Το ότι τα δάνεια παντός είδους τείνουν να γίνουν είδος προς εξαφάνιση αποτελεί κοινό μυστικό εδώ και καιρό όχι μόνο για τους Έλληνες, αλλά για τους λαούς της Ευρώπης γενικότερα. Οι τράπεζες έχουν γίνει εξαιρετικά σφιχτές και χορηγούν ρευστό με το σταγονόμετρο και σε εξαιρετικά επιλεγμένους «τυχερούς».
Στην πραγματικότητα αυτή είναι μια τάση που διαμορφώνεται χρόνια τώρα, πριν την πανδημία, στα πλαίσια μιας άρρωστης νομισματικής πολιτικής, για λόγους που έχουμε υπεραναλύσει πολλές φορές σε αυτή τη στήλη.
Η πανδημία υπήρξε απλώς ο καταλύτης που «δικαιολόγησε» στα μάτια του αφελούς λαού τις απαράδεκτες χρηματοπιστωτικές συνθήκες που επικρατούν στη Δύση και για τις οποίες φυσικά φέρουν ευθύνη 100% οι κεντρικές τράπεζες, με την αμερικανική Federal Reserve να δίνει κατεύθυνση, και την θλιβερή πλέον Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα να ακολουθεί.
Και μεταξύ μας, θα λέγαμε πως παραείναι «γενναιόδωρα» τα τωρινά επιτόκια, δεδομένου του ακραίου πληθωρισμού. Δηλαδή «πάλι καλά να λέμε» που δε μιλάμε (ακόμη) για διψήφια νούμερα 10-20%!
Όμως αυτό πρόκειται να αλλάξει, και πολύ σύντομα μάλιστα, και πολύ απότομα. Όταν κάποιοι «επιτήδιοι» ίσως να σας ψιθύρισαν πριν κανά δυο χρόνια «τσιμπήστε κανά δανειάκι τώρα που μπορείτε ακόμη», να ξέρετε, δίκιο είχαν. Όποιος πρόλαβε, πρόλαβε. Για τους μικρομεσαίους μιλάμε πάντα βέβαια. Οι δυνατές τσέπες δεν έχουν ανάγκη, τα βρίσκουν αυτά…
Στις επενδυτικές πιάτσες αυτή τη στιγμή, τα πονταρίσματα βγάζουν ξεκάθαρα επικρατέστερο σενάριο πως η ΕΚΤ θα αυξήσει τα επιτόκια σε ιστορικά υψηλά επίπεδα, ωθούμενη από την ανθεκτικότητα της οικονομίας της Ευρωζώνης και τις ενδείξεις ότι ο πληθωρισμός θα μπορούσε να αποδειχθεί δυσκολότερο να συγκρατηθεί από ό,τι αναμενόταν.
Η κεντρική τράπεζα της Ευρωζώνης, η οποία θεωρείται (μέχρι τώρα) ευρέως μία από τις πιο ήπιες στον κόσμο κατά τη διάρκεια του οκταετούς πειράματός της με το αρνητικό κόστος δανεισμού, αναμένεται τώρα να αυξήσει σημαντικά τα επιτόκια φέτος. Οι αγορές swap τιμολογούν ένα άλμα του επιτοκίου καταθέσεων της ΕΚΤ στο 3,75% έως τον Σεπτέμβριο, από το τρέχον 2,5%.
Αυτό θα ισοδυναμούσε με το ανώτατο όριο του 2001, όταν η ΕΚΤ προσπαθούσε ακόμη να στηρίξει την αξία του νεοεισαχθέντος ευρώ. “Είναι πραγματικά εκπληκτικό να βλέπουμε την ΕΚΤ να μοιάζει τώρα με την πιο επιθετική από τις μεγάλες κεντρικές τράπεζες”, δήλωσε η Sandra Phlippen, επικεφαλής οικονομολόγος της ολλανδικής τράπεζας ABN Amro.
Σοκ στους δανειολήπτες
Οι αγορές αναθεώρησαν προς τα πάνω τις προβλέψεις για τα επιτόκια μετά τα πρόσφατα στοιχεία για την Ευρωζώνη σχετικά με την έντονη δραστηριότητα του τομέα των υπηρεσιών και τις μισθολογικές απαιτήσεις.
Η πρόεδρος της ΕΚΤ Christine Lagarde δήλωσε ότι η τράπεζα “εξετάζει πολύ, πολύ προσεκτικά τους μισθούς” – μια ένδειξη της ανησυχίας ότι η απότομη αύξηση των μισθών φέτος θα διατηρήσει την πίεση στις τιμές, καθώς οι εταιρείες μετακυλύουν το κόστος στους καταναλωτές.
Η απόδοση των γερμανικών διετών ομολόγων, τα οποία είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στις μεταβολές των προσδοκιών για τα επιτόκια, ανήλθε σε υψηλό 14 ετών, στο 2,95%, αφού ο δείκτης υπεύθυνων προμηθειών της S&P Global ξεπέρασε τις προβλέψεις.
Η προοπτική περαιτέρω σημαντικών αυξήσεων των επιτοκίων στην ευρωζώνη έρχεται σε αντίθεση με τις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο, οι οποίες θεωρείται ευρέως ότι βρίσκονται πιο κοντά στο τέλος του κύκλου αύξησης των επιτοκίων τους, έχοντας ήδη αυξήσει το κόστος δανεισμού νωρίτερα και περισσότερο από ό,τι η ΕΚΤ.
Ο πληθωρισμός της Ευρωζώνης ανήλθε σε 8,5% τον Ιανουάριο σε σύγκριση με 6,4% στις ΗΠΑ.
Ενώ ο πληθωρισμός στο Ηνωμένο Βασίλειο παραμένει σε διψήφιο ποσοστό, έχει μειωθεί ταχύτερα από το αναμενόμενο και οι αναιμικές προοπτικές ανάπτυξης της χώρας έχουν μειώσει την πίεση στην Τράπεζα της Αγγλίας να αυξήσει τα επιτόκια.
Την περασμένη εβδομάδα, η Goldman Sachs, η Barclays και η Berenberg αύξησαν στο 3,5% τις προβλέψεις τους για το πόσο περαιτέρω θα αυξήσει τα επιτόκια η ΕΚΤ. “Υπάρχει ο κίνδυνος ο πληθωρισμός να αποδειχθεί πιο επίμονος από ό,τι αποτιμάται σήμερα από τις χρηματοπιστωτικές αγορές”, δήλωσε αυτή την εβδομάδα στο Bloomberg η Isabel Schnabel, μέλος του εκτελεστικού συμβουλίου της ΕΚΤ.
Ο Frederik Ducrozet, επικεφαλής της μακροοικονομικής έρευνας της Pictet Wealth Management, προέβλεψε ότι τα επιτόκια της ΕΚΤ θα κορυφωθούν στο 3,5%, αλλά πρόσθεσε ότι η κεντρική τράπεζα θα μπορούσε “να βρίσκεται ακόμη σε κατάσταση σύσφιξης έως τον Σεπτέμβριο και αυτό σας φέρνει κοντά σε ένα επιτόκιο καταθέσεων της τάξης του 4%”. Η ΕΚΤ έχει ήδη αυξήσει τα επιτόκια κατά 3 ποσοστιαίες μονάδες από το περασμένο καλοκαίρι και αυτό το μήνα σηματοδότησε σχέδια για άλλη μια κίνηση μισής ποσοστιαίας μονάδας τον Μάρτιο.
Οι μισθοί στην Ευρωζώνη αυξάνονται με ρυθμό κοντά στο 5% τους τελευταίους μήνες, σύμφωνα με έναν ανιχνευτή που δημοσιεύθηκε από την ιρλανδική κεντρική τράπεζα και τον ιστότοπο για τις θέσεις εργασίας Indeed. Τα συνδικάτα αντιδρούν στον πληθωρισμό ρεκόρ απαιτώντας ακόμη υψηλότερες αυξήσεις μισθών.
Το FNV, το μεγαλύτερο ολλανδικό συνδικάτο, ζητά αύξηση μισθών 16,9% για τους εργαζόμενους στις μεταφορές, ενώ το συνδικάτο Verdi της Γερμανίας θέλει αυξήσεις μισθών 10% για 2,5 εκατ. εργαζόμενους στον δημόσιο τομέα.
Αν και ο πληθωρισμός της Ευρωζώνης έχει μειωθεί για τρεις συνεχόμενους μήνες, ο πυρήνας του πληθωρισμού -αφαιρώντας τις τιμές της ενέργειας και των τροφίμων για να δείξει τις υποκείμενες πιέσεις στις τιμές- παρέμεινε αμετάβλητος στο επίπεδο ρεκόρ του 5,2% τον Ιανουάριο.
“Οι επιδόσεις της οικονομίας είναι προφανώς καλές ειδήσεις βραχυπρόθεσμα για την ευρωζώνη, αλλά για την ΕΚΤ… θα μπορούσε να υποδηλώνει ότι μπορεί να έχει περισσότερη δουλειά να κάνει για τα επιτόκια πολιτικής”, δήλωσε ο Konstantin Veit, διαχειριστής χαρτοφυλακίου στον επενδυτή ομολόγων Pimco.
Πρόσθεσε ότι η ΕΚΤ έχει καταστήσει σαφές ότι η καταπολέμηση του πληθωρισμού αποτελεί την “απόλυτη πρώτη προτεραιότητά της”.
Ο Ducrozet της Pictet πρόσθεσε: “Ακόμη και οι πιο μετριοπαθείς αναλυτές μιλούν για μια σειρά αυξήσεων των επιτοκίων που δεν θα σταματήσουν σύντομα”. Τα ανθεκτικά οικονομικά στοιχεία σε όλες τις προηγμένες οικονομίες αυτόν τον μήνα οδήγησαν τους οικονομολόγους και τους χρηματοοικονομικούς εμπειρογνώμονες να στοιχηματίσουν ότι τα επιτόκια θα παραμείνουν υψηλότερα για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από ό,τι θεωρούσαν προηγουμένως.
“Υπήρξε μια αναπροσαρμογή στις μεγάλες ανεπτυγμένες αγορές επιτοκίων”, δήλωσε η Silvia Ardagna, οικονομολόγος της βρετανικής τράπεζας Barclays. “Το γεγονός ότι ο πυρήνας του πληθωρισμού στις ΗΠΑ ήταν λίγο ισχυρότερος από ό,τι αναμενόταν τον περασμένο μήνα έκανε όλους να σκεφτούν ότι ίσως δεν έχει φτάσει ακόμη στο αποκορύφωμά του”.
Fed και ΕΚΤ επαναλαμβάνουν τα ίδια λάθη που οδήγησαν σε κραχ το 1970 και 2011
Η νομισματική σύσφιξη είναι ένα δύσκολο εγχείρημα. Τα αποτελέσματά της φαίνονται ξαφνικά. Ή όπως το θέτει ο νομπελίστας οικονομολόγος Paul Kugman, το έργο είναι σαν να προσπαθείς να χειριστείς πολύπλοκα μηχανήματα σε ένα σκοτεινό δωμάτιο φορώντας χοντρά γάντια. Οι χρόνοι καθυστέρησης, τα συγκεκριμένα εργαλεία και τα κακά δεδομένα καθιστούν σχεδόν αδύνατη την εκτέλεση μιας όμορφης ήπιας προσγείωσης.
Σήμερα γνωρίζουμε ότι η οικονομία των ΗΠΑ εισήλθε σε ύφεση τον Νοέμβριο του 2007, πολύ νωρίτερα από ό,τι αρχικά είχε υποτεθεί και σχεδόν ένα χρόνο πριν από την κατάρρευση της Lehman Brothers. Αλλά η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ δεν το γνώριζε αυτό εκείνη την εποχή.
Τα αρχικά δεδομένα ήταν εξαιρετικά ανακριβή, όπως συμβαίνει συχνά σε σημεία καμπής του επιχειρηματικού κύκλου. Το “μοντέλο δυναμικής μεταβολής παραγόντων markov-switching” της Fed έδειχνε κίνδυνο ύφεσης 8%. Σήμερα είναι κάτω από 5%. Δεν πιάνει ποτέ τις υφέσεις και είναι πέρα για πέρα άχρηστο.
Οι αξιωματούχοι της Fed δήλωναν αργότερα ότι δεν θα είχαν υιοθετήσει τόσο “επιθετική” γραμμή για τον πληθωρισμό το 2008 -και επομένως δεν θα είχαν πυροδοτήσει την αλυσιδωτή αντίδραση που έφερε το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό οικοδόμημα να καταρρεύσει- αν τα δεδομένα τους έλεγαν τι πραγματικά συνέβαινε.
Κάποιος θα μπορούσε να αντιτείνει ότι αν οι κεντρικές τράπεζες είχαν δώσει μεγαλύτερη προσοχή, ή οποιαδήποτε προσοχή, στη δραστική νομισματική επιβράδυνση που βρισκόταν σε εξέλιξη στις αρχές-μέσα του 2008, θα ήξεραν τι θα τους χτυπούσε.
Πού βρισκόμαστε λοιπόν σήμερα, καθώς η Fed, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και η Τράπεζα της Αγγλίας αυξάνουν τα επιτόκια με τον ταχύτερο ρυθμό και με τον πιο επιθετικό τρόπο των τελευταίων σαράντα ετών, με την ποσοτική σύσφιγξη (QT) να προστίθεται για καλό σκοπό;
Οι μονεταριστές μιλάνε και πάλι για αποκάλυψη. Κατηγορούν τις κεντρικές τράπεζες για ασυγχώρητα back-to-back λάθη: πρώτα ενίσχυσαν τον Μεγάλο Πληθωρισμό στις αρχές της δεκαετίας του 2020 με μια εκρηκτική νομισματική επέκταση, και στη συνέχεια μεταπήδησαν στο άλλο άκρο της νομισματικής συρρίκνωσης, και στις δύο περιπτώσεις με πλήρη περιφρόνηση της τυπικής ποσοτικής θεωρίας του χρήματος.
“Η Fed έκανε δύο από τα πιο δραματικά νομισματικά λάθη της από την ίδρυσή της το 1913”, δήλωσε ο καθηγητής Steve Hanke από το Πανεπιστήμιο Johns Hopkins.
Ο ρυθμός αύξησης του ευρύτερου χρήματος Μ2 έγινε αρνητικός -ένα πολύ σπάνιο γεγονός- και ο δείκτης συρρικνώθηκε με ανησυχητικό ρυθμό 5,4 π.μ. τους τελευταίους τρεις μήνες. Δεν είναι μόνο οι μονεταριστές που ανησυχούν, αν και είναι οι πιο εμφατικοί.
Ο καθηγητής Krugman προειδοποιεί ότι η Fed βασίζεται σε μέτρα πληθωρισμού που κοιτάζουν προς τα πίσω -ή ακόμη χειρότερα, σε “τεκμαρτά” μέτρα- τα οποία δίνουν μια λανθασμένη εικόνα και εγείρουν τον κίνδυνο υπερβολικής σύσφιγξης.
Ο Adam Slater από την Oxford Economics δήλωσε ότι οι κεντρικές τράπεζες κινούνται σε έδαφος υπερβολής. Το συνδυασμένο σοκ σύσφιγξης των αυξήσεων των επιτοκίων μαζί με τη μετάβαση από το QE στο QT – το λεγόμενο “σκιώδες επιτόκιο” της Wu Xia – ανέρχεται σε 660 μονάδες βάσης στις ΗΠΑ, 900 μονάδες στην ευρωζώνη και σε στις 1300 μονάδες στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Είναι κάπως μικρότερη στο πλαίσιο του εναλλακτικού σκιώδους επιτοκίου LJK. Είπε ότι το πλεόνασμα του πλεονάζοντος χρήματος που δημιουργήθηκε από τις κεντρικές τράπεζες κατά τη διάρκεια της πανδημίας έχει σε μεγάλο βαθμό εξατμιστεί και ο ρυθμός αύξησης του νέου χρήματος καταρρέει με τον ταχύτερο ρυθμό που έχει καταγραφεί ποτέ.
Τα στοιχεία για την απασχόληση είναι ασταθή, συχνά αναθεωρούνται σε μεγάλο βαθμό και σχεδόν πάντα παραπλανούν όταν ο κύκλος γυρίζει. Σε αυτή την περίπτωση, το ένα πέμπτο της αύξησης ήταν το τέλος της απεργίας των πανεπιστημιακών στην Καλιφόρνια. “Η απασχόληση δεν κορυφώθηκε παρά μόνο οκτώ μήνες μετά την έναρξη της σοβαρής ύφεσης του 1973-1975”, δήλωσε ο Lakshman Achuthan, ιδρυτής του Ινστιτούτου Ερευνών Οικονομικού Κύκλου στις ΗΠΑ. “Μην ξεγελιέστε, μια ύφεση πραγματικά έρχεται”.
Έχει δίκιο ο Πάουελ της Fed να φοβάται μια επανάληψη της δεκαετίας του 1970, όταν ο πληθωρισμός φαινόταν να υποχωρεί για να απογειωθεί ξανά -με ακόμη χειρότερες συνέπειες- επειδή η Fed χαλάρωσε την πολιτική της πολύ νωρίς την πρώτη φορά; Ναι, ίσως, αλλά η προσφορά χρήματος δεν κατέρρευσε ποτέ με αυτόν τον τρόπο όταν η Fed έκανε το ιστορικό της λάθος στα μέσα της δεκαετίας του 1970.
Οι επικριτές λένε ότι δίνει υπερβολική βαρύτητα στον λάθος κίνδυνο. Είναι ένα ανοιχτό ερώτημα αν η Fed, η ΕΚΤ ή η Τράπεζα της Αγγλίας θα τα θαλασσώσουν περισσότερο. Προς το παρόν το ενδιαφέρον επικεντρώνεται στις ΗΠΑ, επειδή βρίσκονται πιο μακριά στον κύκλο.
Όλες οι μετρήσεις της καμπύλης αποδόσεων των ΗΠΑ σηματοδοτούν μια μαζική και διαρκή αναστροφή, η οποία κανονικά θα έλεγε στη Fed να σταματήσει αμέσως τη σύσφιξη. Το προτιμώμενο μέτρο της Fed, το spread 10ετούς/3μηνιαίου, υποχώρησε στο μείον 1,32 τον Ιανουάριο, το πιο αρνητικό που έχει καταγραφεί ποτέ.
“Ο πληθωρισμός και η ανάπτυξη επιβραδύνονται πιο δραματικά απ’ ό,τι πιστεύουν πολλοί”, δήλωσε ο Larry Goodman, επικεφαλής του Κέντρου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας στη Νέα Υόρκη, το οποίο παρακολουθεί τις μετρήσεις “διίσθησης” του χρήματος. Το ευρύ divisia M4 βρίσκεται σε απόλυτη συρρίκνωση. Είπε ότι η πτώση επισκιάζει πλέον τις μεγαλύτερες μειώσεις που παρατηρήθηκαν κατά τη διάρκεια της πολιτικής “καυτής γης” του Paul Volcker κατά του πληθωρισμού στα τέλη της δεκαετίας του 1970.
Θα επαναληφθεί η κρίση χρέους στην Ευρωζώνη;
Η Ευρωζώνη ακολουθεί με καθυστέρηση. Αυτό απειλεί να πυροδοτήσει μια διάσπαση Βορρά-Νότου και να εκθέσει και πάλι την υποκείμενη ασυνέπεια της νομισματικής ένωσης.
Ο Simon Ward από την Janus Henderson λέει ότι το βασικό του μέτρο -το μη χρηματοπιστωτικό Μ1- έχει μειωθεί σε απόλυτους όρους τους τελευταίους τέσσερις μήνες.
Ο τριμηνιαίος ρυθμός συρρίκνωσης επιταχύνθηκε σε 6,6%, η πιο απότομη βουτιά από τότε που ξεκίνησε η σειρά δεδομένων το 1970. Ο ισοδύναμος συνολικός ρυθμός του M1 συρρικνώνεται με ρυθμό 11,7pc. Πρόκειται για εντυπωσιακούς αριθμούς που απειλούν να υπερκαλύψουν την απρόσμενη ανακούφιση από την πτώση του κόστους ενέργειας.
Η πιο απότομη συρρίκνωση παρατηρείται τώρα στην Ιταλία, επαναλαμβάνοντας το μοτίβο που παρατηρήθηκε κατά τη διάρκεια της κρίσης χρέους της ευρωζώνης. Ο τραπεζικός δανεισμός της ευρωζώνης έχει αρχίσει επίσης να συρρικνώνεται, κάτι που μοιάζει με την έναρξη μιας πιστωτικής κρίσης.
Αυτό δεν εμπόδισε την ΕΚΤ να αυξήσει τα επιτόκια κατά 50 μονάδες βάσης την περασμένη εβδομάδα και να δεσμευτεί εκ των προτέρων για άλλες 50, καθώς και να δεσμευτεί ότι θα ξεκινήσει το QT τον Μάρτιο.
Ο κ. Ward λέει ότι η τράπεζα κινδυνεύει να επαναλάβει τα επικά λάθη της το 2008 και το 2011. “Έχουν εγκαταλείψει τον νομισματικό τους πυλώνα και αγνοούν τα σαφή μηνύματα ότι το χρήμα είναι πολύ περιοριστικό”, είπε.
Το ίδιο άσχημα είναι και στο Ηνωμένο Βασίλειο, αν όχι χειρότερα. Ο κ. Ward λέει ότι η εικόνα μοιάζει τρομακτικά με τα γεγονότα στα μέσα του 2008, όταν η συναίνεση πίστευε ότι η οικονομία θα τα βγάλει πέρα με μια ελαφριά ύφεση και δεν θα χρειαζόταν μεγάλη αλλαγή στην πολιτική.
Δεν γνώριζαν ότι ο ρυθμός αύξησης του πραγματικού στενού χρηματικού Μ1 (εξαμηνιαία ετησιοποιημένη τιμή) έπεφτε μέχρι τότε με ετήσιο ρυθμό περίπου 12%. Αυτό ακριβώς συμβαίνει σχεδόν και τώρα.
Ωστόσο, η Τράπεζα της Αγγλίας εξακολουθεί να αυξάνει τα επιτόκια και να αποσύρει ρευστότητα μέσω της QT. Όλοι ελπίζουν να ξέρουν τι κάνουν στην Threadneedle Street.
Και όχι, η φαινομενική ισχύς της βρετανικής αγοράς εργασίας δεν σημαίνει ότι όλα είναι καλά. Ο αριθμός των απασχολουμένων συνέχισε να αυξάνεται το τρίτο τρίμηνο του 2008, αφού είχε αρχίσει η ύφεση. Πρόκειται για έναν μηχανικό δείκτη υστέρησης.
Μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι οι οικονομικοί σπασμοί του Covid ήταν τόσο παράξενοι που οι κανονικές μετρήσεις δεν έχουν πλέον μεγάλη σημασία σε καμία από τις μεγάλες ανεπτυγμένες οικονομίες. Ολόκληρη η φύση της απασχόλησης έχει αλλάξει.
Οι επιχειρήσεις κρατούν τους εργαζόμενους για να τους κρατήσουν, γεγονός που θα μπορούσε να αποτρέψει την εξέλιξη της κανονικής υφεσιακής μετάστασης.
Όμως, η διατήρηση της εργασίας έχει δύο όψεις: θα μπορούσε να οδηγήσει σε ξαφνικές απολύσεις σε μεγάλη κλίμακα, αν η ύφεση συμβεί, επιταχύνοντας έναν καταστροφικό βρόχο ανατροφοδότησης. Εν τω μεταξύ, τρώει τα περιθώρια κέρδους και θα πρέπει να προβληματίσει τις τεντωμένες τιμές των μετοχών.
Σύμφωνα με τον Ambrose Evans-Pritchard της Daily Telegraph, οι μονεταριστές είχαν δίκιο όταν προειδοποιούσαν για μια ασταθή έκρηξη περιουσιακών στοιχείων στα μέσα της δεκαετίας του ’90, είχαν δίκιο όταν προειδοποιούσαν για την προ-Lehman συρρίκνωση του χρήματος που ακολούθησε, είχαν δίκιο για τον πανδημικό πληθωρισμό και έχουν δίκιο για τη νομισματική κρίση που αναπτύσσεται μπροστά στα μάτια μας. Μας λένε ότι σχεδόν “κανείς” δεν είδε την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση να έρχεται τον Σεπτέμβριο του 2008…
