Μεταλλάξεις, εμβόλια, και στη μέση η οικονομία

Οι εξελίξεις στο “μέτωπο” της υγειονομικής κρίσης, σε Ελλάδα και Ευρώπη κυρίως, έχουν προκαλέσει και πάλι ανησυχία, που φυσικά μεταφράζεται σε μειωμένη οικονομική εμπιστοσύνη επιχειρήσεων και καταναλωτών. Το νέο κύμα της πανδημίας, που ήδη χτυπά αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, οι μεταλλάξεις του κορωνοϊού, και το “θρίλερ” με την άγρια κόντρα μεταξύ της Κομισιόν και των φαρμακευτικών εταιριών για τις καθυστερήσεις στη διάθεση των εμβολίων, που απειλεί να εκτροχιάσει τα εθνικά προγράμματα εμβολιασμού, συνθέτουν, μεταξύ άλλων, ένα σκηνικό προβληματισμού για τις οικονομικές εξελίξεις.

Μέσα σε αυτό το άσχημο κλίμα, είναι φυσικά ιδιαιτέρως θετικό το γεγονός, ότι ο οίκος αξιολόγησης Fitch επιβεβαίωσε το μακροπρόθεσμο αξιόχρεο της Ελλάδας στη βαθμίδα ‘BB’ με σταθερές προοπτικές. Και το αποτέλεσμα αυτής της κίνησης φάνηκε άμεσα στην αγορά ομολόγων, καθώς η έκδοση του 10ετούς ομολόγου στέφθηκε με τεράστια επιτυχία, με τις προσφορές να ξεπερνούν τα 25 δισ. ευρώ, οδηγώντας σε νέο ιστορικό χαμηλό το κόστος δανεισμού. Ειδικότερα, το Δημόσιο άντλησε 3,5 δισ. ευρώ με επιτόκιο περίπου 0,8%.

Γράφει ο Σπύρος Σταθάκης

Αυτό που ενδιαφέρει ιδιαίτερα όμως, είναι οι παρατηρήσεις του οίκου αξιολόγησης σχετικά με τις οικονομικές προοπτικές της χώρας μας. Σύμφωνα λοιπόν με τις προβλέψεις του Fitch, αναμένεται ανάπτυξη 3% το 2021 και 7,6% το 2022, ενώ για τη συνέχεια προβλέπει σταδιακή μείωσή της προς τον μεσοπρόθεσμο δυνητικό ρυθμό, τον οποίο εκτιμά στο 1%. Αναλυτικότερα,, το πραγματικό ΑΕΠ θα αρχίσει να ανακάμπτει σθεναρά το δεύτερο τρίμηνο φέτος, ενώ η πρόβλεψη για ρυθμό ανάπτυξης μόνο 3% το 2021 βασίζεται στην αδύναμη ώθηση από το 2020 και τους συνεχιζόμενους περιορισμούς κατά τη διάρκεια του πρώτου τριμήνου του 2021.

Ειδικά σε ό,τι αφορά τους πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης, ο Fitch υποθέτει ότι η Ελλάδα θα χρησιμοποιήσει φέτος το 10% και το 2022 το 60% των επιχορηγήσεων ύψους 16,2 δισ. ευρώ που της αναλογούν. Η πολύ ισχυρότερη αναπτυξιακή ώθηση το 2022 και η στήριξη από το Ταμείο Ανάκαμψης είναι οι δύο παράγοντες που ο οίκος αξιολόγησης αναμένει ότι θα επιταχύνουν τον ρυθμό ανάπτυξης στο 7,6%. Η πρόβλεψη για ισχυρή ανάπτυξη στη διετία 2021-2022 βασίζεται στην υπόθεση της σοβαρής αποκλιμάκωσης της παγκόσμιας υγειονομικής κρίσης μετά την υλοποίηση των εμβολιαστικών προγραμμάτων και στην εμπροσθοβαρή απορρόφηση των διαθέσιμων πόρων από το Ταμείο Ανάκαμψης της Ε.Ε.

Ωστόσο, ο οίκος σημειώνει ότι υπάρχουν καθοδικοί κίνδυνοι όσον αφορά τις οικονομικές προοπτικές και τις προβλέψεις του. Τυχόν καθυστέρηση στην υλοποίηση των εμβολιαστικών προγραμμάτων, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στους βασικούς εμπορικούς εταίρους της, θα επιβράδυνε την ανάκαμψη του τουριστικού τομέα ενώ η αργή απορρόφηση των πόρων της Ε.Ε. θα επιβράδυνε την αύξηση της εγχώριας ζήτησης. Άρα συνοπτικά, δύο κρίσιμοι παράγοντες θα καθορίσουν την ταχύτητα και την έκταση της οικονομικής ανάκαμψης στη χώρα μας. Η επιτυχής αντιμετώπιση της πανδημίας και η αποτελεσματική αξιοποίηση των κοινοτικών κονδυλίων.

Οι προκλήσεις πέραν της πανδημίας

Στα ίδια συμπεράσματα, πάνω-κάτω, καταλήγουν οι αναλύσεις και άλλων οικονομικών οργανισμών. Για παράδειγμα η Τράπεζα της Ελλάδος (ΤτΕ) επανειλημμένα έχει τονίσει στις εκθέσεις της ότι ο μεγαλύτερος κίνδυνος σχετίζεται με τη διάρκεια και την έκταση της πανδημίας του κορωνοϊού σε διεθνές και εγχώριο επίπεδο. Από κει και πέρα, η επαναφορά της οικονομίας στην αναπτυξιακή τροχιά των τελευταίων ετών, σύμφωνα με την Ττε, θα πρέπει να συνδυαστεί με τη μετάβαση σε ένα βιώσιμο πρότυπο οικονομικής ανάπτυξης, το οποίο θα επιταχύνει τον ψηφιακό μετασχηματισμό, θα ενσωματώνει τις αρχές της πράσινης και κυκλικής οικονομίας και θα εδράζεται στη συνεχή επένδυση σε ανθρώπινο κεφάλαιο.

Ειδικότερα:

(α) Κρίσιμη, από την άποψη αυτή, θεωρείται η έγκαιρη αξιοποίηση των πόρων του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάκαμψης για την περίοδο 2021-2026 συνολικού ύψους 32 δισ. ευρώ σε σταθερές τιμές 2018, με την υλοποίηση υψηλής προστιθέμενης αξίας αναπτυξιακών δράσεων σχετικών με την εξοικονόμηση ενέργειας, τη μετάβαση στην πράσινη ενέργεια, τον ψηφιακό μετασχηματισμό του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα και την ενίσχυση του τομέα της υγείας.

Απαραίτητες προϋποθέσεις είναι ο καλός σχεδιασμός και συντονισμός των δράσεων, η αποτελεσματικότητα της δημόσιας διοίκησης, αλλά και η αξιοποίηση οικονομιών κλίμακας από τη συμμετοχή ελληνικών και ξένων μεγάλων επιχειρήσεων, οι οποίες χαρακτηρίζονται από υψηλή εξωστρέφεια και διοικητική και χρηματοοικονομική τεχνογνωσία. Μια τέτοια εξέλιξη ενίσχυσης των παραγωγικών υποδομών της οικονομίας εκτιμάται ότι θα τονώσει την επενδυτική ζήτηση στην οικονομία, θα επιταχύνει το πρόγραμμα των ιδιωτικοποιήσεων και θα πολλαπλασιάσει τις συμπράξεις δημόσιου-ιδιωτικού τομέα (ΣΔΙΤ).

(β) Η συσσώρευση απλήρωτων φορολογικών και ασφαλιστικών υποχρεώσεων λόγω της πανδημίας και κυρίως η άνοδος του αποθέματος των μη εξυπηρετούμενων δανείων υπονομεύουν τη βιωσιμότητα των επιχειρήσεων και τη ρευστότητα της πραγματικής οικονομίας. Πρόσθετες πρωτοβουλίες που θα ενισχύσουν την ποιότητα του ενεργητικού των ελληνικών τραπεζών και την τραπεζική χρηματοδότηση της πραγματικής οικονομίας είναι επιθυμητές.

(γ) Οι έκτακτες και στοχευμένες παρεμβάσεις στη διάρκεια της πανδημίας παρέχουν, στο βαθμό που δεν διακυβεύεται η δημοσιονομική σταθερότητα, σημαντική στήριξη σε επιχειρήσεις και εργαζομένους, ιδιαίτερα στους κλάδους όπου παρατηρούνται οι μεγαλύτερες απώλειες. Εκτιμάται ότι η απόσυρσή τους θα πρέπει να είναι σταδιακή, προκειμένου, στη διάρκεια της ομαλοποίησης, να μην προκληθεί ανεπιθύμητη απώλεια εισοδημάτων και θέσεων εργασίας.

(δ) Η παρατεταμένη διάρκεια της πανδημίας σε συνδυασμό με τα μέτρα αντιμετώπισής της πλήττουν με σφοδρότητα τις υπηρεσίες και κυρίως τον τουρισμό, του οποίου η ζήτηση αποδεικνύεται ιδιαίτερα ευάλωτη σε εξωγενείς κλονισμούς. Η αναπτυξιακή στρατηγική μπορεί να διευκολύνει αναδιαρθρωτικές μετακινήσεις πόρων και παραγωγικών συντελεστών από την τουριστική δραστηριότητα σε άλλους κλάδους της οικονομίας, προκειμένου να ενισχυθεί η ανθεκτικότητα της οικονομίας σε απρόβλεπτες μεταβολές στο διεθνές περιβάλλον. Σε αυτή την κατεύθυνση είναι χρήσιμη η γνώση της υφιστάμενης κλαδικής διάρθρωσης της ελληνικής οικονομίας.

Κρίσιμα συμπεράσματα για τις οικονομικές προοπτικές

Από τη μεριά του και το ΙΟΒΕ, στην τελευταία του έκθεση επισημαίνει ότι, η πανδημία προκαλεί στην παγκόσμια οικονομία όχι απλώς μια πολύ έντονη διαταραχή, αλλά μια βαθιά κρίση. Παρά τις γενικά θετικές εξελίξεις στο μέτωπο των εμβολίων, ισχυρές αβεβαιότητες παραμένουν για την τελική εξέλιξη της υγειονομικής κρίσης. Σύμφωνα δε με το ΙΟΒΕ, το ότι αρχίζει να φαίνεται το τέλος της κρίσης δεν σημαίνει πως αυτό είναι κοντά, ούτε ότι η πορεία προς τα εκεί είναι προδιαγεγραμμένη.

Σταδιακά μέσα στη χρονιά, η οικονομία και η κοινωνία θα αφήνουν τις θέσεις άμυνας και θα τοποθετούνται για την επόμενη μέρα. Αν και οι τάσεις που επιδρούν στην παγκόσμια οικονομία θα είναι μεικτές, η κοινή συνιστώσα αναμένεται θετική. Μόλις διαφανεί το τέλος του υγειονομικού προβλήματος, αναμένεται έκρηξη της ζήτησης, αλλά η επίδρασή της κάθε άλλο παρά ομοιόμορφη θα είναι. Ολόκληροι τομείς δραστηριότητας και επιμέρους κλάδοι θα υποχωρήσουν έντονα και άλλοι θα αναπτυχθούν κατακόρυφα. Κράτη, επιχειρήσεις και νοικοκυριά θα κληθούν να διαχειριστούν πολύ υψηλά χρέη, διατηρώντας κατά το δυνατό την αξιοπιστία τους, με αύξηση των εισοδημάτων τους πιο γρήγορα από τις απαιτήσεις εξυπηρέτησης των χρεών τους.

Περιθώριο αισιοδοξίας

Πάντως, το ΙΟΒΕ σημειώνει ότι οι εξελίξεις αφήνουν σημαντικό περιθώριο αισιοδοξίας. Η κρίση λειτούργησε ως επιταχυντής εξελίξεων στην τεχνολογία και τη διοίκηση επιχειρήσεων και δημόσιων μονάδων. Παρά την ανησυχητική συσσώρευση χρεών, οι παρεμβάσεις των κρατών και κεντρικών τραπεζών εμφανίζονται αξιόπιστες, με στόχο την προστασία του παραγωγικού ιστού και των εργαζόμενων. Η διασύνδεση μονάδων στην παγκόσμια αγορά αλλάζει, αλλά όχι με τρόπο που να διαφαίνεται, τουλάχιστον προς το παρόν, ουσιώδης βλάβη στο παραγωγικό σύστημα.

Σε αυτό το πλαίσιο, η τρέχουσα χρονιά θα είναι ιδιαίτερα κρίσιμη για την ελληνική οικονομία. Θα είναι καθοριστικό αν θα έχει τεθεί υπό έλεγχο το υγειονομικό πρόβλημα στην Ευρώπη αρκετά νωρίς την άνοιξη, όμως η προσδοκία για τουριστικά έσοδα που θα ξεπερνούν το μισό από όσο ήταν πριν την κρίση είναι αισιόδοξη. Σε τομείς και κλάδους, η ζήτηση μπορεί να ανακάμψει με αργό ρυθμό, συμπεριλαμβάνοντας πολλούς από όσους δημιουργούν συστηματικά πολλές θέσεις απασχόλησης, όπως ο τουρισμός, η εστίαση, το λιανικό εμπόριο, οι μετακινήσεις, ο πολιτισμός και η ψυχαγωγία.

Σημαντικό τμήμα επιχειρήσεων θα βρεθεί σε σημαντική πίεση, γιατί τα χρηματοοικονομικά χαρακτηριστικά τους θα καθιστούν δυσχερή τη χρηματοδότηση στη συνέχεια ή γιατί η ζήτηση θα μειώνεται, ανάμεσα σε άλλους και για λόγους τεχνολογικής εξέλιξης. Σταδιακά, τα δημοσιονομικά ελλείμματα, που στήριξαν τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά, θα πρέπει να αντιστρέφονται. Αυτή η εξέλιξη είναι απαραίτητη για την προστασία της αξιοπιστίας συνολικά της οικονομικής πολιτικής στη χώρα. Για το ταμείο ανάκαμψης, δε , οι πόροι είναι σκόπιμο να χρησιμοποιηθούν κυρίως για δομικές αλλαγές που θα εκφράσουν ένα νέο υπόδειγμα μιας περισσότερο ανοικτής οικονομίας. Οι δυσκολίες για τη διαχείριση των σχετικών έργων δεν μπορούν να υποβαθμιστούν.

Οι θέσεις εργασίας των νέων

Επιπλέον, η κρίση πλήττει περισσότερο θέσεις εργασίας των νέων και όσων πολλών που δεν έχουν υψηλή εξειδίκευση. Υπάρχει ο κίνδυνος να διευρυνθεί το xάσμα ανάμεσα σε ομάδες του πληθυσμού που θα έχουν εισοδήματα και σε άλλες χωρίς ούτε καν πρόσβαση σε ευκαιρίες. Έτσι, το επόμενο διάστημα θα είναι ακόμη σημαντικότερος ο ρόλος του κράτους καθώς θα προσφεύγουν σε αυτό, για υποστήριξη, επιχειρήσεις, κλάδοι και εργαζόμενοι. Μέσα από την επείγουσα και συστηματική απλούστευση κανόνων και διαδικασιών, μπορεί να δημιουργηθεί νέα δυναμική, με ενίσχυση της εργασίας και της επιχειρηματικότητας. Συνολικά, η πορεία της ελληνικής οικονομίας μετά την πανδημία αναμένεται να προσδιοριστεί από διάφορες αντιφατικές τάσεις, θετικές και αρνητικές. Οι ρυθμοί μεγέθυνσης μπορούν να αναμένονται ισχυρά θετικοί στην αρχή της εξόδου, από τα μισά του έτους, αλλά να μετριάζονται γρήγορα αν δεν αντιδράσει έγκαιρα η οικονομική πολιτική.