Τα χρηματιστήρια είναι σαν τη μόδα. Κάνουν κύκλους. Το χρήμα είναι ενέργεια που διαρκώς μετατοπίζεται και ρέει σαν τα ρεύματα του παγκόσμιου ωκεανού των κεφαλαιαγορών, από τη μία τάση στην άλλη. Όταν κάτι φουσκώνει, ξεφουσκώνει κάτι άλλο.

Είναι εύκολο έτσι να αντιληφθεί κανείς πως κανένα φανταχτερό και μοδάτο Bitcoin δε θα είναι για πάντα στην κορυφή, κανένα επενδυτικό καταφύγιο (το «safe» πουλοβεράκι) δε θα εγγυάται για πάντα την ασφάλεια, αλλά και πως κανένα «παλαιομοδίτικο» ξεχασμένο κουρέλι δε θα φτάσει η ώρα που θα επαναχρησιμοποιηθεί. Διότι όσο εξελίσσεται ο κόσμος και δημιουργούνται νέα αγαθά, υπηρεσίες και ανάγκες, και κατ’ επέκταση προστίθενται νέες επενδυτικές επιλογές, τόσο πολλαπλασιάζονται πρακτικά οι νέοι συνδυασμοί χαρτοφυλακίων.

Έτσι, από εκεί που κάποτε ο κόσμος συναλλασσόταν με χαλκό (και πόνταρε σε αυτόν), πλέον έχει να διαλέξει από μια τεράστια γκάμα «επ-ενδύσεων» που διαρκώς μεγαλώνει. Αυτό καθιστά βέβαια τις αγορές όλο και πιο δύσκολες για τον μέσο παίχτη. Αλλά και πιο συναρπαστικές. Και μπορεί π.χ. από τα «πρωτόγονα» μέταλλα να έχουμε περάσει στα ψηφιακά κρυπτονομίσματα, όμως ο χαλκός (και ο κάθε χαλκός) δεν έπαψε να συναλλάσσεται και να προσφέρεται προς επένδυση.

Με άλλα λόγια (σχεδόν) ό,τι εισέρχεται στο παγκόσμιο αυτό γκαλά, δε φεύγει. Κι όσο παλιομοδίτικο κι αν φτάσει να φαίνεται σε σχέση με πιο συνηθισμένες «viral» επιλογές (που προτιμά την τρέχουσα περίοδο η μάζα), πάντα θα υπάρχει στη ντουλάπα, έτοιμο να «φορεθεί» με μια άλλη μοδάτη ή παραδοσιακή επιλογή, δημιουργώντας τον κατάλληλο συνδυασμό κατανομής των πόρων του επίδοξου επενδυτή, ούτως ώστε να επωφεληθεί τα μέγιστα από τις τρέχουσες συνθήκες. Διότι η κάθε εποχή θέλει και το δικό της ρούχο.

Και ίσως, εφόσον ο συνδυασμός αυτός πετύχει, να σπεύσουν να τον αντιγράψουν και οι υπόλοιποι, δημιουργώντας και πάλι ένα νέο κύκλο ζωής στην αγορά του χρήματος. Αυτό είναι το ωραίο με τη μόδα και τις αγορές. Ό,τι δε μένουν στάσιμες, διαρκώς παράγουν αλλά και ανακυκλώνουν γεννώντας νέους επενδυτικούς συνδυασμούς.

Προσέξτε πως η ίδια η λέξη επένδυση δε μπορεί να γραφτεί χωρίς την «ένδυση»!

«Φορέστε» λοιπόν το παλιό σας παλτό, διότι έρχεται ψύχος (εξ Αμερικής)και μάλλον δεν είναι κι ό,τι σοφότερο τα ανοίγματα σε NFT και ψηφιακές πατσαβούρες. Εξαιρούνται τα υποσχόμενα projectsαπό το χώρο των κρύπτο για τα οποία ίσως τώρα –στα χαμηλά- να είναι μια καλή στιγμή να αρπάξετε. Διότι αν πχ. τα κρύπτο είναι τα «μαγιό» των επενδύσεων, η ώρα για αγορές είναι τώρα, στις χειμερινές τους εκπτώσεις. Όταν ξαναέρθει το «καλοκαίρι» τους, θα είναι αργά!

Για όσους θέλουν να αισθάνονται σίγουροι ωστόσο όταν κυκλοφορούν έξω, ίσως ήρθε η στιγμή να παραμερίσουν για λίγο τα τρελά της σύγχρονης μόδας, και να επενδύσουν και πάλι σε κάτι «safe» για τη δύσκολη δεκαετία που, πλέον, όχι απλώς προδιαγράφεται, αλλά ξεκάθαρα ξεδιπλώνει μπροστά μας τις άγριες διαθέσεις της. Όποιος δεν το βλέπει βρίσκεται στην ίδια άρνηση με το γυμνό αυτοκράτορα που κυκλοφορούσε χωρίς ρούχα (και από το χειροκρότημα πέρασε απότομα στον εξευτελισμό).

Η επιστροφή στην «κανονικότητα», άλλωστε, έχει αρχίσει να διαφαίνεται και σε πολλούς άλλους τομείς. Η ίδια η ωμή και πάνσοφη φύση μας το μαρτυρά αυτό, δείχνοντας με το σκληρότερο τρόπο ποια είναι η –κυριολεκτικά- ψυχρή αλήθεια, όσες μπούρδες κι αν επινοούμε, και ασπαζόμαστε τυφλά, και τελικά διαμορφώνουμε όλο τον τρόπο ζωής μας γύρω από αυτές, δημιουργώντας ένα έκτρωμα. Ένα άσχημο θέαμα, σαν μια αντικειμενικά κακόγουστη (επ)ενδυματική επιλογή.

Μιλώ φυσικά για την μπούρδα της υπερθέρμανσης του πλανήτη, την οποία άρον άρον τα τελευταία χρόνια έχουν «μαζέψει» οι πληρωμένοι «επιστήμονές» της, με τραγικό αποκορύφωμα το νέο πολικό ψύχος στις ΗΠΑ (που δεν είναι καν ρεκόρ) που βούλωσε στόματα.

Αφού φυσικά πρώτα όμως είχαν ήδη κάνει τη «ζημιά», πλέκοντας έναν πρωτοφανή ιστό αράχνης στον επιχειρηματικό κόσμο, εγκλωβίζοντας τις επιχειρήσεις σε παράλογες, μη αποδοτικές (και κάργα αντιφατικές) «πράσινες» απαιτήσεις που τελικώς σκοτώνουν την υγιή επιχειρηματικότητα, και δη των μικρομεσαίων, για χάρη κολοσσών που όχι απλώς μπορούν να αντέξουν τέτοιες απαιτήσεις, αλλά πρακτικά ευνοούνται κιόλας.

Τι κι αν αμέτρητοι αληθινοί επιστήμονες φωνάζουν το προφανές – πως είναι το λιγότερο ανόητο, αν όχι εγκληματικό, να βγάζουμε οποιοδήποτε δήθεν επιστημονικό πόρισμα για την κατάσταση του πλανήτη βασιζόμενοι σκόπιμα σε επιλεκτικές μετρήσεις των τελευταίων δεκαετιών, που αποτελούν κόκκο άμμου στα δισεκατομμύρια ετών της Γης.

Όπου ένα ηφαίστειο σε μια στιγμή ξερνά όσα «τοξικά» δεν παράγουν όλα τα αεροπλάνα και οι αγελάδες του κόσμου μαζί. Συγκρίνοντας στατιστικά που τόσο εύκολα στρεβλώνονται προς το επιθυμητό αποτέλεσμα (που έχουν επιλέξει από την αρχή).

Φυσικά σταδιακά η «υπερθέρμανση» έχει αντικατασταθεί από την απείρως βολικότερη και πιο «χρήσιμη» γενική και αόριστη κλιματική αλλαγή. Αλλά όλα αυτά είναι μια άλλη ιστορία. Θα πείτε όμως, τι σχέση έχει η ιστορία αυτή με τη «μόδα» των επενδύσεων που συζητάμε;

Απόλυτη σχέση, όπως αντιλαμβάνεται κανείς. Αρχικά διότι η κλιματική αλλαγή έχει καταστεί πλέον ο κυρίαρχος μοχλοβραχίονας της κοινωνικοπολιτικής ζωής μας, από το τι θα τρώμε μέχρι το πως θα συμπεριφερόμαστε, αποτελώντας κατ’ επέκταση τον πρώτο καταλύτη των κεφαλαιαγορών, μετά φυσικά και τον ξεπερασμένο πλέον κόβιντ αλλά και τον συνεχιζόμενο πόλεμο Ρωσίας-Ουκρανίας.

Ο πόλεμος όμως κάποια στιγμή θα τελειώσει. Άλλωστε δυστυχώς, πάντα θα υπάρχει κάπου κάποιος πόλεμος (τα μάτια στρέφονται προς Ασία τώρα), οπότε σαν παράγοντας μπορεί -κυνικώς- να συγκαταλεχθεί στους σταθερούς «ceterisparibus» που αποκαλούμε στα οικονομικά.

Αυτό που μας ενδιαφέρει είναι το μόνιμο «φόντο», το βασικό παρασκήνιο. Κι αυτό πλέον είναι ο κλιματικός αόρατος εχθρός. Τώρα, είτε όλο αυτό (ως ανθρωπογενής κλιματική αλλαγή) είναι μια μπούρδα που σκοπίμως ή όχι επινόησαν, και συνειδητά ακολουθούν (και διαμορφώνουν τις ζωές μας γύρω από αυτό), είτε όχι, δεν έχει καμία σημασία. Ως «παίχτες» δεν τα εξετάζουμε αυτά φιλοσοφικά – αυτά είναι για καφενειακές κουβέντες. Εμάς μας ενδιαφέρει α) τι ισχύει, και β) πώς το «παίζουμε» αυτό.

Αυτό είναι και το ωραίο με τις αγορές. Δε χρειάζεται να συμφωνούμε μεταξύ μας σε κοινωνικά, πολιτικά, φιλοσοφικά -οτιδήποτε- θέματα. Αρκεί να αναγνωρίζουμε ωμά τι κάνει το ψυχρό χρήμα, και τι κάνουμε εμείς. Αυτή τη στιγμή λοιπόν, το χρήμα χορεύει γύρω από την κλιματική αλλαγή.

Πώς κολλάνε λοιπόν όλα αυτά με το δικό μας συγκεκριμένο θέμα περί «ενδυμασίας»; Πολύ απλά διότι οι ίδιοι άνθρωποι που «παίζουν» αφηγήματα και πολιτικές, και κατευθύνουν τάσεις και αγορές, «βάφοντας» πράσινο τα τελευταία χρόνια τον κόσμο (ουσιαστικά χάρη μας έκαναν, αφού μας «μαρτυρούσαν» το παιχνίδι), είναι οι ίδιοι άνθρωποι που από τη μια στιγμή στην άλλη, μόλις ο «(επ)ενδυτικός συνδυασμός» πλέον πάψει να αποδίδει τόσο γι’ αυτούς, θα πηδήξουν σε έναν άλλον. Ίσως νέο, ίσως παλαιομοδίτικο. Φυσική είναι, ενέργεια που ρέει μπρος πίσω όπως είπαμε, ένας κύκλος μόδας και ζωής.

Η ουσία είναι να το αντιληφθούμε αυτό νωρίς, ώστε να μην είμαστε οι τελευταίοι που θα τρέξουν για επιλογές και τιμές δήθεν «Black Friday», ενώ οι πραγματικές προσφορές θα βρίσκονταν πριν την αλλαγή εποχής και τάσης.

Ορισμένοι αναλυτές λοιπόν εκτιμούν πως με βάση τις γενικότερες συνθήκες (όλες- γεωπολιτικές, κοινωνικές, τι τρώμε, πως συμπεριφερόμαστε) έτσι όπως αυτές διαμορφώνονται αυτήν τη δεκαετία, ο ιδανικός αποδοτικός επ-ενδυτικός συνδυασμός είναι παραδόξως και ο πιο –φαινομενικά– παλαιομοδίτικος.

Το λεγόμενο 60/40, δηλαδή 60% μετοχές, 40% ομόλογα, μια παραδοσιακή αλλά τα τελευταία χρόνια αμφιλεγόμενη (καθότι ξεπερασμένη) τακτική.

Σε μια παράλογη οικονομία που στηρίζεται στο χρέος… ποντάρετε σε αυτό

Η αλήθεια είναι ότι έχουν χυθεί τόνοι από μελάνι αναφορικά με το τέλος των χαρτοφυλακίων 60/40, δηλαδή των κλασικά διαφοροποιημένων χαρτοφυλακίων, που αποτελούνται 60% από ομόλογα και 40% από μετοχές. Ωστόσο, μια τέτοια πεποίθηση, περί κατάρρευσης, μάλλον είναι λανθασμένη, δεδομένου ότι οι αποδόσεις των μετοχών τα επόμενα χρόνια αναμένεται να είναι πολύ χειρότερες, λόγω των πολύ υψηλών αποτιμήσεων.

Σε αυτό το πλαίσιο, ένα χαρτοφυλάκιο 60/40 θα μπορούσε να ξεπεράσει σε απόδοση έναν δείκτη. Παρότι αυτό μπορεί να ακούγεται σαν τολμηρή δήλωση, υπάρχουν αρκετοί λόγοι για τους οποίους μπορεί να συμβεί κάτι τέτοιο. Όμως, ας ξεκινήσουμε αναλύοντας το γιατί πολλοί διακηρύσσουν τον θάνατό της εν λόγω επενδυτικής πρακτικής. Όπως αναφέρουν, «το χαρτοφυλάκιο 60/40 δεν είναι πλέον καλή επιλογή για τους επενδυτές. Με τα μακροπρόθεσμα επιτόκια να αυξάνονται, μαζί με τον πληθωρισμό, οι μετοχές είναι η μοναδική λύση για την επίτευξη αποδόσεων».

Με την αύξηση των επιτοκίων και του πληθωρισμού, κάτι τέτοιο θα φαινόταν λογική υπόθεση.

Στην πραγματικότητα, όμως, το 2022 ήταν ένα από τα χειρότερα έτη για αποδόσεις από χαρτοφυλάκια 60/40. Σε κάθε περίπτωση, μακροπρόθεσμα, οι πρόσφατες επιδόσεις δεν θα συνεχιστούν εξαιτίας της διεύρυνσης των χρεών και των ελλειμμάτων. Η οικονομική οπισθοδρόμηση λόγω των αυξανόμενων επιπέδων χρέους θα εξασφαλίσει χαμηλότερα επιτόκια στο μέλλον.

Τα επιτόκια αντικατοπτρίζουν την πορεία τριών οικονομικών παραγόντων: της οικονομικής ανάπτυξης, αύξησης των μισθών και του πληθωρισμού. Η απότομη οικονομική ανάπτυξη και η αύξηση των μισθών και του πληθωρισμού που προκλήθηκαν από τεχνητές παρεμβάσεις (δηλαδή, έλεγχοι τόνωσης της οικονομίας) ενίσχυσαν τη ζήτηση.

Τα επιτόκια προσαρμόζονται αναλόγως, ώστε να αντικατοπτρίζουν τις μέλλουσες επιπτώσεις στο κεφάλαιο. Το σταθερό επιτόκιο απόδοσης παραμένει συνδεδεμένο με τις μελλοντικές προσδοκίες. Διαφορετικά, το κεφάλαιο καταστρέφεται λόγω του πληθωρισμού και του χαμένου κόστους ευκαιρίας.

Η συσχέτιση μεταξύ των επιτοκίων και της οικονομικής σύνθεσης υποδηλώνει ότι οι προσδοκίες για διαρκή οικονομική επέκταση και αύξηση του πληθωρισμού είναι υπερβολικά αισιόδοξες. Με βάση αυτόν τον συσχετισμό, το 2021 ότι οι ρυθμοί οικονομικής ανάπτυξης θα επέστρεφαν σε ανάπτυξη κάτω του 2% έως το 2022. Και ως συνάρτηση, θα ακολουθήσουν τελικά τα επιτόκια το 2023.

Οι επενδυτές θα πρέπει να λάβουν υπόψη αυτή την προειδοποίηση εάν οι αποδόσεις είναι σωστές, καθώς πιθανά χαμηλά επίπεδα θα μεταφραστούν σε βραδύτερους ρυθμούς αύξησης των κερδών – κάτι τέτοιο θα αποδειχθεί ιδιαίτερα προβληματικό για τις αποτιμήσεις.

Αποτιμήσεις

Ο Bob Farrell κάποτε κορόιδευε τους επενδυτές οι οποίοι τείνουν να αγοράζουν σε υψηλά επίπεδα και λιγότερο στον… πάτο. Όμως, αυτή είναι απλώς η συμπεριφορά των επενδυτών με την πάροδο του χρόνου.

Οι τρέχουσες κατανομές σε μετοχές είναι περισσότερες από δύο τυπικές αποκλίσεις πάνω από τον «κανόνα» του Farrell. Από το 1952, είχαμε μόνο 4 τριμηνιαίες… παρατηρήσεις πάνω από τις δύο γραμμές τυπικής απόκλισης. Από το 1928 έως το 2021 η αγορά «επέστρεψε» 8,48% μετά τον πληθωρισμό. Μετά την οικονομική κρίση του 2008, οι αποδόσεις αυξήθηκαν, κατά μέσο όρο, τέσσερις ποσοστιαίες μονάδες ανά περιόδους.

Αυτές οι αποδόσεις ενισχύθηκαν από μια δεκαετία νομισματικών και δημοσιονομικών παρεμβάσεων, δημιουργώντας τυπικές αποκλίσεις άνω του 2 στις αποδόσεις, τις οποίες οι ρυθμοί οικονομικής ανάπτυξης δεν μπορούν να υποστηρίξουν. Ας υποθέσουμε ότι οι αποτιμήσεις είναι σωστές και 150 χρόνια ιστορικών στοιχείων θα ισχύουν την επόμενη δεκαετία. Σε αυτήν την περίπτωση, υπάρχει σημαντική πιθανότητα οι αποδόσεις των ιδίων κεφαλαίων να υποχωρήσουν στο μηδέν στη βάση μιας στρατηγικής «αγορά και διακράτηση.

Όσον αφορά την κατανομή χαρτοφυλακίου 60/40, τα ομόλογα παρέχουν τρία πολύ σημαντικά οφέλη. 1) Χαμηλότερη μεταβλητότητα. 2) Ένα ετήσιο εισόδημα. 3) Και το πιο σημαντικό, απόδοση.

Από το 1998, η διαφορά μεταξύ ενός χαρτοφυλακίου μετοχών έναντι ενός χαρτοφυλακίου ομολόγων είναι μόλις 65 δολ. Επίσης, κατά τη διάρκεια δύο μεγάλων bear markets, ένα χαρτοφυλάκιο ομολόγων σημείωσε υψηλές αποδόσεις, με πολύ χαμηλή μεταβλητότητα. Με άλλα λόγια, η κατανομή 60/40 απέδωσε σημαντικά καλύτερα από ένα χαρτοφυλάκιο μετοχών κατά τη διάρκεια των bear market.

Τα χαρτοφυλάκια ομολόγων ξεπερνούσαν σε απόδοση τα χαρτοφυλάκια των μετοχών μέχρι το 2017. Φυσικά, είναι δύσκολο να αντισταθεί κανείς και να μη συμμετάσχει σε μια επιταχυνόμενη αγορά. Αλλά η πρόσφατη υποαπόδοση των ομολόγων πιθανότατα θα γυρίσει σε υπεραπόδοση την επόμενη δεκαετία.

Αναλυτές εκτιμούν ότι τα ομόλογα αποδίδουν ένα σχετικό κέρδος απόδοσης, με τις αποδόσεις να πέφτουν στο 1% και τις τιμές των ομολόγων να αυξάνονται. Ακόμα κι αν υποθέσουμε ότι τα επιτόκια αυξάνονται και ο πληθωρισμός είναι μόνιμος, τα ομόλογα θα εξακολουθούν να έχουν καλύτερη απόδοση από τις μετοχές την επόμενη δεκαετία σε ονομαστική βάση. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι εάν τα επιτόκια και ο πληθωρισμός εκτιναχθούν σε υψηλότερα επίπεδα, σε μια οικονομία που εξαρτάται από το χρέος για την ανάπτυξη, το χρηματιστήριο θα… πάει κατά διαόλου.

Εάν έχω ομόλογα και κάνω λάθος σχετικά με την κατεύθυνση των επιτοκίων και του πληθωρισμού, παίρνω το 100% του κεφαλαίου μου πίσω, συν τους τόκους, στη λήξη. Αν κάνω λάθος για το χρηματιστήριο, χάνω κεφάλαιο και χρόνο.

Επίσης, ένα πλεονέκτημα από τη διακράτηση ομολόγων στο χαρτοφυλάκιο είναι η μείωση της μεταβλητότητας. Όταν η αστάθεια εκτοξεύεται, οι επενδυτές αντιδρούν συναισθηματικά, πράττοντας σωρεία επενδυτικών λαθών. «Το κύριο πρόβλημα του επενδυτή –και ακόμη και ο χειρότερος εχθρός του– είναι πιθανό να είναι ο ίδιος» – Benjamin Graham.

Απομονώνοντας τη μεταβλητότητα και τη συναισθηματική φόρτιση, οι επενδυτές μπορούν να ακολουθήσουν μια πιο λογική προσέγγιση σε σχέση με τη διαχείριση του χαρτοφυλακίου τους προϊόντος του χρόνου. Όπως είπε κάποτε ο John Hussman: «Αυτή η ικανότητα να ανταποκρίνεται στις μεταβαλλόμενες συνθήκες της αγοράς με πειθαρχημένο τρόπο είναι το μόνο πράγμα που δεν έχουν οι παθητικοί επενδυτές.

Ίσως αυτός είναι ο κύριος παράγοντας που θα καθορίσει την επιτυχία των επενδύσεων την επόμενη δεκαετία. Ελλείψει ευελιξίας, οι παθητικοί επενδυτές είναι καταδικασμένοι να μην πάνε πουθενά τα επόμενα 10-12 έτη. Σε μια αγορά και μια οικονομία που υποστηρίζεται από χρέος, οι προσδοκίες για οικονομική ανάπτυξη, πληθωρισμό και επιτόκια μπορούν μόνο να παραμείνουν χαμηλές ή να μειωθούν.

«Αν υπάρχει μια κοινή συνισταμένη στο τεράστιο φάσμα των παγκόσμιων χρηματοπιστωτικών κρίσεων, είναι ότι η υπερβολική συσσώρευση χρέους, είτε από την κυβέρνηση, είτε από τις τράπεζες, τις εταιρείες ή τους καταναλωτές, συχνά εγκυμονεί μεγαλύτερους συστημικούς κινδύνους» – Carmen Reinhart.

Το αν πιστεύετε ότι η bear market θα εμφανιστεί αργά ή γρήγορα, μεγαλύτερη ή μικρότερη, είναι ως επί το πλείστον άσχετο. Το θέμα της άσκησης είναι ότι, εάν «οι αποτιμήσεις έχουν σημασία» και τα ομόλογα παρέχουν χαμηλότερη μεταβλητότητα και κύρια προστασία, το χαρτοφυλάκιο 60/40 δεν είναι «νεκρό». Επομένως, ίσως αυτή είναι η κατανομή που θα θέλετε την επόμενη δεκαετία.

Διαβάστε ακόμη:

• Λάμπρος Παπακωνσταντίνου: ο πρώην «χρηματιστής» που διώκεται για κακούργημα 
• Χάιντι Κλουμ: Πόζαρε γυμνή για να ανακοινώσει την επιστροφή του γερμανικού GNTM
• Drinks International:Τα πιο δημοφιλή ποτά του κόσμου αυτή τη στιγμή
• Τα νέα emojis του 2023- Τελευταίο update είχε γίνει το 2021