Στις 31 Δεκεμβρίου 2024, τα ρολόγια στα κέντρα ελέγχου φυσικού αερίου της Ευρώπης θα σημάνουν κάτι περισσότερο από την αλλαγή του έτους. Θα σημάνουν το τέλος μιας εποχής που ξεκίνησε τη δεκαετία του ’70, όταν οι σωληνώσεις της σοβιετικής «Φιλίας» διέσχιζαν το Σιδηρούν Παραπέτασμα για να ζεστάνουν τη Δύση. Όμως, η «παγωμένη σιωπή» που περιμέναμε για την Πρωτοχρονιά ήρθε νωρίτερα, βίαια και απροειδοποίητα, στα μέσα του Νοεμβρίου. Το νήμα που συνέδεε ενεργειακά τη Μόσχα με την Ευρώπη δεν κόπηκε απλώς· ξεριζώθηκε.
Επί τρία χρόνια, ζούσαμε το απόλυτο θέατρο του παραλόγου: ρωσικό αέριο να διασχίζει την ουκρανική επικράτεια εν μέσω βομβαρδισμών, με το Κίεβο να εισπράττει τέλη διέλευσης από τον εισβολέα του. Μια κυνική απόδειξη ότι στη γεωπολιτική, η ροή του χρήματος και της ενέργειας υπακούει σε νόμους ισχυρότερους από τη βαρύτητα της ηθικής. Τώρα, όμως, η αυλαία πέφτει. Και πέφτει με πάταγο.
Το «Black Swan» της Βιέννης
Η ιστορία θα γράψει ότι η ενεργειακή καρδιά της Κεντρικής Ευρώπης σταμάτησε να χτυπά ρωσικά όχι την 1η Ιανουαρίου 2025, αλλά στις 16 Νοεμβρίου 2024. Ήταν η στιγμή που η Gazprom έκλεισε τη στρόφιγγα προς την αυστριακή OMV. Η αφορμή; Η δικαίωση της αυστριακής εταιρείας σε διεθνή διαιτησία, που της επιδίκασε αποζημίωση 230 εκατομμυρίων ευρώ για προηγούμενες διακοπές ροής. Όταν η OMV ανακοίνωσε ότι θα συμψηφίσει το ποσό με τις πληρωμές της, η Μόσχα αντέδρασε ακαριαία.
Για την Αυστρία, που μέχρι τον Οκτώβριο του 2024 παρέμενε εθισμένη στο ρωσικό αέριο (καλύπτοντας άνω του 80% των αναγκών της), αυτό ήταν το απόλυτο σοκ. Ένα γεωπολιτικό «ηλεκτροσόκ» που ανάγκασε τη Βιέννη να κοιτάξει κατάματα την πραγματικότητα: Ο Πούτιν δεν περίμενε τη λήξη της σύμβασης. Χρησιμοποίησε την ενέργεια ως όπλο τη στιγμή που ξεκινούσε ο χειμώνας, επιχειρώντας να εκβιάσει τις τιμές και να σπείρει τον πανικό.
Το αποτέλεσμα, ωστόσο, δεν ήταν η κατάρρευση, αλλά η βίαιη ενηλικίωση. Οι δεξαμενές ήταν γεμάτες, οι εναλλακτικές οδεύσεις μέσω Γερμανίας και Ιταλίας ενεργοποιήθηκαν, και η Βιέννη, θέλοντας και μη, μπήκε στο κλαμπ της «Δύσης», αφήνοντας πίσω της δεκαετίες ενεργειακής ουδετερότητας που μύριζε ρούβλι.
Οι «Ορφανοί» και το Στοίχημα της Σλοβακίας
Αν η Αυστρία βρήκε, έστω και διά της βίας, τον δρόμο της, η Σλοβακία παραμένει ο τελευταίος πραγματικός «ορφανός» της υπόθεσης. Η κρατική SPP, εγκλωβισμένη στη γεωγραφία και την πολιτική αμφιταλάντευση της κυβέρνησης Φίτσο, παλεύει απεγνωσμένα να κρατήσει ζωντανό τον αγωγό «Brotherhood».
Η Μπρατισλάβα γνωρίζει ότι από την 1η Ιανουαρίου, ο αγωγός μέσω Ουκρανίας στερεύει. Η σλοβακική στρατηγική είναι πλέον ένας αγώνας δρόμου για την επιβίωση, με το βλέμμα στραμμένο σε μια λύση που ακούγεται περισσότερο σαν σενάριο κατασκοπείας παρά σαν ενεργειακή πολιτική: την εμπλοκή του Αζερμπαϊτζάν.
Το Μύθευμα του Αζέρικου «Swap»
Εδώ ακριβώς ξεδιπλώνεται η μεγαλύτερη υποκρισία των Βρυξελλών και των εθνικών πρωτευουσών. Το σενάριο που διακινείται προβλέπει την αντικατάσταση του ρωσικού αερίου με αζέρικο. Όμως, ας μην κρυβόμαστε. Οι αριθμοί είναι αμείλικτοι. Το Αζερμπαϊτζάν και η SOCAR δεν διαθέτουν την πλεονάζουσα παραγωγή για να καλύψουν τα 14–15 bcm που έρρεαν μέσω Ουκρανίας.
Αυτό που συζητείται είναι ένα κλασικό «gas laundering». Το σχέδιο, που βαφτίζεται «commercial swap», προβλέπει ότι ευρωπαϊκές εταιρίες θα αγοράζουν αέριο στα ρωσο-ουκρανικά σύνορα με νέα «ετικέτα». Η Μόσχα θα συνεχίσει να πουλάει, το Κίεβο ίσως να λαμβάνει ένα τέλος χρήσης, και η Ευρώπη θα προσποιείται ότι απεξαρτήθηκε.
Ωστόσο, οι διαπραγματεύσεις καρκινοβατούν. Η Ουκρανία αρνείται να υπογράψει οτιδήποτε θυμίζει ανανέωση συμβολαίου, ενώ οι νομικοί κίνδυνοι είναι τεράστιοι. Η πιλοτική συμφωνία της Σλοβακίας για αγορά αζέρικου αερίου είναι, προς το παρόν, σταγόνα στον ωκεανό και πολιτικό φύλλο συκής.
Η Ουγγαρία και η «Πίσω Πόρτα» του TurkStream
Και ενώ ο Βορράς φλέγεται, η Βουδαπέστη χαμογελά ειρωνικά. Ο Βίκτορ Όρμπαν έχει θωρακίσει την Ουγγαρία μέσω του αγωγού TurkStream. Οι εισαγωγές αερίου μέσω αυτής της οδού αυξήθηκαν ραγδαία το 2024. Η Ουγγαρία μετατρέπεται στον μοναδικό φιλο-ρωσικό κόμβο εντός Ε.Ε., με δυνατότητα μεταπώλησης σε premium τιμές. Είναι η γεωπολιτική εκδίκηση της Βουδαπέστης.
Η Ηγεμονία του LNG και το «Καπέλο» της Γερμανίας
Αν το σχέδιο του Αζερμπαϊτζάν ναυαγήσει –όπως φαίνεται– η λύση είναι μία: LNG. Οι νικητές; Τέξας και Κατάρ. Το αμερικανικό LNG ρέει μέσω Γερμανίας, Ολλανδίας ή Ελλάδας (Ρεβυθούσα, Αλεξανδρούπολη) προς την Κεντρική Ευρώπη.
Όμως η ελευθερία έχει τίμημα: τέλη διέλευσης, αποθήκευσης και ένα μονομερές γερμανικό levy που εξαγριώνει τους γείτονες. Η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη σκοντάφτει στον δημοσιονομικό εθνικισμό του Βερολίνου.
Οι βιομηχανίες της Κεντρικής Ευρώπης βλέπουν το κόστος ενέργειας να παγιώνεται σε επίπεδα διπλάσια ή τριπλάσια από ΗΠΑ και Κίνα. Η τιμή του φυσικού αερίου που εκτινάχθηκε στα 48 €/MWh είναι απλώς μια προεπισκόπηση. Η μεταβλητότητα είναι η νέα κανονικότητα.
Η Επόμενη Μέρα: Στρατηγική Αυτονομία ή Αλλαγή Κηδεμόνα;
Η 1η Ιανουαρίου 2026 είναι το οριστικό τέλος της Ostpolitik. Η Ευρώπη κόβει τον ομφάλιο λώρο με τη Ρωσία όχι βάσει σχεδίου, αλλά υπό την απειλή όπλου.
Το ερώτημα δεν είναι αν θα έχουμε αέριο. Το ερώτημα είναι: Αντικαθιστούμε μια επικίνδυνη εξάρτηση με μια δαπανηρή; Η Ευρώπη βρίσκεται ανάμεσα σε έναν απρόβλεπτο γείτονα και έναν μακρινό σύμμαχο που γίνεται ολοένα και πιο ασταθής.
Το «Τελευταίο Τανγκό» στο Κίεβο ολοκληρώθηκε. Η μουσική σταμάτησε. Και η Ευρώπη έχει μείνει μόνη στην πίστα, κρατώντας τον λογαριασμό.
