Γράφαμε πέρυσι, λίγες μέρες μετά το ανείπωτο σιδηροδρομικό δυστύχημα των Τεμπών, το πώς διαψεύστηκαν με τον τραγικότερο τρόπο όλες οι διαβεβαιώσεις που δίνονταν τα τελευταία χρόνια από διάφορους αρμόδιους, ανεξαρτήτως κυβερνήσεων, “για την παροχή αποτελεσματικότερων και ασφαλών σιδηροδρομικών υπηρεσιών”.
Και επίσης ότι έπρεπε να συμβεί μια σιδηροδρομική τραγωδία και να θρηνήσουμε ανθρώπινες απώλειες, για να συνειδητοποιήσουμε σε ποια κατάσταση βρίσκεται το σιδηροδρομικό δίκτυο στη χώρα μας.
Το ίδιο περίπου σημείωνε και το πόρισμα της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων για το σιδηροδρομικό δυστύχημα στα Τέμπη, επισημαίνοντας ότι επιβάλλεται να επανεξεταστεί το όλο πλαίσιο της παρουσίας του σιδηροδρόμου από μηδενική βάση μέσα στο πλέγμα της ελληνικής κοινωνίας και της λειτουργίας του ελληνικού πολιτικού συστήματος.
Κατά τους εμπειρογνώμονες, ο ελληνικός σιδηρόδρομος δεν έπρεπε να φτάσει ποτέ στο σημερινό σημείο απαξίωσης.
Ειδικά ο σιδηροδρομικός άξονας Αθήνας-Θεσσαλονίκης, όπου έλαβε χώρα το τραγικό δυστύχημα, αποτελεί τον κορμό του ελληνικού σιδηροδρομικού δικτύου.
Εάν είχαν ολοκληρωθεί έγκαιρα όλα τα έργα αναβάθμισης του άξονα, τότε η διαδρομή Αθήνας – Θεσσαλονίκης θα γινόταν με ασφάλεια και άνεση του επιβάτη σε λιγότερο από 3,5 ώρες.
Το εν λόγω πόρισμα εξάλλου ήταν αποκαλυπτικό για τις χρόνιες παθογένειες που ταλαιπωρούν τους ελληνικούς σιδηρόδρομους. Για παράδειγμα, δεν είναι μυστικό το προβληματικό δίπολο ΟΣΕ – ΕΡΓΟΣΕ.
Συγκεκριμένα, η ΕΡΓΟΣΕ δημιουργήθηκε ως θυγατρική του ΟΣΕ για να επιταχύνει την υλοποίηση σιδηροδρομικών έργων, που είχαν χρηματοδότηση ως έναν βαθμό και από Ευρωπαϊκούς πόρους (πέραν των εθνικών).
Οι τριβές μεταξύ ΟΣΕ και ΕΡΓΟΣΕ οδήγησαν το 2022 στην πλήρη απόσχιση της ΕΡΓΟΣΕ από τον ΟΣΕ (ν.4974/2022, άρθρα 38-41) και μεταβίβαση του συνόλου των μετοχών της ΕΡΓΟΣΕ από τον ΟΣΕ στο Ελληνικό Δημόσιο.
Οι τριβές ωστόσο εξακολουθούν να υφίστανται, με συνηθέστερη την άρνηση του ΟΣΕ να παραλάβει έργα τα οποία του παραδίδει η ΕΡΓΟΣΕ συνήθως τμηματικά και για τα οποία τα τελευταία χρόνια υπάρχει πιστοποίηση από ανεξάρτητο εξωτερικό φορέα πιστοποίησης.
Οι εργολαβικές και επιχειρηματικές συγκρούσεις
Σύμφωνα με το πόρισμα, τα σιδηροδρομικά έργα αποτέλεσαν πεδίο έντονου ανταγωνισμού μεταξύ των διαφόρων εργολάβων, κατασκευαστών, προμηθευτών.
Οι προδιαγραφές ήταν συχνά διαφορετικές από ένα τμήμα κάποιων χιλιομέτρων ως προς το επόμενο, με συνέπεια ασυμβατότητες μεταξύ των τμημάτων ενός ενιαίου κατά τα άλλα έργου.
Μια εξήγηση που δίνουν στελέχη του σιδηροδρόμου για τις καθυστερήσεις που παρατηρούνται συστηματικά στην εκτέλεση έργων στο σιδηρόδρομο είναι ότι πίσω από τα εργολαβικά και τις επιχειρηματικές συγκρούσεις υπήρξε και μια παρασκηνιακή μάχη τεχνολογικής επικράτησης μεγάλων εταιρειών στα συστήματα του ΟΣΕ.
Με το επιχείρημα των ειδικών προδιαγραφών και της «μοναδικότητας κατασκευαστή» επωφελήθηκαν στο παρελθόν από τις εργολαβίες του ΟΣΕ ιδιωτικές εταιρείες και κάποιες από τις συμβάσεις ανατέθηκαν με απευθείας αναθέσεις (την περίοδο ιδίως πριν το 2001).
Και σήμερα όμως ο επιχειρηματικός ανταγωνισμός για την μονοπώληση του κατασκευαστικού έργου στο σιδηρόδρομο είναι αναμφισβήτητα σκληρός και οδηγεί συχνά τους μη επιλεγέντες σε άσκηση προδικαστικών προσφυγών για λόγους καθυστέρησης έναρξης του έργου, της προμήθειας, κ.λ.π. ή σε τελευταία ανάλυση επιδιώκεται η κατάτμηση του έργου και ο τεμαχισμός της σύμβασης σε πολλά κομμάτια για να ικανοποιηθούν ενδεχομένως περισσότεροι εργολάβοι.
Οι παρατάσεις και οι καθυστερήσεις
Άλλη παθογένεια που εντόπισαν οι εμπειρογνωμονες για το σιδηροδρομικό δυστύχημα στα Τέμπη είναι το γεγονός ότι οι μεγάλες παρατάσεις και καθυστερήσεις στην εκτέλεση των δημοσίων έργων- προμηθειών και υπηρεσιών συνεπάγονται ανατροπή του προγραμματισμού των φορέων και ελλιπή εξυπηρέτηση των αναγκών που προορίζονται να εξυπηρετήσουν. Οι αιτίες είναι σύνθετες και πολυπαραγοντικές.
Σχεδόν σε όλους τους διαγωνισμούς και τη συνακόλουθη συμβατική εκτέλεση του έργου διαπιστώνονται μεγάλες καθυστερήσεις που οδηγούν σε χορηγήσεις παρατάσεων με αποτέλεσμα τα εκτελούμενα έργα να παρουσιάζουν διπλάσιο ή και τριπλάσιο χρόνο περαίωσης από τον αρχικά προβλεπόμενο.
Ελάχιστοι φορείς δεν εμφανίζουν τη συστημική αυτή παθογένεια που σε συνδυασμό με τις συνήθεις δικαστικές εμπλοκές και καθυστερήσεις στην απονομή της δικαιοσύνης -παρά τις σύντομες προθεσμίες που έχουν θεσπισθεί για την εκδίκαση προσφυγών και αιτήσεων ακύρωσης- καθυστερούν αν δεν ακυρώνουν το όφελος για το δημόσιο συμφέρον.
Οι δε αναθέτουσες αρχές, κατά κανόνα, αποδέχονται τα υποβαλλόμενα αιτήματα παράτασης των αναδόχων και δεν αναζητούν την τυχόν ευθύνη τους για την επέλευση των καθυστερήσεων, επειδή ακριβώς η επίβλεψη των έργων δεν ασκείται από έμπειρα στελέχη με την ενδεδειγμένη επιμέλεια.
Έτσι, είναι συνήθης η αιτιολογία «λόγω αντικειμενικής αδυναμίας» ή «χωρίς αποκλειστική ευθύνη του αναδόχου».
Δειγματοληπτικοί έλεγχοι του Ελεγκτικού Συνεδρίου σε χορηγήσεις παρατάσεων απέδειξαν ότι οι προβαλλόμενοι λόγοι παράτασης αρκετές φορές δεν αντιστοιχούσαν στα επικαλούμενα αίτια.
Η “περιπετειώδης” πορεία της Σύμβασης 717
Από τις πλέον χαρακτηριστικές περιπτώσεις αυτών των παθογενειών, είναι η Σύμβαση 717/2014 «Ανάταξη και Αναβάθμιση του συστήματος Σηματοδότησης – Τηλεδιοίκησης και Αντικατάστασης 70 Αλλαγών Τροχιάς σε Εντοπισμένα Τμήματα του Άξονα Αθήνα – Θεσσαλονίκη – Προμαχώνας (πλην τμήματος Τιθορέα – Δομοκός).
Δεν είναι μόνο το γεγονός, ότι η εν λόγω σύμβαση είναι το αντικείμενο σκληρής πολιτικής αντιπαράθεσης εδώ και μήνες, λόγω φυσικά της τραγωδίας των Τεμπών.
Είναι το αντικείμενο τουλάχιστον τεσσάρων ερευνών. Από από την Επιτροπή Δημοσιονομικού Ελέγχου (ΕΔΕΛ), την Εθνική Αρχή Διαφάνειας (ΕΑΔ), την Οικονομική Εισαγγελία, και από την Ευρωπαϊκή Εισαγγελία.
Για να δούμε, για παράδειγμα, τι αναφέρει η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία για την υπόθεση αυτή.
Ως γνωστόν, το Γραφείο των Ευρωπαίων Εντεταλμένων Εισαγγελέων (EPPO) της Αθήνας κίνησε ποινική δίωξη εις βάρος 23 υπόπτων —συμπεριλαμβανομένων 18 δημοσίων υπαλλήλων— για εγκλήματα σχετιζόμενα με την εκτέλεση των Συμβάσεων για το έργο Ανάταξης και Αναβάθμισης του Συστήματος Σηματοδότησης-Τηλεδιοίκησης στο ελληνικό σιδηροδρομικό δίκτυο, που συγχρηματοδοτούνται από την Ε.Ε.
Οι κατηγορίες αφορούν στην εκτέλεση της Σύμβασης για την αποκατάσταση του Συστήματος Σηματοδότησης-Τηλεδιοίκησης του σιδηροδρομικού τμήματος Αθήνα-Θεσσαλονίκη-Προμαχώνας, η οποία υπεγράφη το 2014, με χρονικό ορίζοντα ολοκλήρωσης το 2016 – γνωστή ως “Σύμβαση 717”.
Το 2019 υπογράφηκε Συμπληρωματική Σύμβαση σχετικά με το ίδιο έργο, με την οποία τροποποιήθηκε το αρχικό φυσικό αντικείμενο της Σύμβασης 717.
Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Εισαγγελία, βάσει ιδιωτικού συμφωνητικού, οι δύο εταιρείες που αποτελούσαν την Ανάδοχο Κοινοπραξία, αμέσως μετά την υπογραφή της Σύμβασης 717, χώρισαν αυθαίρετα το έργο μεταξύ τους.
Η μία από τις εταιρείες ανέλαβε να εκτελέσει το βόρειο τμήμα του έργου, ενώ η δεύτερη εταιρεία ανέλαβε να εκτελέσει το έργο στο μεγαλύτερο τμήμα της σιδηροδρομικής διαδρομής Αθήνα-Θεσσαλονίκη μέχρι το Πλατύ, συμπεριλαμβανομένου του τμήματος κοντά στα Τέμπη, όπου σημειώθηκε η θανατηφόρα σιδηροδρομική σύγκρουση στις 28 Φεβρουαρίου 2023.
Επιπλέον, η δεύτερη εταιρεία ανέθεσε την εκπόνηση των τεχνικών μελετών σχετικά με τα συστήματα Σηματοδότησης του σιδηροδρομικού τμήματος Αθήνα-Πλατύ σε μια τρίτη εταιρεία, η οποία δεν διέθετε την απαιτούμενη ειδική τεχνογνωσία, κατά παράβαση των όρων της Σύμβασης, οι οποίοι προέβλεπαν ότι η ειδική τεχνογνωσία έπρεπε να παρασχεθεί από την δανειοπάροχο εταιρεία.
Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την παραβίαση της συμβατικής υποχρέωσης σχετικά με την παροχή εξειδικευμένης τεχνογνωσίας, για την οποία επιβλήθηκε στην ΕΡΓΟΣΕ δημοσιονομική διόρθωση ύψους περίπου 2 εκατ. ευρώ, κατόπιν ελέγχου που διενεργήθηκε το 2018 από την Ελληνική Επιτροπή Δημοσιονομικού Ελέγχου (Ε.Δ.ΕΛ.).
Ενώ το αρχικό αντικείμενο της Σύμβασης 717 περιελάμβανε την αναβάθμιση των υφιστάμενων Συστημάτων Σηματοδότησης-Τηλεδιοίκησης, η Ανάδοχος Κοινοπραξία επιχείρησε να κατασκευάσει ένα εντελώς νέο σύστημα σηματοδότησης με νέες μονάδες τηλεμετρίας.
Η ενέργεια αυτή θεωρήθηκε ότι συνιστά παράνομη τροποποίηση της αρχικής Σύμβασης, η οποία οδήγησε σε αδικαιολόγητη αύξηση της αξίας αυτής, που δεν δικαιολογείται από απρόβλεπτες περιστάσεις.
Μια πολυετής ταλαιπωρία
Σημαντικά είναι και τα στοιχεία που περιλαμβάνονται στο πόρισμα της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων για το σιδηροδρομικό δυστύχημα στα Τέμπη. Ας δούμε καταρχήν την όλη υπόθεση της Σύμβασης 717, χρονικά:
2012-2013: Το θέμα της ανάταξης του συστήματος σηματοδότησης και τηλεδιοίκησης τέθηκε εκ νέου το 2012-2013. Διαφωνίες και προβλήματα φαίνεται να είχαν αρχίσει από το 2013 μεταξύ ΟΣΕ και ΕΡΓΟΣΕ κατά τη σύνταξη των Τευχών Δημοπράτησης του έργου.
26-09-2014:Υπογραφή της Σύμβασης 717/2014. Ειδικότερα, υπογράφηκε, στις 26-9-2014, η σύμβαση μεταξύ της ΕΡΓΟΣΕ και της Κοινοπραξίας των Αναδόχων έναντι τιμήματος 41.297.174,41 ευρώ (χωρίς ΦΠΑ), διάρκειας είκοσι τεσσάρων μηνών.
Στην πορεία εκτέλεσης της Σύμβασης φαίνεται να προέκυψαν διαφωνίες μεταξύ των συμπραττουσών δύο εταιρειών της Κοινοπραξίας σε σχέση με την επιλογή των υλικών ανάταξης και την υπογραφή των μελετών εφαρμογής του έργου.Μετά την υπογραφή της αρχικής σύμβασης και την πάροδο σχεδόν εννέα μηνών, η ανάδοχος Κοινοπραξία απέστειλε προς την ΕΡΓΟΣΕ έγγραφα, ως προς την αδυναμία εκτέλεσης μέρους της σύμβασης και θέτοντας παράλληλα θέματα αλλαγών και νέων εργασιών με επιπτώσεις στο οικονομικό αντικείμενο.
Η συμπληρωματική σύμβαση 717.1/2021
Το ΔΣ της ΕΡΓΟΣΕ από το τέλος του 2016 προσανατολίστηκε στη σύναψη συμπληρωματικής σύμβασης. Τελικά με την απόφαση 3449/854/12-12-2017 αποφάσισε και ενέκρινε τη σύναψη Σύμβασης Συμπληρωματικής (Σ.Σ.) της 717/2014.Η ΣΣ υπογράφτηκε τελικά πολύ αργότερα στις 19-5-2021.
Οι τρεις συν μία αποφάσεις του Ελεγκτικού Συνεδρίου για τη νομιμότητα της Συμπληρωματικής Σύμβασης
Μετά την κατάρτισή της, λόγω του αντικειμένου της, η Συμπληρωματική Σύμβαση υποβλήθηκε στο Ε.Σ. για έλεγχο.
26-2-2018: Το Ε.Σ. αποφάσισε ότι κωλύεται η υπογραφή της Συμπληρωματικής Σύμβασης γιατί δεν συντρέχουν οι νόμιμες προϋποθέσεις.
20-4-2018:Μετά από αίτηση ανάκλησης της ΕΡΓΟΣΕ, το ΕΣ με την απόφασή του έκρινε πάλι ότι κωλύεται η υπογραφή της Συμπληρωματικής Σύμβασης.
06-6-2018: Τελικά το Τμήμα Μείζονος Σύνθεσης (Επταμελές) του Ελεγκτικού Συνεδρίου, με την απόφασή του έκρινε ότι δεν κωλύεται η υπογραφή της Συμπληρωματικής Σύμβασης.
2020: Η ΕΡΓΟΣΕ λόγω δύο τεχνικών αλλαγών, αποφάσισε να επανυποβάλλει για έλεγχο το σχέδιο της Συμπληρωματικής Σύμβασης στο ΕΣ το οποίο όμως με την απόφαση 398/9-6-2020 του Ε΄ Κλιμακίου έκρινε ως απαράδεκτη τη νέα αίτηση αφού ήδη είχε αποφανθεί με την απόφασή του 1314/2018, ότι η Σύμβαση μπορεί να υπογραφεί.
19-5-2021: Στις 19-05-2021 εγκρίθηκε με την Απόφαση του Δ.Σ. της ΕΡΓΟΣΕ η υπογραφή της Συμπληρωματικής Σύμβασης Σ. 717.1/2021 συνολικής δαπάνης 13.320.240,00€. Η αρχική συμβατική προθεσμία κατασκευής ορίστηκε 14 μήνες από την υπογραφή της, ήτοι έως 19-07-2022 και τελικά έως 19-9-2023: H Συμπληρωματική Σύμβαση χρηματοδοτείται και αυτή από την Ευρωπαϊκή Ένωσηκαι από Εθνικούς Πόρους.
Η μία παράταση πίσω από την άλλη!
Την ίδια ώρα, δεδομένου ότι η αρχική συμβατική προθεσμία κατασκευής του ελεγχόμενου έργου προέβλεπε ολοκλήρωση σε 24 μήνες, ήτοι στις 26/09/2016, προέκυψαν οι εξής ένδεκα παρατάσεις:
1η Παράταση: Με την απόφαση 3250/7.6.2016 του ΔΣ της ΕΡΓΟΣΕ
2η Παράταση: Με την απόφαση 3279/31.8.2016 του ΔΣ της ΕΡΓΟΣΕ
3η Παράταση: Με την απόφαση 3300/23.11.2016 του ΔΣ της ΕΡΓΟΣΕ
4η Παράταση: Με την απόφαση 3356/25.5.2017 του ΔΣ της ΕΡΓΟΣΕ
5η Παράταση: Με την απόφαση 3459/26.1.2018 του ΔΣ της ΕΡΓΟΣΕ
6η Παράταση: Με την απόφαση 3545/26.9.2018 του ΔΣ της ΕΡΓΟΣΕ
7η Παράταση: Με απόφαση του Υπουργού ΥΠ-ΜΕ με ημερομηνία 6 Μαρτίου 2020, χορηγήθηκε στην
κοινοπραξία παράταση 14 μηνών για την ολοκλήρωση του έργου μέχρι τις 26.1.2021.
8η Παράταση: Με την απόφαση 3910/22.1.2021 του ΔΣ της ΕΡΓΟΣΕ
9η Παράταση: Με την απόφαση 4187/25-5-2022 του ΔΣ της ΕΡΓΟΣΕ
10η Παράταση: Με την απόφαση 4301/07-12-2022 του ΔΣ της ΕΡΓΟΣΕ
11η Παράταση: Το ΔΣ του ΕΡΓΟΣΕ στις 17-3-2023 έκρινε με την απόφασή του 4376/17-03-2023 ότι οι συμβατικές προθεσμίες μπορούν να παραταθούν έως την 19η-9-2023
Ο έλεγχος από την ΕΔΕΛ στη σύμβαση 717/2014
Στη σύμβαση 717/2014 πραγματοποιήθηκε έλεγχος από την Επιτροπή Δημοσιονομικού Ελέγχου (ΕΔΕΛ) της Γενικής Γραμματείας Δημοσιονομικής Πολιτικής της Γενικής Διεύθυνσης Ελέγχων Συγχρηματοδοτούμενων Προγραμμάτων του Υπουργείου Οικονομικών από 10/10/2018 έως 8/11/2018.Η έκθεση ελέγχου της ΕΔΕΛ εντόπισε βασικά προβλήματα στην εκτέλεση. Το βασικότερο εύρημα έχει θέμα: «Μη εκπλήρωση συμβατικού όρου σχετικά με την παροχή τεχνογνωσίας ειδικού έργου στο τμήμα ΣΚΑ-Πλατύ». Η ανάλυση του ευρήματος καταλήγει αναφέροντας ότι:
«…Από την επισκόπηση των ανωτέρω κρίνεται ότι η μη εκπόνηση και έγκριση των μελετών από την δανειοπάροχο εταιρεία, με χρήση του εξειδικευμένου προσωπικού της και της εμπειρίας που διαθέτει σε έργα σηματοδότησης – τηλεδιοίκησης, καθώς και η μη παροχή της εξειδικευμένης εμπειρίας και τεχνογνωσίας κατά την διάρκεια εκτέλεσης των εργασιών από την ανάδοχο Κ/Ξ, σύμφωνα με τις συμβατικές της υποχρεώσεις, αποτελεί παραβίαση των όρων της διακήρυξης και των συμβατικών δεσμεύσεων της αναδόχου Κ/Ξ…»
Κατόπιν αυτών, η ΕΔΕΛ κάλεσε την ΕΡΓΟΣΕ να επιστρέψει συνολικά 2.207.729 ευρώ από την ευρωπαϊκή χρηματοδότηση για ανεπαρκή ορισμό του αντικειμένου της σύμβασης κατά τη δημοπράτηση, καθώς και για μη εκπλήρωση συμβατικού όρου, δεδομένου ότι μεγάλο μέρος των μελετών εφαρμογής δεν φέρει την υπογραφή της κυρίας Αναδόχου εταιρείας και διατύπωσε ειδικότερες συστάσεις.
Η ΕΡΓΟΣΕ προσέφυγε με έφεση κατά της απόφασης, ζητώντας ταυτόχρονα αναστολή εκτέλεσης της απόφασης μέχρι την έκδοση απόφασης επί της έφεσης. Μέχρι σήμερα δεν έχει εκδικαστεί η έφεση της ΕΡΓΟΣΕ!
