Ο εμπρησμός είναι η σκόπιμη πρόκληση πυρκαγιάς. Ωστόσο, δεν έχουν όλοι οι εμπρησμοί το ίδιο κίνητρο. Το θέμα όμως είναι εξαιρετικά σύνθετο και πρέπει αρχικά να διαχωρίσουμε την έννοια του εμπρηστή και του πυρομανή, καθώς ο δεύτερος αποτελεί απλώς μια υποκατηγορία του πρώτου.
Ένα γαλλικό review του 2015 ανέβασε τους πυρομανείς στο 1% χωρίς να καταφέρει να καταδείξει μετρήσιμες διαφορές μεταξύ ενός κοινού εγκληματία και του πυρομανή, καθότι και οι δυο μοιράζονταν ισχυρό ιστορικό κατάχρησης ουσιών, όπως το αλκοόλ, η νικοτίνη, η μαριχουάνα και η αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας.
Αξίζει να σταθούμε σε μια έρευνα που κατατάσσει τους εμπρηστές σε πέντε υποκατηγορίες με βάση την υποκείμενη αιτία/κίνητρο. Πέρα από το προφανές κίνητρο ορισμένων που ξεκινούν μια πυρκαγιά με σκοπό το κέρδος, όπως η ανάπτυξη γης ή η είσπραξη κάποιας ασφάλειας, ή τους εμπρηστές με ενδεχόμενο υλικό δόλο, όπως τους Σικελούς εθελοντές πυροσβέστες που συνελήφθησαν να βάζουν φωτιές ώστε να εισπράττουν επιπλέον μεροκάματα, υπάρχουν άλλες τέσσερις κατηγορίες:
- Εμπρηστές με συναισθηματική ανάγκη για αναγνώριση/εκδίκηση
- Πυρομανείς με επαναλαμβανόμενα επεισόδια
- Ευρύτερα ψυχικά διαταραγμένοι με στοιχεία αντικοινωνικής συμπεριφοράς
- Πολυπαραγοντικοί
Είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα εμπρηστή που κρίθηκε προφυλακιστέος και υποστήριξε πως του αρέσει να βάζει φωτιές και στη συνέχεια να τρέχει από τους πρώτους για να βοηθήσει στην κατάσβεσή τους, τονίζοντας ότι ήταν εθελοντής και ότι αυτό ήταν το καθήκον του.
Προκειμένου να ικανοποιήσει τη μανία του, ο 24χρονος φέρεται ως υπαίτιος πρόκλησης 16 πυρκαγιών από πρόθεση σε αγροτοδασικές εκτάσεις και οικοπεδικούς χώρους, σε Πεντέλη, Ανθούσα και Γέρακα πριν μερικά χρόνια.
Στην Αμερική, σύμφωνα με την έκθεση του National Volunteer Fire Council, συλλαμβάνονται κάθε χρόνο περίπου 100 πυροσβέστες ή εθελοντές πυροσβέστες για πρόκληση εμπρησμών.
Ένας συλληφθείς κατά την κατάθεσή του είχε δηλώσει «Πριν τη φωτιά, καθόμασταν και βαριόμασταν. Μιλούσαμε για το ότι ο αρχηγός μας φωνάζει συνεχώς για πράγματα που κάνουμε λάθος και όλοι έλεγαν να περιμένουμε την επόμενη φωτιά για να αποδείξουμε πόσο καλοί είμαστε. Και τότε οι λέξεις “ξεκίνα μια φωτιά” ήρθαν στο μυαλό μου». Το φαινόμενο του «εμπρηστή-πυροσβέστη», όπως το αποκαλούν, δεν είναι νέο.
Απασχολεί τις αμερικανικές Αρχές για πάνω από τρεις δεκαετίες, όταν παρατηρήθηκαν αλλεπάλληλες συλλήψεις πυροσβεστών ή εθελοντών πυροσβεστών που έβαζαν οι ίδιοι τις φωτιές.
Στην Ελλάδα ευτυχώς, δεν μας έχει απασχολήσει το συγκεκριμένο θέμα και οι Έλληνες πυροσβέστες έχουν εξελιχθεί τα τελευταία χρόνια σε ένα είδος μοντέρνου ήρωα με την αυταπάρνηση τους.
Ο πυρομανής και η πυρομανία
Το θέμα της πυρομανίας είναι ιδιαίτερα σύνθετο, τόσο ελλείψει ενδελεχών ερευνών και στατιστικών, όσο και λόγω μιας συννοσηρότητας με πολλές άλλες διαταραχές προσωπικότητας ή παιδικά τραύματα.
Ιστορικά έχουμε το παράδειγμα του πρώτου πυρομανούς, του αυτοκράτορα Νέρωνα το 64 μ.Χ. στη μεγάλη πυρκαγιά που ανεξήγητα ξέσπασε τότε στη Ρώμη και κατέστρεψε τα 2/3 της πόλης. Διαδίδονταν φήμες πως ο Νέρωνας είχε ο ίδιος προκαλέσει τη φωτιά για να εμπνευστεί και στην εξέλιξή της απήγγειλε στίχους και έπαιζε τη λύρα του. Με το σκεπτικό πως ο Νέρωνας είχε δολοφονήσει τις τρεις προηγούμενες συζύγους του, θα μπορούσε κανείς να εικάσει πως πέρα από το γνωστό αυταρχισμό των αυτοκρατόρων, κρυβόταν ένα υπόβαθρο ψυχικής νόσου και εκεί».
Οι πυρομανείς κατά τη διάρκεια της κακόβουλης φωτιάς την οποία γεννούν, νιώθουν μια ιδιαίτερη ηδονή που μοιάζει με τη σεξουαλική διέγερση. Υπάρχει μια ακατανίκητη τάση να βάζουν φωτιές. Η αδρεναλίνη που αισθάνεται και η παρακολούθηση των αποτελεσμάτων της πράξης του, του προκαλούν μια ηδονή που δεν μπορούμε να κατανοήσουμε.
Ωστόσο, όπως και με κάθε διαταραχή, έτσι και με την πυρομανία υπάρχουν σημάδια αναγνώρισης από την παιδική ηλικία:
Έχει αρκετή σημασία να τονιστεί είναι πως αρκετές έρευνες που μελέτησαν καταδικασθέντες πυρομανείς, συνέκλιναν στο συμπέρασμα πως υπάρχει μια στατιστικά σημαντική υπερεκπροσώπηση αντικοινωνικών και βίαιων χαρακτηριστικών ήδη από την παιδική ηλικία – ιδιαιτέρως βίαιες πράξεις απέναντι σε ζώα και γενικότερα ένα προφίλ πλήρους απουσίας ενσυναίσθησης και συναισθηματικής εμπλοκής.
Με απλά λόγια, ένα παιδάκι ή ένας έφηβος με ιδιαιτέρως βίαιη συμπεριφορά απέναντι σε ανθρώπους και σε ζώα.
Όσον αφορά τώρα τους πυρομανείς που είναι, κατά τα φαινόμενα, ποικιλοτρόπως ψυχικά ασθενείς, προγνωστικοί δείκτες μπορούν να αποτελέσουν στην πρώιμη εφηβεία, πέρα από την ιδιαιτέρως βίαιη αντικοινωνική συμπεριφορά, τον τραυματισμό και τη θανάτωση ζώων, το παράδοξο ενδιαφέρον και η ενασχόληση με μικροεμπρησμούς, μικροεστίες φωτιάς στο σπίτι, κατάχρηση ουσιών κ.ά.
Με λίγα λόγια, ένα άτομο αντικοινωνικό, βίαιο, με εξαιρετικά χαμηλό αυτοέλεγχο και ανύπαρκτο κέντρο αναστολών.
Το πολύπλευρο πρόβλημα
Κάποιος που ξεκινά μια φωτιά με ωφελιμιστικά ξεκάθαρα κίνητρα διαφέρει από έναν πυρομανή, που είναι αναμφίβολα ένας άνθρωπος με σοβαρά ζητήματα ψυχικής υγείας.
Σε αντίθεση με άλλα ψυχιατρικά προβλήματα, οι επιπτώσεις της πυρομανίας επηρεάζουν όχι μόνο τον ασθενή και τον ευρύτερο οικογενειακό ή φιλικό του κύκλο, αλλά και την ανθρωπότητα, ακόμη και αν ο ίδιος δεν έχει την πρόθεση να αφαιρέσει ανθρώπινες ζωές ή να προκαλέσει τόσο μεγάλες ζημιές.
Οι ζωές που χάνονται από τις καταστροφικές συνέπειες μιας φωτιάς, τα διαλυμένα οικοσυστήματα και οι ανυπολόγιστες περιβαλλοντικές καταστροφές είναι παράγοντες που αγγίζουν όλους μας, όπως μπορούμε να διαπιστώσουμε όλες αυτές τις μέρες με τις μεγάλες πυρκαγιές στην Αττική, την Εύβοια, τη Μάνη, την Ηλεία και την Αρκαδία που άφησαν πίσω τους μια τραυματική εικόνα για τη χώρα και χιλιάδες ανθρώπους σε απόγνωση.
Μια πρόσφατη σκανδιναβική έρευνα που μελέτησε 111 Φιλανδούς νέους, καταδικασμένους για παραβάσεις εμπρησμού, εντόπισε ένα 12,6% με διαγνώσεις όπως η σχιζοφρένεια ή λοιπές ψυχωσικές διαταραχές, οι οποίες διεγνώσθησαν περίπου δέκα χρόνια μετά από το πρώτο επεισόδιο εμπρησμού.
Έχει ενδιαφέρον το στοιχείο της δεκαπλάσιας υπερεκπροσώπησης ψυχωσικών εμπρηστών σε πληθυσμό 1% έναντι του κοινού πληθυσμού.
Καταδεικνύει κυρίως την ανάγκη να προσφέρουμε ψυχιατρική βοήθεια στους καταδικασθέντες εμπρηστές παράλληλα με την έκτιση της ποινής τους.
Οι ψυχικά ασθενείς μπορούν να γιατρευτούν, να επανενταχθούν υγιείς στο κοινωνικό σύνολο. Αν ένα παιδί ή ένας ενήλικος με ανησυχητικά συμπτώματα πυρομανίας ή οποιασδήποτε διαταραχής, λάβει τη σωστή αντιμετώπιση, οι καταστροφικές συνέπειες ίσως να πάψουν με τον καιρό να υπάρχουν.
