Τόσο στην Ελλάδα όσο και στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι δημόσιες δαπάνες αποτελούν μεγάλο ποσοστό του ΑΕΠ. Μάλιστα, η τάση αυτή βαίνει αυξανόμενη διαχρονικά εφόσον το ποσοστό, τόσο για την Ελλάδα όσο και για την ΕΕ-27 (οι 27 χώρες-μέλη της ΕΕ από το 2020), ήταν υψηλότερο το 2021 (η χρονιά με τα πλέον διαθέσιμα δεδομένα) από ό,τι το 2008 (η χρονιά που η Ελλάδα εισήλθε στην Ευρωζώνη).
Πιο συγκεκριμένα, και με βάση σχετική ανάλσυη του ΙΟΒΕ, οι συνολικές δημόσιες δαπάνες της γενικής κυβέρνησης αποτελούσαν το 46,7% του ΑΕΠ της ΕΕ-27 το 2008 ενώ έφτασαν το 51,1% το 2021. Τα αντίστοιχα ποσοστά για την Ελλάδα ήταν 50,8% και 57,4%. H Ελλάδα τόσο πριν την οικονομική κρίση όσο και μετά διατηρεί πιο μεγάλο δημόσιο τομέα σε σχέση με την μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Aνάλυση των δημοσίων δαπανών ανά κατηγορία για το έτος 2008
Παρατηρείται ότι οι δαπάνες κινούνταν σε παρεμφερή επίπεδα σε αρκετές κατηγορίες. Διαφορές σημειώνονται σε κρίσιμους, ωστόσο, τομείς όπως η εκπαίδευση και η κοινωνική προστασία πλην των συντάξεων, με την Ελλάδα να υπολείπεται και στις δύο κατηγορίες. Αντιθέτως, η Ελλάδα δαπανούσε υψηλότερο ποσοστό του ΑΕΠ σε Συντάξεις, στην Εθνική Άμυνα (περισσότερο από το διπλάσιο), στις Γενικές Δημόσιες Υπηρεσίες και στα Οικονομικά.
Οι αυξημένες δαπάνες στις συντάξεις οφείλονται στο μεγάλο μερίδιο του διανεμητικού πυλώνα στο συνταξιοδοτικό σύστημα σε συνδυασμό με τις δυσμενείς δημογραφικές τάσεις, στην άμυνα σχετίζονται με την αυξημένη γεωπολιτική αστάθεια στην περιοχή, ενώ οι γενικές δημόσιες υπηρεσίες περιλαμβάνουν αμοιβές δημοσίων υπαλλήλων και το κόστος εξυπηρέτησης του δημοσίου χρέους. Στον τομέα της κοινωνικής προστασίας πλην συντάξεων (ανεργία, οικογενειακές πολιτικές, κ.α.) παρατηρείται αύξηση σε σχέση με το 2008, τόσο για την Ελλάδα όσο και για την ΕΕ, και τάση σύγκλισης της Ελλάδας με τον Ευρωπαϊκό μέσο όρο, αν και παραμένει μεγάλη απόσταση.
Μικρή σύγκλιση παρατηρείται και στον τομέα εκπαίδευσης, αν και οι δαπάνες στην Ελλάδα παραμένουν αναλογικά χαμηλότερες. Στον τομέα της υγείας η απόκλιση είναι αυξημένη, παρά την αύξηση ως ποσοστό και για τους δύο. Οι δαπάνες για εθνική άμυνα κινούνται σε παρόμοια επίπεδα με το 2008. Οι πληρωμές σε γενικές δημόσιες υπηρεσίες είναι μειωμένες, σε μεγάλο βαθμό λόγω της «ρύθμισης» του ελληνικού δημόσιου χρέους στο πλαίσιο των προγραμμάτων προσαρμογής, αλλά εξακολουθεί να υπάρχει απόκλιση με την ΕΕ.
Οι δαπάνες για συντάξεις είναι αυξημένες, τόσο στην ΕΕ-27 όσο και στην Ελλάδα σε σχέση με το 2008. Αυξημένη όμως είναι και η απόκλιση της Ελλάδας από τον Ευρωπαϊκό μέσο όρο. Αύξηση στην Ελλάδα καταγράφεται επίσης στις δαπάνες για δημόσια τάξη, προστασία του περιβάλλοντος, οικονομικά (που περιλαμβάνουν ενέργεια, καύσιμα, γεωργία, δασοκομία, εργασιακές σχέσεις κ.α.) και αναψυχή, πολιτισμό και θρησκεία. Οι δαπάνες στα οικονομικά αυξήθηκαν και στην ΕΕ. Ο δημοσιονομικός χώρος για την Ελλάδα προδιαγράφεται περιορισμένος και πολύτιμος μεσομακροχρόνια λόγω του υψηλού δημόσιου χρέους και της ανάγκης για συστηματικά πρωτογενή πλεονάσματα.
Η γενική δημοσιονομική πορεία της χώρας έχει βελτιωθεί, αφού το δημόσιο χρέος σταδιακά μειώνεται ως % του ΑΕΠ και επιτυγχάνονται πρωτογενή πλεονάσματα. Περαιτέρω βελτίωση, ωστόσο, τόσο στην ποιότητα των δημόσιων υπηρεσιών όσο και στη δημοσιονομική πορεία, μπορεί να επέλθει από τον εξορθολογισμό ορισμένων υπηρεσιών και την μεγαλύτερη σύγκλιση με τους Ευρωπαϊκούς μέσους όρους, ειδικά στην κατηγορία των γενικών δημόσιων υπηρεσιών.
Μια σύγκλιση με τον μέσο όρο στην ΕΕ27 στους τομείς δαπανών για οικονομικά και γενικές δημόσιες υπηρεσίες θα μπορούσε σταδιακά να απελευθερώσει δημοσιονομικούς πόρους άνω των 6 π.μ. του ΑΕΠ ετησίως, με ευεργετικές προοπτικές για τους τομείς δημόσιας υγείας, εκπαίδευσης και κοινωνικής προστασίας πλην συντάξεων, όπου παρατηρείται διαχρονικά υστέρηση.
