“Ανεπίβλεπτο” (Unsupervised). Έτσι ονομάζεται η νέα εντυπωσιακή εγκατάσταση του καλλιτέχνη Refik Anadol που εκθέτεται αυτή τη στιγμή στο ισόγειο παράρτημα του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης -ίσως το κορυφαίο ίδρυμα στον κόσμο που είναι αφιερωμένο στη σύγχρονη και μοντέρνα τέχνη. Το έργο, ύψους 7 περίπου μέτρων, αποτελείται από μια τεράστια ψηφιακή οθόνη η οποία ταξιδεύει τον θεατή της στο αποτέλεσμα της σύγκλισης τέχνης και τεχνολογίας. Συγκεκριμένα, ο Anadol χρησιμοποιεί ένα εξελιγμένο μοντέλο μηχανικής μάθησης για να ερμηνεύσει τα δημόσια διαθέσιμα οπτικά και πληροφοριακά δεδομένα της συλλογής του MoMA, ενώ πρόκειται τόσο για ένα έργο τέχνης, όσο και αρχιτεκτονικής.
Installation view of Refik Anadol: Unsupervised, The Museum of Modern Art / © 2023 The Museum of Modern Art. Photo: Robert Gerhardt
Refik Anadol, Unsupervised / The Museum of Modern Art, New York. © Refik Anadol Studio
Αν και είναι δύσκολο κανείς να περιγράψει το εντυπωσιακό αποτέλεσμα του Unsupervised αν δεν το δει σε δράση, η κολοσσιαία αυτή εγκατάσταση που γεμίζει ολόκληρο το λόμπι του MoMA, προβάλλει μια άπειρη κινούμενη ροή εικόνων, κάθε μία από τις οποίες δημιουργείται από ένα μοντέλο τεχνητής νοημοσύνης της Nvidia που τροφοδοτείται από ολόκληρη τη συλλογή έργων τέχνης του μουσείου. Αυτή η ροή ελέγχεται από ό,τι συμβαίνει γύρω της, κάνοντας το έργο να μοιάζει συνεχώς κινούμενο και ζωντανό.
Τι σηματοδοτεί το έργο;
Για τον Anadol, το Unsupervised αποτελεί μια πύλη σε ένα νέο εναλλακτικό σύμπαν που δημιουργήθηκε από κάποιον θεό της τεχνητής νοημοσύνης, ο οποίος ενεργεί με δική του βούληση.
Η αλήθεια είναι ότι ο καλλιτέχνης κατόρθωσε όντως κάτι διαφορετικό και αξιοσημείωτο, ειδικότερα αν σκεφτούμε ότι μέχρι πρότινος η τεχνητή νοημοσύνη χρησιμοποιείται για την ταξινόμηση, την επεξεργασία και τη δημιουργία ρεαλιστικών αναπαραστάσεων του κόσμου. Εδώ ο Anadol μας δείχνει πώς το AI μπορεί να πλησιάσει περισσότερο την ιδιότητα του εγκεφάλου μας να οραματίζεται. Σύμφωνα πάντα με τον ίδιο, το Unsupervised εξερευνά τη φαντασία, την παραίσθηση και τον παραλογισμό, δημιουργώντας μια εναλλακτική κατανόηση της ίδιας της δημιουργίας τέχνης. Και έτσι όπως ο καλλιτέχνης βουτάει, αντί για τα πινέλα του στο χρώμα, τα προγράμματα του του υπολογιστή του μέσα στα νευρωνικά δίκτυα, η τεχνητή νοημοσύνη πλησιάζει τη τέχνη και την ανθρώπινη δημιουργικότητα.
Η εγκατάσταση έρχεται εν μέσω ενός κύματος ενθουσιασμού γύρω από τη δημιουργική τεχνητή νοημοσύνη, μια τεχνολογία που έχει τεθεί στα χέρια ερασιτεχνών και επαγγελματιών καλλιτεχνών με νέα εργαλεία όπως το Midjourney, το Dall-E του OpenAI και το DreamStudio. Αλλά η μη εποπτευόμενη τεχνητή νοημοσύνη της Anadol λειτουργεί διαφορετικά. Ο ίδιος έπρεπε να κατανοήσει ολόκληρη τη συλλογή έργων τέχνης του MoMA μόνη της, χωρίς ετικέτες. Κατά τη διάρκεια έξι μηνών, το λογισμικό που δημιούργησε ο Anadol και η ομάδα του, μαζί με τη βοήθεια μηχανικών της Nvidia, τροφοδότησε 380.000 εικόνες εξαιρετικά υψηλής ανάλυσης που ελήφθησαν από περισσότερα από 180.000 έργα τέχνης που είναι αποθηκευμένα στις γκαλερί του MoMA, συμπεριλαμβανομένων έργων των Pablo Picasso, Umberto Buccioni και Gertrudes Altschul. Κάπως έτσι “Ο Refik λυγίζει τα δεδομένα -τα οποία συνήθως συνδέουμε με ορθολογικά συστήματα- σε μια σφαίρα σουρεαλισμού και ανορθολογισμού”, δήλωσε στους New York Times η Michelle Kuo, επιμελήτρια της έκθεσης στο μουσείο. “Η ερμηνεία του στο σύνολο δεδομένων του MoMA είναι ουσιαστικά μια μεταμόρφωση της ιστορίας της σύγχρονης τέχνης”.
O καλλιτέχνης Refik Anadol / Photo: Instagram@refikanadol
Κινδυνεύει η τέχνη από την Τεχνητή νοημοσύνη;
Τελικά τι είναι τέχνη; Μεγάλη ερώτηση με ακόμα μεγαλύτερη απάντηση, που έργα σαν αυτό του Anadol έρχονται όχι να απαντήσουν, αλλά να ταρακουνήσουν τις ήδη παγιωμένες απόψεις μας επί του θέματος. Και ενώ το έργο του Anadol τέμνει την έξαρση του ενδιαφέροντος για την τέχνη των NFTs και της τέχνης που δημιουργείται από την τεχνητή νοημοσύνη, πολλοί σκέφτονται αν τελικά κινδυνεύει τόσο η τέχνη, όσο και ο ίδιος ο καλλιτέχνης από την τεχνητή νοημοσύνη.
Ο Anadol σε μια ομιλία του στο TED εξήγησε ότι έμπνευσή του για τα έργα του είναι το Blade Runner του Ρίντλεϊ Σκοτ, ενώ μάλιστα περιγράφει ότι η φαντασία του πυροδοτήθηκε από τη στιγμή της ταινίας αυτής, όταν το ανδροειδές Rachael συνειδητοποιεί ότι οι αναμνήσεις της δεν είναι πραγματικές, αλλά εμφυτεύματα. “Από εκείνη τη στιγμή”, λέει ο Anadol, “μία από τις εμπνεύσεις μου είναι αυτή η ερώτηση: Τι μπορεί να κάνει μια μηχανή με τις αναμνήσεις κάποιου άλλου;” Όμως ίσως όλες αυτές οι εξισώσεις της ΑΙ με τις ακραίες στιγμές επιστημονικής φαντασίας που όλοι έχουμε δει να εκτυλίσσονται στην οθόνη του σινεμά, δεν είναι και ιδιαίτερα βοηθητικές
Για τους επόμενους πέντε μήνες ωστόσο, αυτό το ον θα συνεχίσει να δημιουργεί ένα νέο σύμπαν που θα καταγράφεται συνεχώς τόσο σε βίντεο όσο και σε στιγμιότυπα της “συνειδησιακής” του κατάστασης, καθώς οι αποφάσεις της μηχανής αποθηκεύονται παράλληλα με την ταινία. Ενώ ο ίδιος ο καλλιτέχνης εξηγεί ότι το έργο του μπορεί να ζήσει για πάντα, στην πραγματικότητα αυτός ο τεχνικός γίγαντας μπορεί να συνεχίσει να υπάρχει όσο υπάρχει τέχνη στο μουσείο που τον τροφοδοτεί. Στην τελική, το Unsupervised, όσο απρόβλεπτα και αν “ζωγραφίζει” τις πολλαπλές εικόνες του, εμπνεύστηκε και φτιάχτηκε από τον άνθρωπο. Τον ίδιο άνθρωπο που χρησιμοποιεί τώρα την οθόνη του κινητού για να ελέγξει τον γιγαντιαίο αυτόν “πίνακα” και να τον κλείσει οποιαδήποτε στιγμή αυτός θελήσει, ή όποτε νιώσει ότι πραγματικά απειλείται από το δημιούργημά του.
