Ας ξεκινήσουμε κατ’ αρχάς με το βασικό ερώτημα για τα κόκκινα δάνεια: Χρειαζόταν η χώρα έναν νέο πτωχευτικό πλαίσιο; Η απάντηση είναι ναι. Σύμφωνα άλλωστε με παλαιότερη ανάλυση του ΚΕΠΕ, η ανανέωση του πτωχευτικού δικαίου της χώρας ήταν αναγκαία τόσο λόγω των νέων συνθηκών που επέφεραν οι διαδοχικές οικονομικές κρίσεις της τελευταίας δεκαετίας, όσο και λόγω των εγγενών αδυναμιών του ελληνικού πλαισίου σε συνδυασμό με τις εξελίξεις σε διεθνές επίπεδο.
 Του Σπύρου Σταθάκη
Στην ανάλυση του ΚΕΠΕ σημειωνόταν μεταξύ άλλων ότι, το δαιδαλώδες των νομοθετημάτων και σε αυτό τον τομέα δεν διευκόλυνε την ταχεία και διαφανή διεκπεραίωση των σχετικών διαδικασιών, ενώ παράλληλα έδινε την ευκαιρία σε στρατηγικούς κακοπληρωτές να το εκμεταλλευτούν προς όφελός τους.
Εκτός του αναγκαίου εκσυγχρονισμού και της εξειδίκευσης για περιπτώσεις όπως οι καλόπιστοι οφειλέτες που ανήκουν στις ευάλωτες ομάδες, ήταν αδήριτη ανάγκη να αντιμετωπιστεί με ταχείες διαδικασίες η υπερχρέωση που πνίγει την οικονομία και συχνά παίρνει τη μορφή των μη εξυπηρετούμενων δανείων. Όσο αυτά τα προβλήματα χρονίζουν, τόσο αυξάνεται η αβεβαιότητα, απαξιώνονται τα περιουσιακά στοιχεία και ακινητοποιείται το ενεργητικό του ισολογισμού των τραπεζών από μη εξυπηρετούμενες οφειλές, στραγγίζοντας την οικονομία από νέες πιστώσεις.

Επανεκκίνησης της οικονομίας

Σύμφωνα με το ΚΕΠΕ, για όλους τους παραπάνω λόγους ο νέος πτωχευτικός κώδικας κινείται προς την κατεύθυνση της επανεκκίνησης της οικονομίας. Με στόχο τον περιορισμό της διασποράς του ηθικού κινδύνου, την πρόθεση να ελαχιστοποιηθούν οι κοινωνικές επιπτώσεις και αντίστοιχα να μεγιστοποιηθούν τα οφέλη για το σύνολο της οικονομίας. Εξάλλου, κύριος στόχος του νέου νομοθετικού πλαισίου είναι να θεσπίσει ένα συνολικό πλαίσιο αντιμετώπισης των οφειλών που οδηγούν τόσο μια επιχείρηση όσο και ένα νοικοκυριό στην αναστολή πληρωμών, παρέχοντάς τους, υπό προϋποθέσεις, μία δεύτερη ευκαιρία επανένταξης στην οικονομική ζωή παράλληλα με την απαλλαγή τους από τα υφιστάμενα χρέη. Αυτός ήταν και ο στόχος της Ευρωπαϊκής Οδηγίας 1023/2019 για τη διαμόρφωση πλαισίου προληπτικής αναδιάρθρωσης και την απαλλαγή από τα χρέη.
Συγκεκριμένα, η εν λόγω κοινοτική οδηγία στοχεύει σε βιώσιμες επιχειρήσεις και έντιμους αλλά υπερχρεωμένους επιχειρηματίες που αποζητούν μια δεύτερη ευκαιρία για να συνεχίσουν την επιχειρηματική τους δραστηριότητα προς όφελος των ιδίων, των πιστωτών τους και της οικονομίας συνολικότερα. Η προληπτική αναδιάρθρωση άλλωστε θα μειώνει την πιθανότητα να δημιουργηθούν νέα μη εξυπηρετούμενα κόκκινα δάνεια, όσον αφορά τις βιώσιμες επιχειρήσεις, ενώ αντίθετα οι μη βιώσιμες επιχειρήσεις θα πρέπει να περνούν στο στάδιο της εκκαθάρισης το συντομότερο δυνατόν, ώστε να αποφεύγονται δυσμενείς επιπτώσεις στην οικονομία.

Τα “φέσια” των ιδιωτών

 Το δεύτερο κρίσιμο ερώτημα είναι αν υπάρχει σήμερα πρόβλημα υψηλού ιδιωτικού χρέους στη χώρα μας. Η απάντηση είναι προφανής. Η πολυετής οικονομική κρίση στη χώρα μας οδήγησε στη συσσώρευση ενός υψηλού ιδιωτικού χρέους, το οποίο μάλιστα εξακολουθεί και αυξάνεται, λόγω των οικονομικών επιπτώσεων της πανδημίας του κορωνοϊού. Συνεπώς, το πρόβλημα το οποίο δημιουργήθηκε, σωρεύθηκε και διογκώθηκε τα προηγούμενα χρόνια, είναι σήμερα υπαρκτό, μεγάλο και σοβαρό. Σύμφωνα με τα στοιχεία από την Τράπεζα της Ελλάδος (ΤτΕ), την Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων και τον ΕΦΚΑ, το ιδιωτικό χρέος ανέρχεται, σήμερα, στα 234 δισ. ευρώ. Από αυτό το συνολικό ιδιωτικό χρέος, τα 106 δισ. ευρώ αφορούν οφειλές προς τη φορολογική αρχή, τα 92 δισ. ευρώ οφειλές προς τον ευρύτερο χρηματοπιστωτικό τομέα, δηλαδή τις τράπεζες και τις εταιρίες διαχείρισης απαιτήσεων, και τα 36 δισ. ευρώ οφειλές προς τα Ασφαλιστικά Ταμεία.
Ας δούμε ποιο αναλυτικά το κομμάτι με τα  κόκκινα δάνεια. Σύμφωνα με την ΤτΕ, τον Ιούνιο του 2020 (τελευταία διαθέσιμα στοιχεία), τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια (ΜΕΔ) διαμορφώθηκαν σε 59,7 δισ. ευρώ, μειωμένα κατά 1,2 δισ. ευρώ (ή 2,0%) συγκριτικά με το τέλος Μαρτίου του 2020 και κατά περίπου 47,5 δισ. ευρώ έναντι του Μαρτίου 2016, οπότε είχε καταγραφεί το υψηλότερο επίπεδο ΜΕΔ. Παρά τη σοβαρή επίπτωση της πανδημίας στην οικονομική δραστηριότητα, η επίδραση στα ΜΕΔ το β΄ τρίμηνο του 2020 ήταν περιορισμένη, κυρίως λόγω της ένταξης πελατών/δανειοληπτών σε καθεστώς αναστολής καταβολής δόσεων (moratorium), που συγκράτησε την εισροή νέων ΜΕΔ, και δευτερευόντως των ρυθμίσεων αλλά και διαγραφών δανείων. Ο λόγος των ΜΕΔ προς το σύνολο των δανείων παρέμεινε τον Ιούνιο του 2020 σε υψηλό επίπεδο (36,7%), εντούτοις μειωμένος σε σύγκριση με το τέλος του 2019 (40,6%).

Στεγαστικά και καταναλωτικά κόκκινα δάνεια

Ως προς τις επιμέρους κατηγορίες χαρτοφυλακίων, ο δείκτης ΜΕΔ διαμορφώθηκε σε 40% για το στεγαστικό, 47,8% για το καταναλωτικό και 33,3% για το επιχειρηματικό χαρτοφυλάκιο. Όσον αφορά τη διάρθρωση των ΜΕΔ σε απόλυτα μεγέθη, το 55% αφορά επιχειρηματικά δάνεια, το 34% στεγαστικά και το 11% καταναλωτικά δάνεια. Παράλληλα, σημαντική είναι και η αξιοποίηση των Εταιρειών Διαχείρισης Απαιτήσεων από Δάνεια και Πιστώσεις (servicers): η ονομαστική αξία των δανείων που διαχειρίζονται (και τα οποία παραμένουν στα βιβλία των τραπεζών) ανήλθαν στο τέλος Ιουνίου του 2020 σε περίπου 30 δισ. ευρώ, εκ των οποίων 9 δισ. ευρώ αφορούν επιχειρήσεις, 16 δισ. ευρώ νοικοκυριά, ενώ το υπόλοιπο ποσό αφορά δάνεια προς ελεύθερους επαγγελματίες, αγρότες και ατομικές επιχειρήσεις. Επίσης, οι servicers διαχειρίζονται για λογαριασμό εξειδικευμένων χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων του εξωτερικού δάνεια αξίας 30,9 δισ. ευρώ (Ιούνιος 2020), τα οποία έχουν μεταβιβαστεί σε αυτά από εγχώρια πιστωτικά ιδρύματα.
Όπως σημειώνει και στην τελευταία του έκθεση για την ελληνική οικονομία το ΙΟΒΕ, η προσωρινή χαλάρωση των εποπτικών κανόνων από την Ευρωπαϊκή Τραπεζική Αρχή στο πλαίσιο της οικονομικής κρίσης, καθώς και τα μέτρα στήριξης των πληττόμενων δανειοληπτών, όπως προσωρινά μορατόρια αποπληρωμής και αναστολές πληρωμής χρεολυσίων επηρεάζουν θετικά την καταγραφή στα κόκκινα δάνεια, τα οποία σε κάποιο βαθμό υποεκτιμούν προσωρινά τη δυσκολία αποπληρωμής εκ μέρους των δανειοληπτών. Επιπλέον, ενώ το πρώτο τρίμηνο του 2020 η μείωση των ΜΕΔ βασίστηκε κυρίως σε πωλήσεις μέσω τιτλοποιήσεων στηριζόμενες και στην πρώτη εφαρμογή του προγράμματος παροχής εγγύησης του Ελληνικού Δημοσίου σε τιτλοποιημένα χαρτοφυλάκια ΜΕΔ (Σχέδιο «Ηρακλής», νόμος 4649/2019), η μικρότερη μείωση το δεύτερο τρίμηνο στηρίχθηκε κυρίως σε διαγραφές.
Ως προς την υλοποίηση του Σχεδίου «Ηρακλής», αναμένεται ότι το Δημόσιο θα παράσχει συνολικά εγγυήσεις ύψους 12 δισ. ευρώ, για την τιτλοποίηση ΜΕΔ ύψους έως 36 δισ. ευρώ εντός περιόδου 18 μηνών από τον Οκτώβριο του 2019, με δυνατότητα παράτασης. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να επιταχυνθεί η εφαρμογή του Σχεδίου «Ηρακλής» όπως και άλλων λύσεων μείωσης των ΜΕΔ, καθώς ορισμένα εργαλεία για τον περιορισμό τους εξακολουθούν να υπό-αξιοποιούνται, όπως οι εισπράξεις από πλειστηριασμούς και ρευστοποιήσεις εξασφαλίσεων. Κρίνεται επίσης σκόπιμο να εξεταστούν συμπληρωματικές προτάσεις, όπως αυτή της Τράπεζας της Ελλάδος για την τιτλοποίηση και ενός μέρους των απαιτήσεων των τραπεζών από αναβαλλόμενη φορολογία, καθώς και η ενδεχόμενη δημιουργία μιας εταιρίας διαχείρισης προβληματικών στοιχείων ενεργητικού (Asset Management Company).

Οι επιδιώξεις της κυβέρνησης

Αυτή είναι η εικόνα του υψηλού ιδιωτικού χρέους στη χώρα μας. Με την ψήφιση του νέου πτωχευτικού κώδικα, η κυβέρνηση επιδιώκει να το περιορίσει. Παράλληλα, θα πρέπει στην πράξη να αποτελέσει πραγματική δεύτερη ευκαιρία για εκείνους τους επιχειρηματίες, αλλά και τα νοικοκυριά που επλήγησαν από την παρατεταμένη οικονομική και υγειονομική κρίση. Ο κύριος στόχος του νέου νομοθετικού πλαισίου είναι να θεσπίσει ένα συνολικό πλαίσιο αντιμετώπισης των οφειλών που οδηγούν τόσο μια επιχείρηση όσο και ένα νοικοκυριό στην αναστολή πληρωμών, παρέχοντάς τους, υπό προϋποθέσεις, μία δεύτερη ευκαιρία επανένταξης στην οικονομική ζωή παράλληλα με την απαλλαγή τους από τα υφιστάμενα χρέη.
Σύμφωνα με σχετικές αναλύσεις, όπως την προαναφερόμενη του ΚΕΠΕ, ειδικά η παροχή δεύτερης ευκαιρίας θα αποτελέσει έναν δίαυλο για την υπέρβαση του στίγματος της χρεοκοπίας που ακολουθούσε ως τώρα τον επιχειρηματικό κόσμο και αποτελούσε αποτρεπτικό παράγοντα για την ανάληψη καινοτόμων επιχειρηματικών πρωτοβουλιών, οι οποίες αναγκαστικά ενέχουν υψηλό κίνδυνο χρεοκοπίας. Άλλωστε, η υπερχρέωση επιχειρήσεων αλλά και νοικοκυριών με κόκκινα δάνεια αποτελεί βραδυφλεγή βόμβα για τα θεμέλια της οικονομίας, ενώ η ομογενοποίηση του πλαισίου έρχεται να απαντήσει και στην ασαφή συχνά διάκριση μεταξύ επιχειρηματικών και καταναλωτικών ή άλλων χρεών.
Δεν λείπουν φυσικά και οι ενστάσεις σχετικά με τον νέο πτωχευτικό κώδικα, που έχουν την αξία τους. Και δεν μιλάμε τόσο για τις αντιδράσεις των κομμάτων της αντιπολίτευσης, τα οποία άσκησαν σκληρή κριτική, όσο για τις παρατηρήσεις φορέων της αγοράς, όπως της ΕΣΕΕ, της ΓΣΕΒΕΕ και του ΕΒΕΠ. Άλλωστε, ναι μεν η Βουλή νομοθετεί, αλλά οι άνθρωποι της αγοράς, είτε πρόκειται για επιχειρηματίες, είτε για αυτοαπασχολούμενους, είτε για εργαζόμενους, είναι αυτοί που θα βιώσουν στην πράξη τις διατάξεις του νέου νόμου. Μεταξύ των παρατηρήσεων αυτών καταγράφονται οι παρακάτω:
Κατ’ αρχάς, η κυβέρνηση φαίνεται να θεσπίζει κυρίως κίνητρα για τη διευκόλυνση της πτώχευσης των οφειλετών αντί της εξυγίανσης και της αναδιάρθρωσης υποχρεώσεων. Και αυτό γιατί οι πιστωτές (τράπεζες) διατηρούν το δικαίωμα να μην κάνουν καν πρόταση ρύθμισης. Ειδικότερα, η έμμεση συναίνεση των τραπεζών στη διαδικασία της εξωδικαστικής ρύθμισης εξακολουθεί να απαιτείται, ενώ τους παρέχονται αρκετά εργαλεία για να φέρουν εμπόδια στην επίτευξη τελικής συμφωνίας. Επίσης, όταν οι τράπεζες αρνούνται την εξωδικαστική ρύθμιση, προκύπτει πλέον ταυτόχρονη αδυναμία ρύθμισης και των υπολοίπων χρεών του οφειλέτη σε Δημόσιο και Ασφαλιστικά ταμεία.
Επίσης, η προθεσμία των 2 μηνών εντός της οποίας θα πρέπει να ολοκληρωθεί η διαδικασία της ρύθμισης οφειλών μέσω της ηλεκτρονικής πλατφόρμας, κρίνεται ασφυκτική, ενώ δεν λαμβάνονται καθόλου υπόψη για την πτώχευση ποιοτικά δεδομένα, πέραν των ποσοτικών. Θετικά αποτιμάται η κεφαλαιοποίηση των οφειλών προς το Δημόσιο, τα ασφαλιστικά ταμεία και τις τράπεζες (γίνονται δηλαδή ένα «πακέτο»), με δυνατότητα ρύθμισης που μπορεί να φτάσει ακόμη και τα 20 χρόνια (240 δόσεις).

Η διαδικασία

Από την άλλη, έως τώρα αντικειμενική προϋπόθεση πτώχευσης ήταν κυρίως να τεκμαίρεται μόνιμη και γενική παύση πληρωμών. Πλέον, ο οφειλέτης πτωχεύει με τεκμαρτό τρόπο, αν επί 6μηνο δεν καταβάλλει το 40% των ληξιπρόθεσμων οφειλών του ή το 60% για πτωχεύσεις μικρού αντικειμένου. Η πτωχευτική διαδικασία η οποία μπορεί να κινηθεί και μόνο από τους οφειλέτες είναι εφικτό να ξεκινήσει από έναν και μόνον πιστωτή, καθώς η επιλεκτική εκπλήρωση ληξιπρόθεσμων υποχρεώσεων σε ένα κόκκινο δάνειο δεν αίρει την παύση πληρωμών. Για παράδειγμα, αν ένας οφειλέτης εξοφλεί κανονικά το δάνειο της επιχείρησής του, το λίζινγκ με το οποίο αγόρασε εξοπλισμό και οχήματα, τις υποχρεώσεις του προς εφορία και ασφαλιστικά ταμεία, αλλά έχει παύσει να εξοφλεί το στεγαστικό του δάνειο προς την τράπεζα για ένα 6μηνο, η τράπεζα μπορεί να τον οδηγήσει σε αναγκαστική πτώχευση.

Βασικές διατάξεις στο νέο πτωχευτικό πλαίσιο

Σε κάθε περίπτωση, όπως σημειώνει και το ΕΒΕΠ, οι συσσωρευμένες οφειλές, αποτελούν θηλιά για εκατοντάδες επιχειρήσεις και έχουν εγκλωβίσει χιλιάδες αυτοαπασχολούμενους. Για αυτόν τον λόγο η δεύτερη ευκαιρία θα πρέπει να συνοδεύεται και από νέα μέτρα στήριξης, που μπορούν να προέλθουν από Κοινοτικά και Εθνικά Προγράμματα.
Η ανάγκη ενός μόνιμου μηχανισμού διευθέτησης οφειλών, είναι πιο επιτακτική από ποτέ, σε μια περίοδο όπου η πανδημία δοκιμάζει εκ νέου τις αντοχές της οικονομίας. Πλέον, οι υπερχρεωμένοι πολίτες, φυσικά πρόσωπα, ελεύθεροι επαγγελματίες και επιχειρηματίες θα μπορούν να ρυθμίσουν τις οφειλές τους προς την εφορία, τα ασφαλιστικά ταμεία, τις τράπεζες και λοιπούς πιστωτές, εφόσον αυτές κρίνονται βιώσιμες, διασώζοντας με αυτόν τον τρόπο την περιουσία τους. Ας δούμε, όμως, κάποιες από τις βασικές διατάξεις του νέου πτωχευτικού νόμου:
Το νέο αυτό πλαίσιο προβλέπεται να αντικαταστήσει όλα τα επιμέρους εργαλεία ρύθμισης οφειλών που υπάρχουν σήμερα όπως είναι, για τα υπερχρεωμένα νοικοκυριά, η προστασία της πρώτης κατοικίας και, για τους ελεύθερους επαγγελματίες, ο εξωδικαστικός μηχανισμός και ο πτωχευτικός κώδικας.
Το νέο πλαίσιο, για την αφερεγγυότητα των φυσικών και νομικών προσώπων, προβλέπει τη συνολική διευθέτηση του ιδιωτικού χρέους προς την εφορία, τον ΕΦΚΑ, τους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης, τις τράπεζες και λοιπούς ιδιώτες.

Ρύθμιση για τα κόκκινα δάνεια ή αναδιάρθρωση

Οι οφειλέτες, μέσω του πτωχευτικού κώδικα, έχουν τη δυνατότητα να ρυθμίσουν και να αναδιαρθρώσουν τα χρέη τους, διασώζοντας την περιουσία τους. Ναι. Θα δίδεται η δυνατότητα στους οφειλέτες, πριν την πτώχευση, να ρυθμίσουν τα χρέη τους μέσω μιας προπτωχευτικής διαδικασίας, μόνο όμως στην περίπτωση που το χρέος του κρίνεται βιώσιμο, κατόπιν αναδιάρθρωσης σε συμφωνία με τους πιστωτές ακόμη και σε 240 δόσεις.
Ειδικότερα, στις διαδικασίες προληπτικής αναδιάρθρωσης ο οφειλέτης διατηρεί τον έλεγχο της περιουσίας του και της λειτουργίας της επιχείρησής του, παρέχεται όμως η δυνατότητα στην διαδικασία εξυγίανσης του διορισμού, από το αρμόδιο δικαστήριο, ειδικού εντολοδόχου με συγκεκριμένες αρμοδιότητες. Οι οφειλέτες θα μπορούν να κάνουν χρήση του εξωδικαστικού συμβιβασμού για οφειλές προς τις τράπεζες, την εφορία και τα ασφαλιστικά ταμεία. Μεταξύ άλλων, παρέχεται η δυνατότητα διαμόρφωσης προτάσεων αναδιάρθρωσης βάσει αυτοματοποιημένου εργαλείου, που θα δεσμεύει το σύνολο των πιστωτών οι οποίοι συμμετέχουν στην ηλεκτρονική πλατφόρμα, μέσω της οποίας διεξάγεται η διαδικασία του εξωδικαστικού συμβιβασμού για τα κόκκινα δάνεια.

Κίνητρο επαναφοράς από τα κόκκινα δάνεια στη συνέπεια πληρωμών

Συν τοις άλλοις, παρέχεται επιδότηση στα κόκκινα δάνεια 1ης κατοικίας, στο στάδιο της συνολικής ρύθμισης οφειλών, έτσι ώστε να διασώσουν το σπίτι τους, συμπεριλαμβανομένων και όσων έχουν λάβει επιχειρηματικά δάνεια με εγγύηση την 1η κατοικία τους. Παρέχεται δηλαδή ένα κίνητρο επαναφοράς στη συνέπεια κάλυψης όλων των υποχρεώσεων. Εφόσον οι πιστωτές προβούν σε ενέργειες ρευστοποίησης της 1ης κατοικίας, τότε το κράτος παρεμβαίνει με σκοπό να αποφευχθεί η έξωση. Στο στάδιο της ρευστοποίησης από τους πιστωτές, παρέχεται ουσιαστική στήριξη από την πολιτεία, μέσω της δημιουργίας ενός ιδιωτικού φορέα για την απόκτηση των ακινήτων, ο οποίος θα επιλεγεί από το Κράτος, μέσω διαγωνιστικής διαδικασίας.
Ο εν λόγω φορέας θα υποχρεούται να αποκτήσει το ακίνητο που συνιστά την 1η κατοικία ευάλωτων κοινωνικά ομάδων, η οποία έχει δρομολογηθεί σε διαδικασία πλειστηριασμού, κατόπιν κήρυξης πτώχευσης ή αναγκαστικής εκτέλεσης. Επιπρόσθετα, ο φορέας υποχρεούται να παραχωρήσει την κατοικία προς χρήση στο ευάλωτο νοικοκυριό για 12 έτη, κατόπιν της καταβολής μισθώματος, το οποίο θα υποστηρίζεται από το κράτος, με τη μορφή επιδόματος ενοικίου. Έτσι, αποφεύγεται μια έξωση, που θα επερχόταν εάν αποκτούσε κάποιος τρίτος το ακίνητο. Επίσης, ο φορέας υποχρεούται να προσφέρει στον οφειλέτη τη δυνατότητα επαναπόκτησης του ακινήτου εντός 12 ετών.

Γρήγορη διαδικασία

Βασικό συστατικό του νέου πτωχευτικού κώδικα είναι ότι η πτώχευση συνοδεύεται απαρέγκλιτα από την απαλλαγή οφειλών. Αυτή η διαδικασία υλοποιείται γρήγορα, μέσα σε 1 έτος, εάν οι οφειλέτες απωλέσουν την περιουσία τους, εκτός αν προβληθούν ενστάσεις για δόλια πτώχευση ή απόκρυψη στοιχείων από τους πιστωτές. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις, που οι οφειλέτες δεν διαθέτουν περιουσία, τότε η απαλλαγή οφειλών πραγματοποιείται σε 3 έτη, οπότε θα πρέπει να καταβάλουν το υπόλοιπο του εισοδήματός τους που περισσεύει μετά την κάλυψη των εύλογων δαπανών διαβίωσης.
Μέσω του πτωχευτικού κώδικα δίδεται η δυνατότητα πτώχευσης και παροχής δεύτερης ευκαιρίας, για υπερχρεωμένους δανειολήπτες με κόκκινα δάνεια. Η δεύτερη ευκαιρία ουσιαστικά επέρχεται με τη διαγραφή του υπολοίπου των οφειλών τους, κατόπιν ρευστοποίησης του συνόλου της περιουσίας τους και ελέγχου της περιουσιακής τους κατάστασης, έτσι ώστε να δύνανται να κάνουν νέο ξεκίνημα, σε εναρμόνιση με την Ευρωπαϊκή Οδηγία 1023/2019.