Καθώς οι ψηφοφόροι των ΗΠΑ επιλέγουν σε λίγες ημέρες τον νέο πρόεδρο της χώρας τους, στις αμερικανικές εκλογές της Τρίτης, οι Ευρωπαίοι περιμένουν με αγωνία να δουν αν ο νικητής θα είναι ο Ντόναλντ Τραμπ – εφιάλτης για πολλούς – ή η Κάμαλα Χάρις, η οποία θεωρείται πολύ καλύτερη για τις σχέσεις μεταξύ Ευρώπης και ΗΠΑ.
Σε ανάλυσή του για τις αμερικανικές εκλογές, το Politico στέκεται ιδιαίτερα στην ακόλουθη άποψη: Να ανησυχείτε λιγότερο για την προεδρία των ΗΠΑ και περισσότερο για το πώς η Ευρώπη μπορεί να πορευτεί μόνη της σε μια επικίνδυνη παγκόσμια σκηνή. Η δυσάρεστη αλήθεια είναι ότι το αμερικανικό ενδιαφέρον για την Ευρώπη μειώνεται τα τελευταία 30 χρόνια. Και κανένας από τους δύο υποψήφιους δεν είναι πιθανό να επαναφέρει τις σχέσεις μεταξύ των δύο πλευρών όπως είχαν διαμορφωθεί στις αρχές της δεκαετίας του 1990.
Αμερικανικές εκλογές και σχέσεις ΗΠΑ-Ευρώπης
Αυτό δεν σημαίνει ότι αυτές οι εκλογές δεν θα επηρεάσουν την Ευρώπη, υπογραμμίζει το Politico. Ένας υποψήφιος είναι θαυμαστής του Βλαντιμίρ Πούτιν που θέλει να επιβάλει δασμούς 100% σε ευρωπαϊκά αγαθά και ορκίζεται να τερματίσει τον πόλεμο στην Ουκρανία την επομένη της εκλογής του. Οι αναφερόμενες απειλές του να αποσύρει την Ουάσιγκτον από το ΝΑΤΟ θα πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη, σύμφωνα με το Politico, επειδή, αυτή τη φορά, ο Τραμπ πιθανότατα δεν θα περικυκλωνόταν από περιοριστές του «Deep State». Η Χάρις, αντίθετα, υπόσχεται τη συνέχεια στον παγκόσμιο ηγετικό ρόλο των ΗΠΑ και έχει έναν φιλοευρωπαίο σύμβουλο, τον Φιλ Γκόρντον, στον οποίο η Ευρώπη εναποθέτει μεγάλες ελπίδες.
Αλλά αν κάνετε ένα βήμα πίσω, η μεγαλύτερη εικόνα είναι η εξής: η Ευρώπη απλώς δεν είναι τόσο σημαντική για την Ουάσιγκτον όσο ήταν κάποτε. Γερασμένη και συρρικνωμένη, αλλεργική στην πολιτική εξουσίας, διστακτική και φοβική απέναντι στους κινδύνους, η Ευρώπη δεν προκαλεί ολοένα και περισσότερο συμπάθεια σε πολλούς Αμερικανούς αλλά χλευαστική περιφρόνηση – ένα μέρος καλό για διακοπές και όχι πολύ περισσότερο, όπως το χαρακτηριστικό tweet από έναν influencer του Σαν Φρανσίσκο.
Δεν βοηθά επίσης και το γεγονός ότι το χάσμα απόδοσης μεταξύ της αμερικανικής και της ευρωπαϊκής οικονομίας διευρύνεται αδυσώπητα, προς όφελος της Αμερικής.
Αδιαφορία ΗΠΑ για Ευρώπη
Οι υπερατλαντικοί υποστηρικτές θα επισημάνουν, δικαίως, ότι η σχέση ΗΠΑ-ΕΕ ήταν καλή υπό τον πρόεδρο Τζο Μπάιντεν. Η υποστήριξή του προς την Ουκρανία (συμπεριλαμβανομένου ενός δανείου 20 δισεκατομμυρίων δολαρίων που ανακοινώθηκε την περασμένη εβδομάδα) ήταν σταθερή, ακόμα κι αν υπολείπεται των ελπίδων των γερακιών του πολέμου. Η κυβέρνησή του, μέσω του συμβούλου εθνικής ασφάλειας Τζέικ Σάλιβαν, έχει δημιουργήσει στενές σχέσεις με την πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν. «Λόγω του πολέμου στην Ουκρανία νομίζω ότι οι ΗΠΑ ασχολούνται πιο παθιασμένα με την Ευρώπη από ό,τι τα τελευταία 70 χρόνια», έγραψε ο Γουίτ Στίλμαν, ένας Αμερικανός σκηνοθέτης που έχει περάσει μεγάλο μέρος της καριέρας του στην Ευρώπη.
Αλλά ο Μπάιντεν είναι βέβαιο ότι θα είναι ο τελευταίος πρόεδρος του Ψυχρού Πολέμου της Αμερικής, και του le déluge – ή ακριβέστερα μια σοδειάς πολιτικών που δεν αισθάνονται ότι η Ρωσία αποτελεί βασική απειλή για τα συμφέροντα των ΗΠΑ ή έχουν μια πολύ συρρικνωμένη αίσθηση του ρόλου της Ουάσιγκτον στον κόσμο. Ακόμη και ο Μπάιντεν, όταν χρειάστηκε, άφησε την Ουάσιγκτον να δώσει προτεραιότητα στην περιοχή του Ινδο-Ειρηνικού. Θυμάστε την καταστροφή της AUKUS, όταν οι ΗΠΑ άρπαξαν μια σημαντική σύμβαση κατασκευής υποβρυχίων από τη μύτη της Γαλλίας; Ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν έγινε τότε έξαλλος. Η βουβή απάντηση της Ουάσιγκτον θύμιζε τη διάσημη γραμμή Don Draper: «Δεν σε σκέφτομαι καθόλου».
Από τη μεριά τους, οι Γάλλοι είναι συνήθως ξεκάθαροι για το πώς βλέπει την Ευρώπη η Ουάσιγκτον. «Δεν είναι εχθρότητα», είπε ειρωνικά ένας διπλωμάτης. «Είναι αδιαφορία. Μερικές φορές αυτό είναι χειρότερο».
Για να καταλάβετε πόσο έχουν ήδη αλλάξει τα πράγματα, είναι χρήσιμο (ή μαζοχιστικό) να κοιτάξετε πίσω στις μέρες που το χρυσό πρότυπο της Pax Americana βρισκόταν στην υψηλότερη και πιο περήφανη θέση του στον ευρωπαϊκό ουρανό — ή την ημέρα που το «Peak America» επιτεύχθηκε.
Η ημερομηνία ήταν 6 Ιουνίου 1994. Οι σύμμαχοι της Αμερικής είχαν συγκεντρωθεί στη βόρεια Γαλλία για να γιορτάσουν την 50ή επέτειο της D-Day. Ένας νεανικός πρόεδρος που παίζει σαξόφωνο, ο Μπιλ Κλίντον, ήταν ο πρωταγωνιστής του σόου. Οι ΗΠΑ είχαν κερδίσει τον Ψυχρό Πόλεμο και τώρα κυριαρχούσαν σε όλη τη δυτική ευρασιατική ξηρά, στρατιωτικά χωρίς αντίπαλο, αλλά εξακολουθούσαν να διαθέτουν περισσότερους από 120.000 στρατιώτες. Λίγα χρόνια νωρίτερα, η Ουάσιγκτον είχε απευθύνει το κάλεσμα σε 40 χώρες, συμπεριλαμβανομένων πολλών ευρωπαϊκών, να ενταχθούν στην Επιχείρηση “Καταιγίδα της Ερήμου”. Στο μέτωπο της διπλωματίας, γίγαντες εξακολουθούσαν να περιφέρονται: ο Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ υψωνόταν πάνω από το Βερολίνο από την Πρεσβεία των ΗΠΑ.
Πολιτιστικά μιλώντας, ήταν επίσης μια διαφορετική εποχή. Η Dream Team, με τους αστέρες του ΝΒΑ Μάικλ Τζόρνταν, Τσαρλς Μπάρκλεϊ και Λάρι Μπερντ, είχε κατακτήσει αβίαστα το χρυσό μετάλλιο στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Βαρκελώνης το 1992. Η EuroDisney –ένα είδος αμερικανικής αποικίας στα περίχωρα του Παρισιού– είχε μόλις ανοίξει, επιβάλλοντας τη “Μικυ-μανία” στο γαλλικό κοινό. Τα αμερικανικά μέσα ενημέρωσης, από την Herald Tribune μέχρι τη Wall Street Journal Europe, εξακολουθούσαν να είναι μεγάλες, δυναμικές παρουσίες στην ευρωπαϊκή ζωή, με πλούσιο προσωπικό και με μεγάλη εκτίμηση.
Συγκρίνετε και αντιπαραβάλλετε με την κατάσταση των πραγμάτων σήμερα. Οι ΗΠΑ έχουν αποσύρει ή μειώσει το ευρωπαϊκό τους αποτύπωμα σε σχεδόν κάθε τμήμα εκτός από ένα – την ψηφιακή σφαίρα, όπου οι αμερικανικές εταιρείες τεχνολογίας όπως το Facebook και το X κυριαρχούν λίγο πολύ στις οθόνες μας, αλλά δεν φέρνουν αίγλη. Τα επίπεδα στρατευμάτων είναι πολύ κάτω από τις 100.000, παρά τον θερμό πόλεμο στο κατώφλι του ΝΑΤΟ.
Οι διπλωμάτες των ΗΠΑ στην ήπειρο είναι, με εξαίρεση τον David Pressman στην Ουγγαρία ή την Bridget Brink στην Ουκρανία, δειλά πλάσματα που περπατούν απαλά και δεν κουβαλούν κανένα ραβδί. Η Herald Tribune έχει φύγει εδώ και καιρό από την Ευρώπη, ενώ η Wall Street Journal έχει αποσυρθεί πίσω στα αγκυροβόλια της στο Κάτω Μανχάταν. Από τα πολυσύχναστα, πρώτα ψηφιακά μέσα ενημέρωσης που έχουν εμφανιστεί τα τελευταία χρόνια (POLITICO, Semafor, Axios), μόνο το POLITICO έχει ριζώσει στην ηπειρωτική Ευρώπη. Ακόμη και οι τεχνολογικοί γίγαντες κάνουν δεύτερες σκέψεις. Έχοντας αναπτύξει εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης επόμενης γενιάς για τους καταναλωτές, έχουν αποφασίσει σε μεγάλο βαθμό να μην τα διαθέσουν για ευρωπαίους χρήστες.
Εξασθένιση του ενδιαφέροντος των ΗΠΑ για την Ευρώπη
Για τον Τζέρεμι Γκαλόν, έναν Γάλλο που εργάστηκε στην Ουάσιγκτον και έγραψε μια βιογραφία του Χένρι Κίσιντζερ, η εξασθένιση του ενδιαφέροντος των ΗΠΑ για την Ευρώπη δεν είναι κάτι κακό, από μόνο του. Αλλά είναι, κατά την άποψή του, ένα αδιαμφισβήτητο γεγονός που συνδέεται με έναν κύκλο εργασιών στην ελίτ της εξωτερικής πολιτικής της Ουάσιγκτον. «Υπήρχε μια ολόκληρη γενιά ανώτερων αξιωματούχων που είχαν οργανικούς δεσμούς με την Ευρώπη, είτε επειδή οι γονείς τους μετανάστευσαν είτε επειδή ήταν πρόσφυγες από την Ευρώπη. Ο Κίσινγκερ, ο πρώην σύμβουλος εθνικής ασφάλειας Ζμπίγκνιεφ Μπρεζίνσκι, η πρώην υπουργός Εξωτερικών Μαντλίν Ολμπράιτ. Ήταν όλοι Ευρωπαίοι σε κάποιο επίπεδο», είπε ο Γκαλόν.
Η επίσημη απομάκρυνση από την Ευρώπη ξεκίνησε υπό τον πρώην πρόεδρο Μπαράκ Ομπάμα, ο οποίος οδήγησε την ατζέντα της στροφής στην Ασία, είπε ο Γκάλον. Αλλά ο Ομπάμα απλώς προώθησε μια διαδικασία που ήταν ήδη σε εξέλιξη η οποία μπορεί κάλλιστα τώρα να επιταχυνθεί. «Τώρα έχουμε μια νέα γενιά που αναδύεται και που αντανακλά τα αμερικανικά δημογραφικά στοιχεία», είπε. «Αυτοί [Η.Π.Α. κυβερνητικοί αξιωματούχοι ή διπλωμάτες] είτε συνδέονται με τον ισπανόφωνο κόσμο είτε κοιτάζουν προς την Ασία. Όσοι έχουν συνδέσμους με την Ευρώπη είναι απλώς λιγότερο παρόντες».
Η υποβάθμιση της Ευρώπης στον ψυχισμό των αμερικανικών ελίτ αντανακλάται στις εκπαιδευτικές και επαγγελματικές επιλογές. Το Mastering Mandarin δείχνει περισσότερη φιλοδοξία για έναν επίδοξο διπλωμάτη παρά, ας πούμε, Γάλλο ή ακόμα και Ρώσο. Η μελέτη της Ευρώπης ως γεωπολιτικής οντότητας, αντίθετα, είναι μια εξειδικευμένη επιδίωξη. Ο Γκάλον σημείωσε: «Στο Χάρβαρντ, το κτίριο σπουδών της Νότιας Ασίας είναι μεγάλο, φωτεινό και μοντέρνο, σαφώς ένα τμήμα με κύρος. Το Κέντρο Ευρωπαϊκών Σπουδών είναι ακριβώς αυτό που θα φανταζόσασταν: μικρό, κάπως εξαθλιωμένο».
Εάν κερδίσει ο Τραμπ, υπάρχει μια αυξανόμενη αίσθηση ότι όλα τα στοιχήματα είναι off. Ορισμένοι πιστεύουν ότι η κυβέρνησή του θα συμπεριφερόταν ορθολογικά, ή τουλάχιστον ορθολογικά σύμφωνα με τα πρότυπά του, και δεν θα ανατρέψει το τραπέζι για το ΝΑΤΟ και ότι θα επιδίωκε μια συμφωνία για τον πόλεμο της Ουκρανίας που θα επέτρεπε και στις δύο πλευρές να διεκδικήσουν τη νίκη (για παράδειγμα, δίνοντας περισσότερα όπλα στο Κίεβο και απειλώντας να άρει όλους τους περιορισμούς στη χρήση τους, με αντάλλαγμα τον Πούτιν να τερματίσει τις επιθετικές επιχειρήσεις για να αποκτήσει εδάφη).
Αλλά δεν είναι όλοι τόσο σίγουροι. «Θέλουμε να πιστεύουμε ότι ο Τραμπ θα είναι λογικός, αλλά κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος», είπε ένας ανώτερος διπλωμάτης της ΕΕ που μίλησε ανώνυμα για να μιλήσει ειλικρινά για την πολιτική των ΗΠΑ. «Οι ενήλικες στο δωμάτιο δεν είναι πιθανό να επιστρέψουν».
Η Γαλλία προσπαθεί να παίξει τον ρόλο της Κασσάνδρας της Ευρώπης, προειδοποιώντας ότι το μπλοκ πρέπει να συνεννοηθεί για την άμυνα, ανεξάρτητα από το ποιος θα εκλεγεί πρόεδρος στις ΗΠΑ. «Δεν μπορούμε να αφήνουμε την ασφάλεια της Ευρώπης στα χέρια των ψηφοφόρων στο Ουισκόνσιν κάθε τέσσερα χρόνια», δήλωσε ο Γάλλος υπουργός Ευρώπης Μπέντζαμιν Χαντάντ στην τηλεόραση LCI την περασμένη εβδομάδα. «Ας βγούμε από τη συλλογική άρνηση. Οι Ευρωπαίοι πρέπει να πάρουν τη μοίρα τους στα χέρια τους, ανεξάρτητα από το ποιος θα εκλεγεί πρόεδρος των ΗΠΑ».
Η γραμμή αυτή υιοθετήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις Βρυξέλλες, η οποία θέλει η Ευρώπη να είναι πιο ανεξάρτητη σε θέματα τεχνολογίας, άμυνας και πρώτων υλών. Αλλά η αλήθεια είναι ότι όταν πρόκειται να οραματιστούμε ένα μέλλον με λιγότερη Αμερική, το μπλοκ είναι βαθιά διχασμένο. Όσο ενθουσιώδεις και αν είναι οι υποστηρικτές της ευρωπαϊκής «στρατηγικής αυτονομίας», δεν υπάρχει ώθηση πίσω από τη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού στρατού ή μιας ευρωπαϊκής πυρηνικής ομπρέλας.
Ορισμένες χώρες – συγκεκριμένα οι Σκανδιναβικές χώρες και ορισμένες χώρες της Κεντρικής και Ανατολής – βλέπουν την ώθηση από το Παρίσι ως ένα τέχνασμα για την ενίσχυση των γαλλικών εταιρειών. Θεωρούν τις προτάσεις για μια ισχυρότερη Ευρώπη με ενοποιημένους στρατηγικούς και στρατιωτικούς στόχους ως δούρειο ίππο που θα υποταχτεί μόνο στα μεγαλύτερα κράτη, δηλαδή τη Γαλλία και τη Γερμανία. Για άλλους, η Ρωσία του Πούτιν είναι απλώς μια υπαρξιακή απειλή. Η απώλεια της προστατευτικής ομπρέλας της Αμερικής είναι απλά αδιανόητη. Θα τους εξέθετε στο βάρος του πυρηνικού και συμβατικού οπλοστασίου της Ρωσίας, χωρίς αξιόπιστο αντίβαρο.
Ορισμένοι πιστεύουν ότι αυτές οι συμπεριφορές θα πρέπει να αλλάξουν σε περίπτωση νίκης του Τραμπ. Αλλά η εναλλακτική είναι εξίσου πιθανή – ότι αντιμέτωπες με περαιτέρω αποδέσμευση από τις ΗΠΑ, οι χώρες της ΕΕ θα υποχωρήσουν σε μια νοοτροπία «κάθε κράτος για τον εαυτό του», αντιμετωπίζοντας το ένα το άλλο με μεγαλύτερη καχυποψία και αναζητώντας ένα πλεονέκτημα μέσω συμφωνιών με άλλες υπερδυνάμεις, δηλαδή τη Ρωσία και την Κίνα.
«Χωρίς τις Ηνωμένες Πολιτείες, η Ευρώπη είναι χαμένη», έγραψε πέρυσι ο Γάλλος αναλυτής Nicolas Tenzer. Πολύ πιο επικίνδυνος είναι ο κίνδυνος να μην αναγνωρίσει η Ευρώπη ότι έχει ήδη χαθεί και ότι ως αποτέλεσμα παραμένει ακίνητη και παράλυτη.
