Γράφει η Καλομοίρα Γ. Νεράτζη (*)

Η πολυεπίπεδη διακυβέρνηση αφορά στην κάθετη και οριζόντια ολοκλήρωση των συστημάτων διακυβέρνησης, η οποία είναι απαραίτητη για την αποτελεσματική χάραξη πολιτικής, την παροχή υπηρεσιών και τη συνεκτική ηγεσία από και μεταξύ όλων των τομέων διακυβέρνησης.

Σε έναν κόσμο που αντιμετωπίζει όλο και πιο σύνθετες κρίσεις, τα μοντέλα διακυβέρνησής μας πρέπει να ενισχυθούν με βάση την πολυεπίπεδη συνεργασία χωρίς αποκλεισμούς – ζωτικής σημασίας για την επίτευξη του νέου αστικού θεματολογίου καθώς και των στόχων βιώσιμης ανάπτυξης.

Η έννοια της πολυεπίπεδης διακυβέρνησης εισήχθη για να αποκαλύψει τον αντίκτυπο των περιφερειών στη χάραξη πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) στις Βρυξέλλες. Σε αυτή τη συμβολή, η πολυεπίπεδη διακυβέρνηση εκθέτει επίσης την περιφερειακή συμμετοχή στις υποθέσεις της ΕΕ εντός των κρατών μελών. Σε αντίθεση με τις προοπτικές που επικεντρώνονται στην επίσημη λήψη αποφάσεων από τις κεντρικές κυβερνήσεις, η πολυεπίπεδη διακυβέρνηση αποκαλύπτει σημαντικό επιμερισμό εξουσίας μεταξύ κυβερνητικών παραγόντων εντός και εκτός των εθνικών κρατών, ακόμη και σε περιπτώσεις όπου το επίσημο δικαίωμα λήψης απόφασης ανήκει στις εθνικές κυβερνήσεις ή στον νομοθέτη της ΕΕ. Η έννοια της πολυεπίπεδης διακυβέρνησης είναι καίριας σημασίας για την κατανόηση των εξελίξεων στο πλαίσιο μιας πολιτικής της ΕΕ τριών βαθμίδων, διότι κατευθύνει την επιστημονική προσοχή στα κίνητρα για τις περιφέρειες να συμμετέχουν στις υποθέσεις της ΕΕ και για τις εθνικές κυβερνήσεις και τα θεσμικά όργανα της ΕΕ να μοιράζονται την εξουσία τους με τις περιφέρειες.

Η νομοθεσία τη Ε.Ε

Στο πλαίσιο της νομοθετικής διαδικασίας της ΕΕ, ο ρόλος της ΕτΠ μπορεί να θεωρηθεί περιορισμένος, διότι δεν διαθέτει δικαιώματα αρνησικυρίας ή συναπόφασης και μπορεί μόνο να παρέχει συμβουλές. Επιπλέον, σε όλα σχεδόν τα κράτη μέλη, οι εθνικές κυβερνήσεις αποφασίζουν σχετικά με τον κατάλογο των υποψηφίων για την ΕτΠ, μολονότι οι περιφερειακές κυβερνήσεις και/ή οι ενώσεις τοπικών και περιφερειακών αρχών μπορούν να προτείνουν υποψηφίους. Ωστόσο, η ΕτΠ λαμβάνεται σοβαρά υπόψη από την Επιτροπή, η οποία υποβάλλει έκθεση στην ΕτΠ σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο ελήφθησαν υπόψη οι γνωμοδοτήσεις της, ακόμη και όταν η Επιτροπή δεν υπέχει σχετική υποχρέωση βάσει της Συνθήκης.

Η ανωτέρω αναφορά της συμμετοχής των περιφερειών στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων της ΕΕ σε επίπεδο ΕΕ και εντός των κρατών μελών αποκαλύπτει ότι οι περιφέρειες έχουν καταστεί μη ελκυστικό και σημαντικό επίπεδο διακυβέρνησης εντός της πολυεπίπεδης πολιτικής της ΕΕ. Οι περιφέρειες δεν έχουν κερδίσει μεγάλη έλξη στις υποθέσεις της ΕΕ μέσω της ενίσχυσης του νομοθετικού ρόλου στο πλαίσιο της διαδικασίας λήψης αποφάσεων της ΕΕ στις Βρυξέλλες. Ωστόσο, μια τέτοια προοπτική δεν αναγνωρίζει τη συμμετοχή των περιφερειών στη διαδικασία χάραξης πολιτικής της ΕΕ πέραν του επίσημου νομοθετικού τους ρόλου και εντός των κρατών μελών.

Δυο εξελίξεις

Μελέτες αποδίδουν  την αυξανόμενη πολυεπίπεδη διακυβέρνηση στην Ευρώπη σε δύο εξελίξεις: την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση που έχει μετατοπίσει την εξουσία από τα εθνικά κράτη στους θεσμούς σε ευρωπαϊκό επίπεδο και την περιφερειοποίηση που έχει μετατοπίσει την πολιτική εξουσία από το εθνικό επίπεδο στα υποεθνικά επίπεδα διακυβέρνησης. Οι περιφέρειες έχουν πολλούς λόγους να επηρεάζουν τη νομοθεσία της ΕΕ από τα αρχικά στάδια και μετά και ιδίως οι περιφέρειες με μεγάλο χαρτοφυλάκιο πολιτικής –δηλαδή οι περιφέρειες που καλούνται συχνότερα να εφαρμόζουν το δίκαιο της ΕΕ– έχουν μεγαλύτερη τάση να παρακολουθούν τις υποθέσεις της ΕΕ και επιθυμούν περισσότερο να ευαισθητοποιήσουν τα θεσμικά όργανα της ΕΕ σχετικά με τις περιφερειακές προτιμήσεις όσον αφορά την πολιτική της ΕΕ. Οι περιφέρειες που επιδιώκουν να προστατεύσουν τις αρμοδιότητές τους από την παρέμβαση της ΕΕ έμαθαν ότι τα συμφέροντά τους εξυπηρετούνται καλύτερα μέσω της συνεργασίας με τις κεντρικές κυβερνήσεις τους μέσω της συμμετοχής τους σε διακυβερνητικές συνεδριάσεις για θέματα ΕΕ . Οι περιφέρειες που έχουν πρόσβαση στη λήψη αποφάσεων από το κεντρικό κράτος είναι λιγότερο επιρρεπείς στην παράκαμψη των κρατών μελών τους και λιγότερο συχνά επιδιώκουν άμεσα την επαφή με τα θεσμικά όργανα της ΕΕ. Ωστόσο, οι περιφέρειες αυτές θα καταφύγουν στην παράκαμψη στρατηγικών και θα επικοινωνήσουν απευθείας με αξιωματούχους της ΕΕ σε περιπτώσεις που είναι δυσαρεστημένοι ή διαφωνούν με την εθνική θέση.

Οι προκλήσεις

Μια προοπτική πολυεπίπεδης διακυβέρνησης αποκαλύπτει ότι μια σημαντική πρόκληση εντός της πολιτικής της ΕΕ σε τρεις βαθμίδες είναι ο συντονισμός των κυβερνήσεων μεταξύ των κρατών μελών και των περιφερειών, καθώς και μεταξύ των περιφερειών εντός των κρατών μελών. Η εμβάθυνση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και η συνεχιζόμενη περιφερειοποίηση έχουν αυξήσει σημαντικά την αλληλεπικάλυψη αρμοδιοτήτων μεταξύ των κυβερνήσεων και μια δράση ή απόφαση σε ένα επίπεδο είναι όλο και πιο πιθανό να έχει αντίκτυπο σε άλλο επίπεδο. Ο συντονισμός μεταξύ των επιπέδων διακυβέρνησης είναι απαραίτητος για τη βελτίωση των αποτελεσμάτων της πολιτικής και ο αποτελεσματικός συντονισμός εξαρτάται από την προθυμία των κυβερνήσεων να μοιραστούν την εξουσία. Η πολυεπίπεδη διακυβέρνηση κατευθύνει την επιστημονική προσοχή στα μέσα με τα οποία οι κυβερνήσεις προσπαθούν να επιτύχουν συντονισμό. Τυπικά παραδείγματα ερευνητικών ερωτημάτων που εγείρονται από πολυεπίπεδους μελετητές είναι πότε και γιατί οι περιφέρειες είναι παρούσες και δραστηριοποιούνται στις Βρυξέλλες, πότε και γιατί τα θεσμικά όργανα της ΕΕ τους ακούν, πότε και γιατί οι εθνικές κυβερνήσεις είναι πρόθυμες να συνδιαμορφώσουν τις θέσεις των κρατών μελών με τις περιφέρειές τους, και πότε και γιατί οι περιφέρειες προτιμούν να εργάζονται μέσω παρά πέραν των κεντρικών κρατικών θεσμών. Με άλλα λόγια, η γνώση των κινήτρων για τη συμμετοχή των περιφερειών στις υποθέσεις της ΕΕ και για τις εθνικές κυβερνήσεις και τα θεσμικά όργανα της ΕΕ ώστε να μοιράζονται την εξουσία τους με τις περιφέρειες είναι καίριας σημασίας για την κατανόηση του συστήματος πολυεπίπεδης διακυβέρνησης της ΕΕ.

(*) Οικονομολόγος  – Συγγραφέας

Διαβάστε ακόμη: