Το καλοκαίρι του 2024 ήταν ιδιαίτερα θερμό, όχι μόνο λόγω παρατεταμένων καυσώνων αλλά και από επιδημιολογικής πλευράς. Covid-19, ιός Δυτικού Νείλου, πανώλη των αιγοπροβάτων, mpox, ιογενείς γαστρεντερίτιδες, διεισδυτικός στρεπτόκοκκος μας ταλαιπώρησαν και εξακολουθούν να βρίσκονται στο προσκήνιο της επικαιρότητας προκαλώντας εύλογη ανησυχία.
Όμως παράλληλα με αυτές τις επιδημίες, που καθεμιά έχει τα δικά της ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, σοβεί άλλη μία, τη σοβαρότητα της οποίας ίσως δεν έχουμε συνειδητοποιήσει όσο θα έπρεπε: η γρίπη των πτηνών.
Η ραγδαία εξάπλωση του Η5Ν1 στο ζωικό βασίλειο έχει μέχρι στιγμής προσβάλει 500 και πλέον είδη πτηνών και σχεδόν 50 είδη θηλαστικών (πολικές αρκούδες, φώκιες, δελφίνια, κουνάβια, θαλάσσιους ελέφαντες, μινκ). Τα θύματά της είναι εκατομμύρια. Η γρίπη των πτηνών προκαλεί στα ζώα δύσπνοια, επιπεφυκίτιδα, μυικούς πόνους, απώλεια συντονισμού, λήθαργο, συστροφή του κεφαλιού και, έπειτα από μερικές μαρτυρικές μέρες, τον θάνατο. Σπάνιοι οικότοποι και παρθένα οικοσυστήματα απειλούνται με εξαφάνιση. Στον ζοφερό απολογισμό των ζώων που έχουν χαθεί από τον ιό, πριν από λίγες εβδομάδες προστέθηκαν περίπου 10.000 νεκρά άλμπατρος στα νησιά Φόκλαντ. Μια από τις μεγαλύτερες οικολογικές καταστροφές της εποχής μας είναι σε πλήρη εξέλιξη και δεν χρειάζεται να έχει κανείς οικολογική συνείδηση για να ανησυχήσει· ο Η5Ν1 μας αφορά πολύ περισσότερο από όσο κάποιοι ίσως πιστεύουν.
Ο συγκεκριμένος ιός δεν είναι καινούργιος «εχθρός». Εντοπίστηκε για πρώτη φορά σε χήνα στην Κίνα το 1996, όμως η γενετική και η επιδημιολογία του έχουν κατά πολύ αλλάξει μέσα στα χρόνια. Αυτό οφείλεται κυρίως στον πολυτεμαχισμό του (ο Η5Ν1 αποτελείται από οκτώ τμήματα RNA), βασική αιτία της ποικιλίας υποτύπων που δημιουργούνται μέσω του υψηλού ρυθμού μεταλλάξεων και της ικανότητας ανασυνδυασμού του γενετικού υλικού του. Επιπλέον, έχει γίνει εξαιρετικά παθογόνος. Και ενώ δεν είναι ακόμα εφικτή η μετάδοση από άνθρωπο σε άνθρωπο (έχουν υπάρξει κάποια περιστατικά μετάδοσης σε ανθρώπους, αλλά μόνο μέσω επαφής με μολυσμένα ζώα), όσο ο ιός εξακολουθεί να κυκλοφορεί και να εξελίσσεται γενετικά, έρχεται πιο κοντά μας.
Για να γίνει ανθρώπινο παθογόνο ο H5N1, κάποιες από τις πρωτεΐνες του πρέπει να τροποποιηθούν, όπως η αιμοσυγκολλητίνη, στην επιφάνειά του, η οποία τον βοηθά να προσκολλάται στα κύτταρα των ξενιστών του. Ίσως δεν απέχουμε πολύ από αυτό. Επιπλέον, η κατάσταση στις ΗΠΑ γίνεται ολοένα και σοβαρότερη. Η γρίπη των πτηνών μόλις έφτασε στη μεγαλύτερη γαλακτοπαραγωγική πολιτεία, την Καλιφόρνια, όπου ζουν σχεδόν 1,7 εκατομμύρια αγελάδες. Είναι η 14η πολιτεία που ανιχνεύει τη νόσο στις φάρμες της από την άνοιξη και τα ζώα νοσούν από υψηλής παθογονικότητας υπότυπο του ιού. Επιπλέον έχουν αναφερθεί αρκετά περιστατικά μόλυνσης εργαζομένων· κανείς δεν γνωρίζει πόσα ακριβώς, μια και εκφράζονται φόβοι για αδιαφάνεια στη διαχείριση της επιδημίας. Τέλος, αναφορές έχουν γίνει και για δεκάδες νεκρές γάτες στα αγροκτήματα που αποτελούν εστίες της νόσου. Ο κλοιός που δημιουργείται, δηλαδή, γύρω από τον άνθρωπο γίνεται ολοένα και πιο στενός.
Είναι εντυπωσιακή η ικανότητα της γρίπης, γενικότερα, να αλλάζει μορφή. Οι ιοί της έχουν διαχρονικά τη δυνατότητα να αποκτούν μεταλλάξεις που τους κάνουν πιο αποτελεσματικούς στη μετάδοσή τους στα θηλαστικά και φυσικά στον άνθρωπο. Άλλωστε, πριν από τον SARS-CoV-2, πολλοί επιστήμονες προέβλεπαν ότι σε έναν τέτοιο ιό της γρίπης θα οφειλόταν μια νέα πανδημία. O Η5Ν1 κινείται και μεταλλάσσεται κάτω από τα ραντάρ μας εδώ και πολύ καιρό. Η εντατική πτηνοτροφία και κτηνοτροφία τον διευκολύνουν. Ας μην ξεχνάμε ότι αυτή τη στιγμή περίπου 35 δισεκατομμύρια πουλερικά εκτρέφονται σε όλο τον κόσμο. Οι βιομηχανικές μονάδες γίνονται πεδίο όχι μόνο διασποράς αλλά και εξέλιξης του ιού. Δεν έχουμε την πολυτέλεια του εφησυχασμού.
