Ένα βήμα πριν από μια ανοιχτή θεσμική κρίση φαίνεται να βρίσκεται η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με την πρόεδρο Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν να δέχεται σφοδρά πυρά για την αιφνιδιαστική απόσυρση του νομοθετικού σχεδίου για τους «πράσινους ισχυρισμούς». Ο νόμος –ορόσημο κατά του greenwashing, που θα καθιστούσε τις εταιρείες υπόλογες για περιβαλλοντικά ψεύδη– είχε προχωρήσει σε προχωρημένο στάδιο διαπραγματεύσεων μεταξύ Κοινοβουλίου και Συμβουλίου, όμως ακυρώθηκε την Παρασκευή με απόφαση της Επιτροπής.
Η κίνηση αυτή –που έρχεται έπειτα από αίτημα της ομάδας του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος (ΕΛΚ)– έγινε δεκτή με ενθουσιασμό από τη δεξιά και την ακροδεξιά πτέρυγα του Ευρωκοινοβουλίου, αλλά προκάλεσε ρήγμα στις συμμαχίες που στήριζαν την ίδια τη φον ντερ Λάιεν από το 2019. Οι Σοσιαλιστές και οι Φιλελεύθεροι, που μαζί με το ΕΛΚ είχαν συγκροτήσει τον κορμό της φιλοευρωπαϊκής πλειοψηφίας, κατηγόρησαν ανοικτά την πρόεδρο της Επιτροπής για συμπόρευση με τις δυνάμεις που υπονομεύουν την ευρωπαϊκή πράσινη ατζέντα.
Η ρήξη στη «μεγάλη συμμαχία» του Κοινοβουλίου
Οι δηλώσεις της προέδρου της Renew Europe, Valérie Hayer, είναι απολύτως ενδεικτικές: «Βρισκόμαστε στα πρόθυρα μιας θεσμικής κρίσης». Όπως ξεκαθάρισε, η υποστήριξη των φιλελευθέρων προς τη φον ντερ Λάιεν τίθεται πλέον εν αμφιβόλω, ενώ στελέχη του Renew διεμήνυσαν ότι «αν αυτό συνεχιστεί, θα σταματήσουμε να την προστατεύουμε».
Ακόμα πιο αυστηρός ο τόνος από την πλευρά των Σοσιαλιστών, με την Ιράτσε Γκαρσία να μιλά για παραβίαση των δεσμεύσεων της Επιτροπής και κορυφαία στελέχη να δηλώνουν ότι «η στήριξή μας δεν είναι πλέον δεδομένη». Το κλίμα οργής ενισχύεται από παλαιότερες δυσαρέσκειες, όπως η υπόθεση «Pfizergate», όπου η Επιτροπή κατηγορήθηκε για αδιαφάνεια όσον αφορά την επικοινωνία με τη φαρμακευτική εταιρεία κατά την πανδημία.
Η φον ντερ Λάιεν με το ένα πόδι στην κεντροδεξιά και το άλλο στην άκρα δεξιά
Το ΕΛΚ χαιρέτισε την απόφαση της Επιτροπής, χαρακτηρίζοντας το υπό διαμόρφωση κείμενο «γραφειοκρατικό εφιάλτη» για τις επιχειρήσεις. Παράλληλα, η στάση του ΕΛΚ τις τελευταίες εβδομάδες –με σύμπλευση με τους Ευρωπαίους Συντηρητικούς και Μεταρρυθμιστές, αλλά και τους ακροδεξιούς Πατριώτες για την Ευρώπη των Όρμπαν και Λεπέν– έχει προκαλέσει περαιτέρω ένταση.
Σύμφωνα με αναλυτές, η Κομισιόν επιχειρεί να «παίξει» με δύο πλειοψηφίες: από τη μια με την παραδοσιακή φιλοευρωπαϊκή συμμαχία, από την άλλη με την αυξανόμενη δεξιά επιρροή. Ωστόσο, όπως δείχνει η περίπτωση του νομοσχεδίου για το greenwashing, το πολιτικό κόστος αυτής της στρατηγικής αποσταθεροποιεί το θεσμικό κέντρο βάρους.
Τυπικά τεχνική, ουσιαστικά πολιτική η απόφαση
Ο εκπρόσωπος της Επιτροπής, Στέφαν ντε Κερσμάεκερ, προσπάθησε να κατευνάσει τις αντιδράσεις, λέγοντας ότι η απόσυρση σχετίζεται με την προσπάθεια απλούστευσης της ευρωπαϊκής νομοθεσίας και μείωσης της γραφειοκρατίας, ιδίως για τις μικρές επιχειρήσεις. Ωστόσο, το επιχείρημα δεν έπεισε.
Ο νόμος είχε εγκριθεί από τα δύο θεσμικά όργανα (Κοινοβούλιο και Συμβούλιο) και βρισκόταν στο στάδιο των τριμερών διαπραγματεύσεων. Η ακύρωση εκ των υστέρων θεωρείται καταστρατήγηση της νομοθετικής διαδικασίας και προσβάλλει τη θεσμική ισοτιμία μεταξύ Επιτροπής και Κοινοβουλίου.
Μια κρίσιμη καμπή για την Ευρωπαϊκή Ένωση
Η υπόθεση αποκτά ευρύτερες διαστάσεις: αμφισβητεί όχι μόνο την περιβαλλοντική δέσμευση της Επιτροπής αλλά και τη θεσμική της νομιμοποίηση. Στην περίπτωση που οι Φιλελεύθεροι και οι Σοσιαλιστές αποσύρουν επισήμως τη στήριξή τους, η ντερ Λάιεν κινδυνεύει να μείνει χωρίς λειτουργική πλειοψηφία, ειδικά σε ένα Κοινοβούλιο όπου δεν υπάρχουν επίσημοι συνασπισμοί και όλα κρίνονται από ισορροπίες.
Η ίδια δε, ετοιμάζεται να διεκδικήσει δεύτερη θητεία, πιθανόν με τη στήριξη του ΕΛΚ και τη σιωπηρή αποδοχή δεξιών δυνάμεων. Όμως αν το τίμημα είναι η αποδυνάμωση της εμπιστοσύνης των δυνάμεων του «ευρωπαϊκού κορμού», η επανεκλογή της δεν είναι πλέον βεβαιότητα, αλλά ανοιχτό πολιτικό ρίσκο.
