Η παρατεταμένη ενεργειακή κρίση και η επιβράδυνση της ανάκαμψης στην ΕΕ και άλλες οικονομίες ασκούν πλέον σημαντικές πιέσεις και στην οικονομική δραστηριότητα στη χώρα μας. Η αβεβαιότητα ως προς τη διάρκεια του πολέμου και κυρίως τον αντίκτυπό του στο κόστος ενέργειας και ευρύτερα στον πληθωρισμό έχει επηρεάσει αρνητικά το οικονομικό κλίμα. Και εξαίρεση δεν θα μπορούσε να αποτελέσει ο κλάδος των κατασκευών.

Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του ΙΟΒΕ, ο Δείκτης Επιχειρηματικών Προσδοκιών στις Κατασκευές υποχώρησε σημαντικά τον Ιούλιο, στις 94,4 μονάδες (από 122,9 μον. τον Ιούνιο), επίπεδο έντονα χαμηλότερο από το αντίστοιχο περυσινό (148,6 μονάδες). Αυτή η μεταβολή ήταν αποτέλεσμα της έντονης επιδείνωσης των προσδοκιών στις Ιδιωτικές Κατασκευές, αντισταθμίζοντας την ηπιότερη βελτίωσή τους στα Δημόσια Έργα.

Από τις βασικές μεταβλητές του δείκτη, οι αρνητικές προβλέψεις για το πρόγραμμα εργασιών των επιχειρήσεων ενισχύθηκαν σημαντικά, ενώ οι θετικές προβλέψεις για την απασχόληση υποχώρησαν και στράφηκαν αρνητικές.

Αναλυτικά, ο αρνητικός δείκτης των -35 μονάδων στις προβλέψεις για το πρόγραμμα εργασιών των επιχειρήσεων ενισχύθηκε έντονα, στις -55 μονάδες, με μόλις το 4% (από 22%) των επιχειρήσεων να διατυπώνει αισιοδοξία για το επίπεδο των εργασιών το επόμενο τρίμηνο.

Στις προβλέψεις για την απασχόληση, ο θετικός δείκτης των 8 μονάδων υποχώρησε κατά 20 μονάδες και διαμορφώθηκε στις -12 μονάδες, με το 24% των ερωτηθέντων να προβλέπει αύξηση των θέσεων εργασίας στον τομέα και ένα 36% (από 16%) να εκτιμά μείωσή τους.

Στα υπόλοιπα στοιχεία, ο θετικός δείκτης των +7 μονάδων στις εκτιμήσεις για την τρέχουσα πορεία εργασιών των επιχειρήσεων ενισχύθηκε αισθητά (+27 μονάδες), ενώ ανέκαμψαν ήπια οι μήνες εξασφαλισμένης δραστηριότητας (8,0 από 7,3).

Στο πεδίο των τιμών, οι πληθωριστικές προσδοκίες ενισχύθηκαν περαιτέρω (+26 από +6 μον. ο δείκτης). Τέλος, το 11% των επιχειρήσεων αναφέρει απρόσκοπτη επιχειρηματική λειτουργία. Από τις υπόλοιπες, το 15% επισημαίνει τη χαμηλή ζήτηση, το 24% την ανεπαρκή χρηματοδότηση, το 38% την έλλειψη εργατικού δυναμικού και ένα μόλις 7% τις αυξημένες τιμές των πρώτων υλών και την πανδημία ως το βασικότερο εμπόδιο στη λειτουργία του.

Σε ό,τι αφορά τους επιμέρους κλάδους, κατακόρυφη υποχώρηση παρουσίασε ο δείκτης επιχειρηματικών προσδοκιών στις Ιδιωτικές Κατασκευές και διαμορφώθηκε στις 76,8 μονάδες (από 134,1), επίπεδο πολύ χαμηλότερο του αντίστοιχου περυσινού (186,6 μον.)

Οι απαισιόδοξες προβλέψεις για το επίπεδο προγραμματισμένων εργασιών ενισχύθηκαν έντονα τον Ιούλιο (-46 από -8 μονάδες), ενώ παράλληλα, κινήθηκαν έντονα πτωτικά οι προσδοκίες για την απασχόληση, στις -37 (από +12) μονάδες.

Από την άλλη, ήπια ενίσχυση έναντι του Ιουνίου παρουσίασε ο δείκτης επιχειρηματικών προσδοκιών στις Κατασκευές Δημοσίων Έργων. Διαμορφώθηκε στις 112,2 (από 98,0 τον Ιούνιο) μονάδες, αισθητά υψηλότερα από το αντίστοιχο περυσινό επίπεδό του (94,8 μον.)

Ως προς το πρόγραμμα εργασιών του κλάδου, ο αρνητικός δείκτης των -71 μονάδων τον προηγούμενο μήνα υποχώρησε ήπια, φθάνοντας τις -65 μονάδες.

Στις προβλέψεις για την απασχόληση, το σχετικό θετικό ισοζύγιο βελτιώθηκε ελαφρώς, στις +18 μονάδες (από +4). Το 32% των επιχειρήσεων του κλάδου αναμένουν περισσότερες θέσεις απασχόλησης, ενώ το 14% (από 28%) προβλέπει εκ νέου μείωσή τους.

Θετικές οι προοπτικές ανάπτυξης του κλάδου των κατασκευών

Δεν πρέπει εξάλλου να ξεχνάμε ότι, ο τομέας των Κατασκευών αντιμετώπισε τα προηγούμενα χρόνια ένα ιδιαίτερα δυσμενές εγχώριο οικονομικό περιβάλλον, λόγω της δημοσιονομικής κρίσης που ξέσπασε το 2010 και της πανδημίας που ακολούθησε, το οποίο αποτέλεσε σοβαρό εμπόδιο στη δραστηριότητά του.

Ειδικότερα, η συνολική αξία παραγωγής του κλάδου των Κατασκευών έφτασε τα €7,6 δισ. το 2020 . Ενισχύθηκε ελαφρά μετά το 2017, αλλά σε σύγκριση με το 2008 έχει υποχωρήσει κατά 78%.

Επιπλέον, το λειτουργικό πλεόνασμα και μικτό εισόδημα του κλάδου των Κατασκευών βρέθηκε σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα την τριετία 2017-2019 για να ανακάμψει το 2020 (σε 13,3% της συνολικής αξίας παραγωγής των Κατασκευών, έναντι μέσου όρου 18,2% την περίοδο 2002-2020).

Η μείωση της συνολικής κερδοφορίας στις Κατασκευές επηρέασε και το επίπεδο των επενδύσεων του κλάδου σε πάγιο κεφάλαιο.

Μετά το 2008, οι επενδύσεις των Κατασκευών σε πάγιο κεφάλαιο (μηχανήματα, λοιπός εξοπλισμός, κ.ά.) δεν καλύπτουν την ανάλωση κεφαλαίου (αποσβέσεις), γεγονός που υποδηλώνει την επιδείνωση των παραγωγικών δυνατοτήτων του κλάδου.

Με τη βελτίωση της κερδοφορίας και την προοπτική σημαντικής ανόδου της κατασκευαστικής δραστηριότητας, όπως θα αναλυθεί στη συνέχεια, θα απαιτηθεί σημαντική ενίσχυση των επενδύσεων εκσυγχρονισμού του κλάδου και της σχετικής χρηματοδότησης.

Ωστόσο, όπως επισημαίνει το ΙΟΒΕ σε σχετική έκθεση για τον κλάδο, οι σημαντικού ύψους δημόσιοι και ευρωπαϊκοί πόροι, οι οποίοι αναμένεται να δεσμευτούν τα επόμενα χρόνια για να αμβλυνθούν οι επιπτώσεις της μεγάλης ύφεσης που προκάλεσε η πανδημία, αλλά και να αντιμετωπιστούν οι συνέπειες της ενεργειακής κρίσης.

Επίσης, τα περαιτέρω βήματα προόδου της ελληνικής οικονομίας, σε συνδυασμό με την ανάκαμψη της ιδιωτικής κατασκευαστικής δραστηριότητας, δημιουργούν σημαντικές ευκαιρίες ανάπτυξης για τον τομέα των Κατασκευών τα επόμενα χρόνια.

Το ΙΟΒΕ στην έκθεσή του εξετάζει τις κύριες κατευθύνσεις της εθνικής αναπτυξιακής στρατηγικής που βρίσκονται σε συνάφεια με τον τομέα των Κατασκευών και εκτιμώνται οι εθνικοί και κοινοτικοί χρηματοδοτικοί πόροι που αναμένεται να κατευθυνθούν σε σχετικά έργα, με απώτερο στόχο τον προσδιορισμό της δυνητικής εξέλιξης και των προοπτικών της κατασκευαστικής δραστηριότητας στην Ελλάδα τα επόμενα χρόνια.

1ον: Το Εθνικό Πρόγραμμα Ανάπτυξης 2021-2025

Το Εθνικό Πρόγραμμα Ανάπτυξης (ΕΠΑ), το οποίο θεσμοθετήθηκε με τον Ν.4635/2019, αποτελεί ένα ολοκληρωμένο σύστημα για τον σχεδιασμό,τη διαχείριση, την παρακολούθηση και τον έλεγχο των παρεμβάσεων που χρηματοδοτούνται από τους εθνικούς πόρους του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων (ΠΔΕ). Με το ΕΠΑ εισάγεται η μεσοπρόθεσμη στοχοθεσία και η υπαγωγή των παρεμβάσεων του ΠΔΕ σε στρατηγικούς στόχους και ιεραρχούμενες αναπτυξιακές προτεραιότητες.

Η ανάπτυξη υποδομών και δικτύων αποτελεί σημαντικό τμήμα του ΕΠΑ 2021-2025, το οποίο αναγνωρίζει τον καταλυτικό τους ρόλο για την οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Συγκεκριμένα, η ανάπτυξη των υποδομών και δικτύων αναδεικνύεται ως ένας από τους πέντε αναπτυξιακούς στόχους του ΕΠΑ (μαζί με την Πράσινη Ανάπτυξη, την Έξυπνη Ανάπτυξη, την Κοινωνική Ανάπτυξη και την Εξωστρέφεια) και εξειδικεύεται σε τρεις ειδικούς στόχους που αφορούν στην ανάπτυξη, βελτίωση και εκσυγχρονισμό των δικτύων, των μεταφορών και της εφοδιαστικής αλυσίδας.

Σε αυτό το πλαίσιο, τίθενται έντεκα επενδυτικές προτεραιότητες, που αφορούν σε συγκεκριμένους τομείς, όπως οι υποδομές μεταφορών, εφοδιαστικής αλυσίδας, ενέργειας και επικοινωνίας, η οδική ασφάλεια και η αστική κινητικότητα.

Παράλληλα, όμως, διαστάσεις στις οποίες καλείται να συνεισφέρει ο τομέας των Κατασκευών εμπεριέχουν και οι υπόλοιποι αναπτυξιακοί στόχοι (π.χ. υποδομές για το σύστημα υγείας, την προστασία του περιβάλλοντος αλλά και άλλες κοινωνικές και πολιτιστικές υποδομές).

Η υλοποίηση του ΕΠΑ ξεκίνησε την 1/7/2021. Έχει ως στόχο να είναι εμπροσθοβαρής, με διάθεση του 70% του συνολικού προϋπολογισμού του (€10 δισ.) στα δύο πρώτα έτη, ενώ το Υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών έχει με διαφορά το μεγαλύτερο μερίδιο επί αυτών (26%).

2ον: Το ΕΣΠΑ 2021-2027

Σύμφωνα με το ΙΟΒΕ, το νέο Εταιρικό Σύμφωνο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΣΠΑ) 2021-2027 είναι συμβατό με τις συστάσεις της ΕΕ για τα συγχρηματοδοτούμενα έργα, το ευρωπαϊκό εξάμηνο και εθνικές πολιτικές, όπως το εθνικό σχέδιο για την ενέργεια και το κλίμα, η στρατηγική για τη ψηφιακή διακυβέρνηση, το εθνικό στρατηγικό σχέδιο μεταφορών κ.ά.. Περιλαμβάνει έξι στόχους πολιτικής:
α) εξυπνότερη Ευρώπη, β) πράσινη Ευρώπη, γ) πιο διασυνδεδεμένη Ευρώπη, δ) πιο κοινωνική Ευρώπη, ε) πολιτο-κεντρική Ευρώπη και στ) δίκαιη μετάβαση (ειδικός στόχος για τις λιγνιτικές περιοχές).

Ο προϋπολογισμός του ΕΣΠΑ 2021-2027 φθάνει τα €26,2 δισ. από τα οποία το 79,7% θα προέλθει από τα ευρωπαϊκά ταμεία, ενώ το υπόλοιπο θα καλυφθεί με την εθνική συμμετοχή. Οι πόροι από την ΕΕ θα προέλθουν κυρίως το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ, 51,9%), το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ΕΚΤ+, 26,9%) και το Ταμείο Συνοχής (ΤΑ, 13,2%).

Η «αρχιτεκτονική» του ΕΣΠΑ αποτελείται από 9 τομεακά (με προϋπολογισμό €17,6 δισ.) και 13 περιφερειακά προγράμματα (με προϋπολογισμό €8,1 δισ.). Το ΙΟΒΕ παρουσιάζει μια εκτίμηση των πόρων χρηματοδότησης του ΕΣΠΑ 2021-2027 που σχεδιάζεται να κατευθυνθούν στους τομείς Περιβάλλοντος-Κλιματικής Αλλαγής (πιο πράσινη Ελλάδα) και Μεταφορών (πιο διασυνδεδεμένη Ελλάδα), στους οποίους ο κατασκευαστικός τομέας συμμετέχει άμεσα για την υλοποίηση των σχετικών έργων.

Συνολικά εκτιμάται ότι στη διάρκεια της προγραμματικής περιόδου του νέου ΕΣΠΑ θα διατεθούν €8,7 δισ. σε έργα υποδομών, παρέχοντας σημαντική στήριξη στην εγχώρια κατασκευαστική δραστηριότητα.

Συγκριτικά με την προηγούμενη προγραμματική περίοδο του ΕΣΠΑ 2014-2020, οι συνολικοί πόροι χρηματοδότησης στους συγκεκριμένους τομείς υστερούν σε όρους προϋπολογισμού. Ωστόσο, από τα στοιχεία σχετικά με την πορεία του ΕΣΠΑ 2014-2020 (Ιούνιος 2022) προκύπτει ότι ο συνολικός προϋπολογισμός (€16,4 δισ.) δεν έχει καλυφθεί πλήρως, καθώς μόνο τα €9,4 δισ. έχουν συμβασιοποιηθεί. Συνεπώς, εφόσον στη νέα προγραμματική περίοδο απορροφηθούν οι πόροι χρηματοδότησης, η επίδραση στη δραστηριότητα του τομέα των Κατασκευών δεν αναμένεται να διαφοροποιείται σημαντικά έναντι της προηγούμενης περιόδου.

3ον: Το Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας

Το ΙΟΒΕ προσθέτει επίσης, ότι το Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΕΣΑΑ) περιγράφει τα εθνικά προγράμματα επενδύσεων και μεταρρυθμίσεων για την τριετία 2021-2023 προκειμένου η χώρα να επωφεληθεί από τον Μηχανισμό Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (Ταμείο Ανάκαμψης).

Το ΕΣΑΑ περιλαμβάνει ένα σύνολο μεταρρυθμίσεων και επενδύσεων που στοχεύουν στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και εξωστρέφειας της ελληνικής οικονομίας, επιτυγχάνοντας ταυτόχρονα την προστασία του περιβάλλοντος, την περαιτέρω ψηφιοποίηση του κράτους, τη συρρίκνωση της γραφειοκρατίας, τον δραστικό περιορισμό της παραοικονομίας, την ανάπτυξη φιλικού προς τις επενδύσεις φορολογικού συστήματος και τη δημιουργία ποιοτικού και αποτελεσματικού δικτύου κοινωνικής προστασίας που θα είναι προσβάσιμο από όλους.

Ο συνολικός προϋπολογισμός του ΕΣΑΑ ανέρχεται σε €31,163 δισ., εκ των οποίων τα €18,436 δισ. αφορούν σε άμεσες επιχορηγήσεις των δράσεων των τεσσάρων πυλώνων.

Τα υπόλοιπα €12,728 δισ. αφορούν σε δάνεια που θα υποστηρίζουν ιδιωτικές επενδύσεις παρέχοντας στις επιχειρήσεις πρόσβαση στη χρηματοδότηση μέσω δανείων και στήριξης ιδίων κεφαλαίων για ΜμΕ αλλά και μέσω του προγράμματος Invest EU, και θα συμπληρώνονται από μεταρρυθμίσεις για τη μείωση των διοικητικών βαρών και τη βελτίωση του ρυθμιστικού πλαισίου.

Με βάση την ανάλυση των δράσεων του ΕΣΑΑ εκτιμάται ότι επιχορηγήσεις ύψους €7,96 δισ. θα κατευθυνθούν σε έργα που έχουν άμεση σχέση με τις Κατασκευές, κινητοποιώντας συνολικούς πόρους ύψους €13,3 δισ. Τα κατασκευαστικά έργα που θα στηριχθούν με επιχορηγήσεις από το Ταμείο Ανάκαμψης αφορούν κυρίως στους τομείς της Ενέργειας (€4,6 δισ.), των Μεταφορών (€4,1 δισ.) και του Περιβάλλοντος (€2,9 δισ.).

Μαζί με τους πόρους από τα δάνεια του Ταμείου Ανάκαμψης (και τους κινητοποιούμενους από τα δάνεια πόρους χρηματοδότησης) εκτιμάται ότι για έργα με άμεση σχέση με τις Κατασκευές θα κινητοποιηθούν την περίοδο 2022-2026 συνολικά €27,0 δισ. (επιχορηγήσεις €13,3 δισ. και δάνεια €13,7 δισ.).

Οι εκτιμήσεις για την πορεία του κλάδου τα επόμενα χρόνια

Από τα παραπάνω στοιχεία προκύπτει ότι η ανάπτυξη υποδομών και άλλων κατασκευαστικών έργων αποτελεί μια από τις βασικές προτεραιότητες της αναπτυξιακής πολιτικής της χώρας για τα επόμενα χρόνια.

Η ύπαρξη των πρόσθετων χρηματοδοτικών πόρων από την ΕΕ που θα υποστηρίξουν την ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας, σε συνδυασμό με την τάση ανόδου της ιδιωτικής κατασκευαστικής και οικοδομικής δραστηριότητας συνεπάγεται ότι ο ρόλος και η δυνητική συμβολή των Κατασκευών για την υλοποίηση των απαιτούμενων έργων είναι κρίσιμος και σημαντικός.

Για την αξιολόγηση της προοπτικής ανάπτυξης της εγχώριας κατασκευαστικής δραστηριότητας την περίοδο 2021-2026, το ΙΟΒΕ υποθέτει ότι:

α) οι πόροι από το ΕΠΑ και το ΕΣΠΑ δεν θα παρέχουν πρόσθετη ώθηση στην κατασκευαστική δραστηριότητα, καθώς παρόμοια προγράμματα εφαρμόστηκαν και τα προηγούμενα χρόνια,

β) η τρέχουσα ανοδική τάση που καταγράφεται στην οικοδομική δραστηριότητα (επενδύσεις σε κατοικίες) θα συνεχιστεί και τα επόμενα έτη, απέχοντας ωστόσο σημαντικά σε σχέση με το επίπεδο της δεκαετίας του 2000 και

γ) η ώθηση στην κατασκευαστική δραστηριότητα θα δοθεί στο μεγαλύτερο μέρος της από τους πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης που εκτιμάται ότι θα κατευθυνθούν σε τεχνικά έργα.

Με βάση τις υποθέσεις αυτές εκτιμάται ότι οι επενδύσεις σε κατασκευές –κυρίως στις υποδομές– θα ενισχύσουν σημαντικά το μερίδιό τους στο ΑΕΠ την περίοδο 2022-2026 (Διάγραμμα 2.18). Ειδικότερα, μεσοπρόθεσμα εκτιμώνται επιπρόσθετες επενδύσεις σε Μεσοπρόθεσμα εκτιμάται ότι η αξία παραγωγής των κατασκευαστικών έργων υποδομών και κατοικιών θα υπέρ-διπλασιαστεί σε σύγκριση με το επίπεδο που είχε το 2020.

Ειδικότερα, με βάση και τη χρονική κατανομή που έχει θεωρηθεί για τις συνολικές κινητοποιούμενες επενδύσεις του Ταμείου Ανάκαμψης, η ετήσια αξία παραγωγής (κύκλος εργασιών) των Κατασκευών εκτιμάται ότι θα ακολουθήσει ισχυρή ανοδική πορεία την περίοδο 2022-2026, ξεπερνώντας τα €18 δισ. το 2025 (από €7,6 δισ. το 2020).

Εξαιτίας της ισχυρής επίδρασης των επενδύσεων του ΕΣΑΑ, η συνολική ώθηση θα δοθεί σε μεγαλύτερο βαθμό από τις επενδύσεις σε υποδομές και κατασκευαστικά έργα πλην κατοικιών, αλλά και η ιδιωτική οικοδομική δραστηριότητα έχει θεωρηθεί ότι θα διπλασιαστεί συγκριτικά με το (χαμηλό) επίπεδο που καταγράφηκε το 2020. υποδομές και κατοικίες ετησίως ύψους έως 4,1% του ΑΕΠ (συγκριτικά με το 2020) – με το ποσοστό των επενδύσεων σε κατασκευαστικά έργα να φτάνει μέχρι το 8,1% του ΑΕΠ το 2025 από 4% το 2020.

Διαβάστε ακόμη: