Τα στοιχεία του ΙΟΒΕ για το οικονομικό κλίμα στην Ελλάδα έδειξαν ότι υπήρξε μια ελαφρά υποχώρηση τον περασμένο Δεκέμβριο, με τον σχετικό δείκτη να διαμορφώνεται στις 106,0 από τις 106,2 μονάδες τον προηγούμενο μήνα. Ειδικά στην πλευρά των νοικοκυριών, καταγράφεται για τον Δεκέμβριο βελτίωση των προσδοκιών, συνολικά όμως, ο δείκτης καταναλωτικής εμπιστοσύνης επιδεινώθηκε κατά μέσο όρο το 2024 σε σχέση με το 2023.

Όπως επισημαίνει το ΙΟΒΕ, ο πληθωρισμός που συνεχίστηκε κατά τη διάρκεια του έτους, αν και μειωμένος, και το σχετιζόμενο πρόβλημα της ακρίβειας εξακολουθούν να έχουν έντονη επίδραση, αν και η μείωση της ανεργίας δημιουργεί εισοδήματα σε περισσότερα νοικοκυριά.

Πιο αναλυτικά,ο δείκτης καταναλωτικής εμπιστοσύνης βελτιώθηκε ήπια τον Νοέμβριο και διαμορφώθηκε στις – 44,5 μονάδες, έναντι -47,3 μονάδες τον Νοέμβριο.

Και αυτόν τον μήνα, σύμφωνα με το ΙΟΒΕ, οι Έλληνες καταναλωτές εμφανίζονται ως οι περισσότερο απαισιόδοξοι στην ΕΕ, με διαφορά από τους επόμενους, με τους καταναλωτές στην Εσθονία με επίπεδο δείκτη –35,6 και την Ουγγαρία (-26,5) να ακολουθούν. μικρές θετικές μεταβολές προσδοκιών για την μελλοντική οικονομική τους κατάσταση, καθώς αμβλύνεται η πολύ έντονη απαισιοδοξία που έχει καταγραφεί όλους τους μήνες, και παράλληλα παρατηρείται οριακή βελτίωση στην πρόθεση για μείζονες αγορές, αλλά και στη γενικότερη οικονομική κατάσταση στην χώρα.

Ωστόσο, ο πληθωρισμός εξακολουθεί να επηρεάζει αρνητικά την καταναλωτική εμπιστοσύνη, παρά την ήπια υποχώρηση του, με το ζήτημα της ακρίβειας να ανησυχεί έντονα τους πολίτες.

Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνεται από το ότι περισσότεροι πλέον αντλούν από τις αποταμιεύσεις τους, ενώ παράλληλα μεγαλύτερο ποσοστό δηλώνει ότι είναι χρεωμένο.Τα στοιχεία του ΙΟΒΕ έρχονται να “δέσουν” και την εκτίμηση της Τράπεζας της Ελλάδος (ΤτΕ), ότι οι πληθωριστικές πιέσεις των τελευταίων ετών επηρέασαν αρνητικά περισσότερο τα νοικοκυριά με χαμηλότερα εισοδήματα, τα οποία καταναλώνουν μεγαλύτερο ποσοστό του εισοδήματός τους και πλήττονται πιο πολύ από τις ανατιμήσεις στην ενέργεια και στα είδη πρώτης ανάγκης.

Πληθωρισμός: Επιβράδυνση στο 2,9% για την Ελλάδα – Στο 2,4% στην ευρωζώνη

Τα τελευταία στοιχεία για τον πληθωρισμό

Προς το παρών, ο πληθωρισμός τον περασμένο Δεκέμβριο επιταχύνθηκε, καθώς αυξήθηκε 2,6% από 2,4% έναν μήνα πριν και έναντι 3,5% τον Δεκέμβριο 2023, με αποτέλεσμα, σε μέσα επίπεδα πέρυσι, να καταγραφεί αύξηση 2,7%. Όσον αφορά στον εναρμονισμένο πληθωρισμό, παρουσίασε αύξηση 2,9% τον Δεκέμβριο του 2024, έναντι αύξησης 3,7% που σημειώθηκε τον Δεκέμβριο του 2023.

Σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ, ανάμεσα στον Δεκέμβριο του 2024 και τον Δεκέμβριο του 2023 ξεχωρίζει το γεγονός ότι ο δείκτης των ειδών διατροφής, συνολικά, πέρασε σε αρνητικό έδαφος. Ειδικότερα, είχαμε μείωση του δείκτη κατά 0,3% στην ομάδα «Διατροφή και μη αλκοολούχα ποτά».

Την ίδια ώρα όμως, παρατηρούνται σημαντικές ανατιμήσεις σε μια σειρά υπηρεσιών. Συγκεκριμένα, η ΕΛΣΤΑΤ κατέγραψε τον περασμένο Δεκέμβριο μεταξύ άλλων, αύξηση του δείκτη κατά 3,7% στην ομάδα «Στέγαση», όγω αύξησης κυρίως των τιμών σε ενοίκια κατοικιών, επισκευή και συντήρηση κατοικίας, ηλεκτρισμό, φυσικό αέριο. Επίσης είχαμε αύξηση 3,8% στην ομάδα «Υγεία», λόγω αύξησης, κυρίως, των τιμών σε φαρμακευτικά προϊόντα, ιατρικά προϊόντα, ιατρικές, οδοντιατρικές και παραϊατρικές υπηρεσίες, νοσοκομειακή περίθαλψη.

Είναι ενδεικτικό το γεγονός ότι, καταγράφηκαν σημαντικές ανατιμήσεις σε ένδυση και υπόδηση (6,2%), ενοίκια κατοικιών (8,5%), ηλεκτρισμό (7,6%), φυσικό αέριο (8,7%), νοσοκομειακή περίθαλψη (4%), φαρμακευτικά και ιατρικά προϊόντα (4,7%), μεταφορά επιβατών με αεροπλάνο (47,7%), πακέτο διακοπών (8,3%), εστιατόρια-ζαχαροπλαστεία-καφενεία-κυλικεία (5,7%), ξενοδοχεία-μοτέλ-πανδοχεία (8,8%), ασφάλιστρα υγείας (14%) και ασφάλιστρα οχημάτων (5,6%).

Η επιμονή του δομικού πληθωρισμού

Τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ δείχνουν ότι, το φαινόμενο της ακριβείας επιμένει, απλά έχει μετατοπιστεί από τα τρόφιμα στις υπηρεσίες. Σύμφωνα και με το Ελληνικό Δημοσιονομικό Συμβούλιο (ΕΔΣ), η αύξηση του πληθωρισμού προέρχεται πλέον από κατηγορίες που έχουν μεγαλύτερη συνάφεια με την εσωτερική ελληνική αγορά.Κατά συνέπεια, ο δομικός πληθωρισμός, που εξαιρεί τις προαναφερθείσες κατηγορίες της διατροφής και της ενέργειας, υπερβαίνει συστηματικά τον συνολικό πληθωρισμό από τον Μάιο του 2024 και εντεύθεν.

Το στοιχείο, σύμφωνα με το ΕΔΣ, φαίνεται να υποδηλώνει ότι οι εισαγόμενες αιτίες αύξησης των τιμών σταδιακά περιορίζονται, και ο πληθωρισμός παρουσιάζει περισσότερο ενδογενή χαρακτηριστικά αντανακλώντας διαρθρωτικές αδυναμίες της ελληνικής οικονομίας. Παρόμοια είναι και η διαπίστωση της ΤτΕ, η οποία σημειώνει ότι, παρατηρείται σαφής αποκλιμάκωση του πληθωρισμού των ειδών διατροφής και των μη ενεργειακών βιομηχανικών αγαθών μέσα στο 2024 σε σύγκριση με το 2023. Η επιμονή του πληθωρισμού των υπηρεσιών αποτέλεσε ουσιαστικά εμπόδιο στην ταχύτερη αποκλιμάκωση του γενικού πληθωρισμού, ο οποίος ως αποτέλεσμα διαμορφώθηκε σε υψηλότερα επίπεδα έναντι της ευρωζώνης.

Από την δική του την πλευρά, το ΙΝΕ ΓΣΕΕ παρατηρεί ότι, μετά την κορύφωσή του το γ΄ τρίμηνο του 2022, το πληθωριστικό σοκ στη χώρα μας εμφανίζει τάση εξασθένησης, με τον ετήσιο ρυθμό αύξησης του ΕνΔΤΚ να διαμορφώνεται τον Δεκέμβριο του 2024 στο 2,9%, έναντι 12,1% που είχε καταγράψει τον Σεπτέμβριο του 2022. Ωστόσο, το τελευταίο 12μηνο η δυναμική αποκλιμάκωσης του πληθωρισμού έχει περιοριστεί, με τη μείωση του τιμάριθμου έναντι του Δεκεμβρίου του 2023 να είναι 0,8 ποσοστιαίες μονάδες και το μέσο επίπεδό του στο σύνολο του 2024 να κυμαίνεται στο 3% και να είναι κατά βάση υψηλότερο από το αντίστοιχο στην ΕΕ.

Οι πρωταθλητές της ακρίβειας: Ποια αγαθά και υπηρεσίες φουσκώνουν τον πληθωρισμό

Η εξέλιξη του πληθωρισμού τα τελευταία χρόνια

Το ΙΝΕ ΓΣΕΕ προχώρησε και στην εξέταση των μεταβολών των τιμών συγκριτικά με την περίοδο πριν από το ξέσπασμα της πληθωριστικής κρίσης. Από τα σχετικά στοιχεία γίνεται πιο εμφανές το πραγματικό εύρος της επιβάρυνσης που έχει προκαλέσει ο πληθωρισμός στο πραγματικό εισόδημα και στο επίπεδο διαβίωσης των νοικοκυριών.

Ειδικότερα, στο σύνολο της περιόδου Νοέμβριος 2020-Νοέμβριος 2024, πλην της κατηγορίας «Επικοινωνίες», όλες οι υπόλοιπες κατηγορίες αγαθών και υπηρεσιών που απαρτίζουν τον ΓΔΤΚ σημείωσαν θετικές μεταβολές τιμάριθμου, με την πλειονότητά τους μάλιστα να είναι διψήφιες. Η μεγαλύτερη μεταβολή σημειώθηκε στην κατηγορία «Ένδυση και υπόδηση» (+31,3%), ενώ στην κατηγορία «Διατροφή και μη αλκοολούχα ποτά», που καταλαμβάνει σημαντικό μέρος της συνολικής καταναλωτικής δαπάνης των νοικοκυριών, ο ΔΤΚ ενισχύθηκε κατά 30,5%.

Επίσης, στην κατηγορία «Στέγαση» η αύξηση του ΔΤΚ ήταν 24,3% και στις κατηγορίες «Μεταφορές» και «Ξενοδοχεία, καφέ, εστιατόρια» 23,8% και 21,4% αντίστοιχα. Διψήφιος ρυθμός αύξησης του ΔΤΚ καταγράφηκε, τέλος, και στην κατηγορία «Διαρκή αγαθά, είδη νοικοκυριού και υπηρεσίες» (+15,2%) και «Υγεία» (+12,3%). Υψηλός, αν και συγκριτικά ηπιότερος, ήταν ο πληθωρισμός στις κατηγορίες «Εκπαίδευση» (+9,5%), «Άλλα αγαθά και υπηρεσίες» (+8,5%), «Αναψυχή, πολιτιστικές δραστηριότητες» (+6,7%) και τέλος «Αλκοολούχα ποτά και καπνός» (+6,4%).

Σημαντικές ανατιμήσεις έχουν καταγραφεί το ίδιο διάστημα και σε επιμέρους υποομάδες αγαθών και υπηρεσιών, που καταλαμβάνουν μεγάλο μέρος του οικογενειακού προϋπολογισμού. Ενδεικτικά, κατά το ΙΝΕ ΓΣΕΕ, στην ευρύτερη κατηγορία «Διατροφή και μη αλκοολούχα ποτά», τη μεγαλύτερη αύξηση του ΔΤΚ έχουν καταγράψει τα «Έλαια και λίπη» (+90%) και τα «Λαχανικά» (+33,8%), ακολουθούμενα από τα «Κρέατα» (+32,6%), το «Μεταλλικό νερό, αναψυκτικά και χυμοί» (+30%) και τα «Γαλακτοκομικά και αυγά» (+29,1%).

Στις κατηγορίες «Στέγαση», «Ξενοδοχεία, καφέ, εστιατόρια» και «Ένδυση και υπόδηση», οι μεγαλύτερες ανατιμήσεις την περίοδο Νοέμβριος 2020-Νοέμβριος 2024 εντοπίζονται στις υποομάδες «Ηλεκτρικό ρεύμα, φυσικό αέριο και άλλα καύσιμα» (+41,7%), «Υπηρεσίες παροχής καταλυμάτων» (+39,6%), «Είδη ένδυσης» (+31,8%) και «Είδη υπόδησης» (+30%).

Τέλος, όσον αφορά τις «Μεταφορές», αξιοσημείωτη είναι η πολύ μεγάλη αύξηση του πληθωρισμού κυρίως στην υποκατηγορία της μεταφοράς επιβατών με αεροπλάνο (+123,3%) και δευτερευόντως σε εκείνη της μεταφοράς επιβατών με πλοίο (+33,5%), ενώ σχετικά πιο συγκρατημένες ήταν οι αυξήσεις τιμών στην υποομάδα των οδικών μεταφορών (+17,8%).

Πληθωρισμός: Νέα επιτάχυνση στο 2,7% τον Ιούλιο από 2,3% τον προηγούμενο μήνα

Ο ρόλος των εισοδημάτων και των κερδών

Από την πλευρά του το ΕΔΣ σημειώνει ότι, κατά την περίοδο των πληθωριστικών πιέσεων, που εκδηλώθηκαν μετά την υποχώρηση της πανδημίας μέχρι και σήμερα (Αύγ. 2021-Οκτ. 2024), ο Εν.ΔΤΚ αυξήθηκε συνολικά κατά 21% στην Ελλάδα και κατά 17,6% στην ευρωζώνη. Η αύξηση του ονομαστικού ΑΕΠ της Ελλάδας κατά την περίοδο 2021-2023 ανήλθε σε 22%, με την ονομαστική αποζημίωση των μισθωτών εργαζομένων να υπολείπεται σημαντικά της αύξησης του ΑΕΠ καθώς ανήλθε σε 10,5%, ενώ η αύξηση του ακαθάριστου λειτουργικού πλεονάσματος και μεικτού εισοδήματος υπερέβη εκείνη του ΑΕΠ και ανήλθε σε 23%.

Το στοιχείο αυτό υποδηλώνει ότι ο πληθωρισμός στην Ελλάδα φαίνεται να τροφοδοτείται περισσότερο από τις αυξήσεις των κερδών παρά από τις αυξήσεις των μισθών. Σε επίπεδο ευρωζώνης η κατάσταση εμφανίζεται πιο ισορροπημένη, με την αύξηση του ονομαστικού ΑΕΠ κατά την περίοδο 2021-2023 να ανέρχεται σε 16,2%, ενώ η αύξηση των αμοιβών των εργαζομένων υπολείπεται ελαφρώς με 15,1% και το ακαθάριστο λειτουργικό πλεόνασμα υπερβαίνει την αύξηση ΑΕΠ με άνοδο κατά 17,5%.

Η ταχύτερη άνοδος των κερδών σε σχέση με τους μισθούς εν μέσω πληθωριστικών πιέσεων είναι ως ένα βαθμό αναμενόμενη, καθώς οι επιχειρήσεις και οι ελεύθεροι επαγγελματίες είναι σε θέση να αναπροσαρμόσουν άμεσα προς ένα υψηλότερο επίπεδο τις τιμές πώλησης των προϊόντων τους, σε αντίθεση με τους μισθωτούς που δεσμεύονται από περισσότερο μακροχρόνιες συμβάσεις, η επαναδιαπραγμάτευση των οποίων αποτελεί πιο χρονοβόρα διαδικασία.

Για τον λόγο αυτό, ο πληθωρισμός πλήττει σε διανεμητικό επίπεδο περισσότερο τους μισθωτούς, στο βαθμό που δεν υφίσταται μηχανισμός αυτόματης τιμαριθμικής αναπροσαρμογής, σε σχέση με τους επιχειρηματίες και τους αυτοαπασχολούμενους. Και βέβαια μην ξεχνάμε ότι, υπάρχει και το πρόβλημα της έλλειψης ανταγωνισμού σε αρκετούς κλάδους της οικονομίας, που επιτείνει το διεθνές πρόβλημα της ακρίβειας.

Είναι η μείωση του ΦΠΑ η λύση;

Ένα άλλο κρίσιμο ζήτημα που θίγει η ΤτΕ στην τελευταία της έκθεση, είναι οι δημοσιονομικές παρεμβάσεις προς την κατεύθυνση της μείωσης των έμμεσων φόρων, ιδίως του ΦΠΑ. Η πρόταση για προσωρινή και στοχευμένη μείωση του συντελεστή ΦΠΑ σε ορισμένες κατηγορίες αγαθών (όπως βασικά είδη διατροφής και ενέργεια) ήρθε πρόσφατα στο προσκήνιο ως απάντηση στη ραγδαία άνοδο του πληθωρισμού, ύστερα από την αύξηση των τιμών της ενέργειας και των εμπορευμάτων, καθώς και από τα προβλήματα στις εφοδιαστικές αλυσίδες λόγω κυρίως του ρωσο-ουκρανικού πολέμου.

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η Ισπανία ήταν η πρώτη χώρα που υιοθέτησε προσωρινή μείωση του ΦΠΑ στα βασικά είδη διατροφής και στην ενέργεια, ως μέρος της στρατηγικής για την ανάσχεση των πρόσφατων πληθωριστικών πιέσεων (μετά τα τέλη του 2021). Οι προσωρινές αυτές μειώσεις φορολογικών συντελεστών αρχικά σχεδιάστηκαν με ορίζοντα το τέλος του 2023, με δυνατότητα παράτασης ανάλογα με τις τάσεις του πληθωρισμού και τις επιδόσεις της οικονομίας. Παρόμοιες πολιτικές, τόσο για τα βασικά αγαθά όσο και για την ενέργεια, υιοθετήθηκαν στη συνέχεια και από άλλες οικονομίες της ευρωζώνης, όπως η Γερμανία, η Γαλλία, το Βέλγιο, η Ιταλία και η Πορτογαλία.

Σύμφωνα με την ανάλυση της ΤτΕ, η βραχυχρόνια επίδραση στον πληθωρισμό από μια προσωρινή μείωση του συντελεστή ΦΠΑ είναι η μείωση του επιπέδου των τιμών. Δευτερογενώς όμως, αυτή η αρχική μείωση εν μέρει ακυρώνεται, καθώς η εφαρμογή του μέτρου ενισχύει την αγοραστική δύναμη των καταναλωτών, μετατοπίζοντας την αντίστοιχη καμπύλη συνολικής ζήτησης δεξιότερα, με αποτέλεσμα αύξηση του προϊόντος μέσω της κατανάλωσης καθώς και του πληθωρισμού.

Σε συνθήκες τέλειου ανταγωνισμού, η γενικευμένη μείωση του συντελεστή ΦΠΑ, εφόσον αφορά και το κόστος των εισροών παραγωγής, αναμένεται να μειώσει το κόστος παραγωγής, βελτιώνοντας τις παραγωγικές δυνατότητες των οικονομικών κλάδων, με αποτέλεσμα αύξηση της παραγωγής και μείωση των τιμών.

Αντίθετα, υπό συνθήκες ατελούς ανταγωνισμού (ολιγοπωλιακής ή μονοπωλιακής διάρθρωσης των αγορών), η πτώση του κόστους παραγωγής μαζί με τις μειώσεις των τιμών καταναλωτή (λόγω μείωσης του ΦΠΑ) ενδέχεται να εσωτερικευθούν στην κερδοφορία των επιχειρήσεων και να συνοδευθούν από μειώσεις του επιπέδου παραγωγής. Σε μια τέτοια περίπτωση, περιορίζεται η μετακύλιση της μείωσης του συντελεστή ΦΠΑ στις τιμές λιανικής, ο πληθωρισμός διατηρείται και εν τέλει μειώνεται η αποτελεσματικότητα του μέτρου πολιτικής.

Η ΤτΕ προχώρησε στην εκτίμηση της επίπτωσης στον πληθωρισμό και στο προϊόν της οικονομίας από μια μη αναμενόμενη και προσωρινή μείωση του κανονικού συντελεστή ΦΠΑ κατά 1 ποσοστιαία μονάδα (από 24% που είναι σήμερα σε 23%). Αν και η προσωρινή μείωση του ΦΠΑ εκτιμάται ότι βραχυχρόνια περιορίζει τον πληθωρισμό, η επίπτωση είναι μη στατιστικά σημαντική, γεγονός που υποδηλώνει ότι δεν θα πρέπει να αναμένεται η μετακύλιση της μείωσης του συντελεστή ΦΠΑ στις τιμές λιανικής.

Ομοίως, σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα, η εκτιμώμενη άνοδος του πληθωρισμού, αν και είναι συνεπής με τις θεωρητικές προβλέψεις περί ενίσχυσης της ζήτησης, είναι επίσης μη στατιστικά σημαντική. Τέλος, η επίδραση μιας προσωρινής μείωσης του συντελεστή ΦΠΑ επί του ρυθμού αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ (εκτιμάται μη στατιστικά σημαντική βραχυπρόθεσμα, εύρημα συνεπές με τις προβλέψεις της αντίστοιχης βιβλιογραφίας, σύμφωνα με τις οποίες ο ΦΠΑ δεν επηρεάζει την ανάπτυξη, καθώς δεν εισάγει στρεβλώσεις και αντικίνητρα κατά τη διαδικασία παραγωγής.

Η ΤτΕ καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η μείωση του συντελεστή ΦΠΑ δεν αναμένεται να έχει σημαντική συμβολή στην καταπολέμηση του πληθωρισμού στην ελληνική οικονομία. Τα ευρήματα αυτά είναι ενδεικτικά της σημασίας της διάρθρωσης και της λειτουργίας των αγορών αγαθών και υπηρεσιών για την αποτελεσματικότητα ενός τέτοιου μέτρου. Υπό συνθήκες ατελούς ανταγωνισμού (π.χ. μονοπωλιακές ή ολιγοπωλιακές συνθήκες), οι παραγωγοί αναπτύσσουν στρατηγικές τιμολόγησης που οδηγούν σε ατελή μετακύλιση των όποιων φορολογικών ελαφρύνσεων και λοιπών μειώσεων του κόστους.

Η λήψη μέτρων ελέγχου και ενίσχυσης του ανταγωνισμού σε επίπεδο αγορών καθώς και η επέκταση του ηλεκτρονικού εμπορίου αναμένεται να λειτουργήσουν επιβοηθητικά στην πληρέστερη μετακύλιση μειώσεων του συντελεστή ΦΠΑ στον τελικό καταναλωτή για ευρύτερες κατηγορίες αγαθών και υπηρεσιών, οδηγώντας σε υποχώρηση του πληθωρισμού. Επισημαίνεται τέλος ότι η απόφαση για τυχόν μείωση του συντελεστή ΦΠΑ θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη και τις δημοσιονομικές επιπτώσεις που μπορεί να υπάρξουν, δεδομένων και των δεσμεύσεων που απορρέουν από το νέο Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης.

Διαβάστε ακόμη