Παρά την επαναφορά των αμερικανικών κυρώσεων και τα βαρύγδουπα ψηφίσματα του ΟΗΕ, το Ιράν εξακολουθεί να εξάγει κατά μέσο όρο γύρω στα 1,8 εκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου την ημέρα.

Ο όγκος αυτός είναι εντυπωσιακά κοντά στα προ-κυρώσεων επίπεδα.

Το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος αυτού του αργού δεν πηγαίνει στην Ευρώπη ούτε σε «αδέσμευτες» αγορές, αλλά σε έναν βασικό και σχεδόν μοναδικό προορισμό: την Κίνα.

Για το Πεκίνο, αυτή η ροή δεν είναι απλώς μια ευκαιρία για φθηνό πετρέλαιο. Είναι ένας γεωστρατηγικός μηχανισμός:

  • εξασφάλιση φθηνής τροφοδοσίας εκτός «επίσημου» συστήματος,
  • δοκιμαστήριο για τη σταδιακή απο-δολαριοποίηση συναλλαγών,
  • μοχλός επιρροής πάνω σε ένα καθεστώς που βρίσκεται σε μόνιμη ανάγκη ρευστότητας.

Για την Τεχεράνη, αντίστροφα, η Κίνα λειτουργεί ως αγοραστής της ύστατης καταφυγής – αλλά με τίμημα βαθιάς εξάρτησης και μεγάλων εκπτώσεων.

Ανάμεσα στους δύο, κινείται ένας σκιώδης στόλος δεξαμενόπλοιων που κάνει εφικτή αυτή τη σχέση.

Ο σκιώδης στόλος: Πλωτή παραοικονομία

Ο λεγόμενος «σκιώδης στόλος» δεν είναι μια φαντασιακή έννοια. Πρόκειται για δεκάδες –αν όχι εκατοντάδες– γηρασμένα δεξαμενόπλοια, συχνά άνω των 20 ετών, τα οποία αλλάζουν συνεχώς σημαίες ευκολίας,, μεταπηδούν από νηογνώμονα σε νηογνώμονα,, ανήκουν σε αδιαφανείς εταιρίες με έδρα σε φορολογικούς παραδείσους, και παίζουν με το σύστημα παρακολούθησης AIS.

Το AIS, το σύστημα αυτόματης αναγνώρισης πλοίων, λειτουργεί σαν GPS που μεταδίδει τη θέση, την πορεία και την ταχύτητα κάθε σκάφους. Στον σκιώδη στόλο, το AIS είναι εργαλείο – αλλά και όπλο. Τα δεξαμενόπλοια σβήνουν το σήμα όταν πλησιάζουν «ευαίσθητες» ζώνες, εμφανίζουν τεχνητές διαδρομές και έτσι «εξαφανίζονται» για ημέρες ή εβδομάδες μέχρι να ξαναεμφανιστούν με διαφορετικό φορτίο ή προορισμό.

Σε περιοχές όπως το Στενό της Μαλάκα, ανοιχτά της Μαλαισίας ή σε κόλπους της Νοτιοανατολικής Ασίας, γίνονται μεταφορές πετρελαίου από πλοίο σε πλοίο (ship–to–ship, STS): ιρανικό αργό πετρέλαιο φορτώνεται σε άλλο δεξαμενόπλοιο, συχνά με «καθαρότερο» ιστορικό. Εκεί γίνεται και το πρώτο «ξέπλυμα» της ταυτότητας του πετρελαίου.

Αναβαπτισμένο πετρέλαιο και «ασιατικό blend»

Από τη στιγμή που το ιρανικό πετρέλαιο φύγει από τον Περσικό Κόλπο, αρχίζει η διαδικασία μεταμφίεσης: Καταρχήν αναμειγνύεται με άλλες ποιότητες αργού και αποκτά νέες εμπορικές ονομασίες («ασιατικό blend», «μεσανατολικό mix», ακόμη και «μαλαισιανό») και βέβαια συνοδεύεται από φορτωτικά έγγραφα που δεν αναφέρουν ποτέ ξεκάθαρα το Ιράν ως προέλευση.

Σε κάθε «στάδιο», προστίθεται ένα επίπεδο αδιαφάνειας και νομικής αποστασιοποίησης. Το τελικό αποτέλεσμα είναι ένα φορτίο που, στο χαρτί, μοιάζει με οποιοδήποτε άλλο ασιατικό αργό, αλλά στην πράξη είναι βαριά επιδοτούμενο από τις ιρανικές εκπτώσεις.

Τα κινεζικά διυλιστήρια: Πολιτική οικονομία της έκπτωσης

Ο φυσικός τελικός σταθμός είναι, σχεδόν πάντα, τα κινεζικά διυλιστήρια – κυρίως τα λεγόμενα ανεξάρτητα ή «teapot refineries» επαρχιών όπως η Σαντόνγκ.

Αυτά τα διυλιστήρια λειτουργούν με λεπτά περιθώρια κέρδους, έχουν περιορισμένη πρόσβαση σε σταθερά συμβόλαια από μεγάλους προμηθευτές και χρειάζονται φθηνή πρώτη ύλη για να παραμείνουν βιώσιμα.

Το ιρανικό πετρέλαιο με μεγάλη έκπτωση τους προσφέρει ακριβώς αυτό:
ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στο εσωτερικό κινεζικό ενεργειακό μωσαϊκό.

Για το Πεκίνο, η ανοχή σε αυτό το σύστημα έχει διπλό όφελος:

Πρώτον κοινωνικο-οικονομικό καθώς διατηρεί θέσεις εργασίας στην περιφέρεια, εξασφαλίζει χαμηλότερο κόστος καυσίμων σε συγκεκριμένα τμήματα της οικονομίας, και ενισχύει τοπικά συμφέροντα και ελίτ που ευθυγραμμίζονται με την κεντρική εξουσία

Και δεύτερον στρατηγικό καθώς προσθέτει μια παράλληλη, μη διαφανή πηγή εφοδιασμού, μειώνει τη διαπραγματευτική δύναμη άλλων προμηθευτών (Ρωσία, Σαουδική Αραβία κ.ά.), και επιτρέπει στην Κίνα να παίζει τον ρόλο «έξυπνου αγοραστή» που πληρώνει λιγότερο από τον ανταγωνισμό.

Χρήμα χωρίς ίχνος: Το χρηματο-οικονομικό υπόστρωμα

Η κίνηση του πετρελαίου είναι μόνο η μισή ιστορία. Η άλλη μισή είναι η κίνηση του χρήματος. Για να λειτουργήσει το σύστημα, χρειάζονται:

  • εταιρείες-βιτρίνες σε Χονγκ Κονγκ, ΗΑΕ ή σε offshore δικαιοδοσίες,
  • συναλλαγές που γίνονται σε δολάρια, γουάν ή σε μικτά σχήματα,
  • χρήση εμπορικών τιμολογίων για να καλυφθούν πληρωμές («εμπορική κάλυψη»),
  • ενίοτε ανταλλαγές πετρελαίου με αγαθά ή επενδύσεις (oil-for-goods /oil-for-infrastructure).

Για την Κίνα, αυτό το υπόστρωμα είναι πολύτιμο ως εργαστήριο απο-δολαριοποίησης και ανάπτυξης εναλλακτικών χρηματοοικονομικών διαύλων εκτός του αμερικανικού ελέγχου. Κάθε βαρέλι που πληρώνεται σε γουάν ή μέσω κινεζικών τραπεζών αντί για δολαριακό clearing δημιουργεί μικρούς, αλλά και «δυναμικούς πόλους» γύρω από το κινεζικό χρηματοπιστωτικό σύστημα.

Για το Ιράν, ακόμη κι αν πληρώνεται με έκπτωση και μέσω περίπλοκων σχημάτων, το κρίσιμο είναι ότι διατηρεί ροή σκληρού συναλλάγματος και αγαθών σε ένα περιβάλλον διεθνούς απομόνωσης.

Τι πραγματικά κερδίζει η Κίνα

Γεωστρατηγικά, η Κίνα κερδίζει πολλά περισσότερα από φθηνό πετρέλαιο:

  1. Ενεργειακή διαφοροποίηση με έκπτωση
    – Δεν εξαρτάται μόνο από «κανονικούς» προμηθευτές.
    – Αποκτά πρόσβαση σε βαρέλια που άλλοι δεν μπορούν ή δεν τολμούν να αγοράσουν.
  2. Διαπραγματευτικό μοχλό
    – Μπορεί να πιέζει άλλους προμηθευτές επικαλούμενη την εναλλακτική του ιρανικού αργού.
    – Μπορεί να πιέζει το ίδιο το Ιράν, ξέροντας ότι αποτελεί τον βασικό του αγοραστή.
  3. Τεστ αντοχής της δυτικής αρχιτεκτονικής κυρώσεων
    – Δοκιμάζει τα όρια του πώς μπορεί να λειτουργεί μια μεγάλη οικονομία στο όριο των δυτικών κανόνων χωρίς ανοιχτή ρήξη.
    – Χτίζει τεχνογνωσία για το πώς θα προστατεύσει τον εαυτό της αν, μελλοντικά, βρεθεί η ίδια αντιμέτωπη με σκληρότερο καθεστώς κυρώσεων.
  4. Πολιτική επιρροή στην Τεχεράνη
    – Το Ιράν γνωρίζει ότι χωρίς την Κίνα, οι εξαγωγές του θα κατέρρεαν.
    – Το Πεκίνο μπορεί να χρησιμοποιεί αυτή τη σχέση για να διασφαλίζει ότι η ιρανική συμπεριφορά θα παραμένει μέσα στα όρια που δεν υπονομεύουν τη δική του ευρύτερη στρατηγική στη Μέση Ανατολή.

Τι κερδίζει –και τι χάνει– το Ιράν

Η Τεχεράνη, από την πλευρά της, κερδίζει:

  • σταθερή ροή εσόδων παρά τις κυρώσεις,
  • μια μεγάλη δύναμη που, έστω σιωπηρά, υποσκάπτει την αποτελεσματικότητα των αμερικανικών πιέσεων,
  • τη δυνατότητα να συνεχίζει να χρηματοδοτεί το εσωτερικό της σύστημα και τις περιφερειακές της δραστηριότητες.

Αλλά ταυτόχρονα πληρώνει βαρύ τίμημα:

  • πουλά με βαθιά έκπτωση,
  • εξαρτάται από έναν αγοραστή με συντριπτική διαπραγματευτική ισχύ,
  • βλέπει μεγάλο μέρος της υπεραξίας του εμπορίου να καταλήγει σε μεσάζοντες, σκιώδη δίκτυα και κινεζικά διυλιστήρια.

Στην πράξη, η χώρα μετατρέπεται από εξαγωγέα με περιθώριο επιλογών σε price taker που παρακαλά για διέξοδο.

Πλωτή υποδομή ενός νέου παραδείγματος;

Ο σκιώδης στόλος Ιράν-Κίνας δεν είναι απλώς ένας μηχανισμός φοροδιαφυγής ή παραβίασης κυρώσεων. Είναι μια πλωτή υποδομή ενός μεταβαλλόμενου παγκόσμιου συστήματος, όπου οι μεγάλες δυνάμεις δοκιμάζουν πώς θα λειτουργούν σε έναν κόσμο με πιο κατακερματισμένους κανόνες, η ενεργειακή ασφάλεια εξασφαλίζεται όλο και περισσότερο μέσω γκρίζων ζωνών και το επίσημο διεθνές δίκαιο της θάλασσας συνυπάρχει με ένα παράλληλο «παρά δίκαιο» της πρακτικής.

Το ερώτημα δεν είναι αν αυτό το σύστημα υπάρχει – υπάρχει ήδη. Το πραγματικό ερώτημα είναι πόσο ανθεκτικό θα αποδειχθεί: Αν, δηλαδή  θα παραμείνει ένα ειδικό κανάλι για ιρανικό αργό ή αν θα αποτελέσει μοντέλο για διέξοδο από κυρώσεις σε κάθε μελλοντική γεωπολιτική σύγκρουση.

Διαβάστε ακόμη: