Economist: Μπορεί να καταρρεύσει το «μισητό» καθεστώς του Ιράν; Εξέγερση, ανατροπή ή εμφύλιος στην Τεχεράνη

Η στρατιωτική ταπείνωση του Ιράν από το Ισραήλ αποκαλύπτει τις βαθιές ρωγμές του καθεστώτος – αλλά ο κίνδυνος εσωτερικής αποσταθεροποίησης μπορεί να οδηγήσει σε ακόμη μεγαλύτερες συγκρούσεις

Η ισραηλινή επιχείρηση «Rising Lion» έχει καταφέρει ένα άνευ προηγουμένου πλήγμα στο ιρανικό καθεστώς, τόσο στρατιωτικά όσο και ψυχολογικά.

Με την Τεχεράνη να βιώνει τον τρόμο των βομβαρδισμών και χιλιάδες κατοίκους να την εγκαταλείπουν, πληθαίνουν τα ερωτήματα για τη σταθερότητα του ήδη αποδυναμωμένου ιρανικού συστήματος εξουσίας.

Στις 17 Ιουνίου, ο Πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ κάλεσε την Τεχεράνη να «εκκενώσει αμέσως» και τα αυτοκίνητα έχουν ήδη αρχίσει να φεύγουν από την πόλη τις τελευταίες ημέρες. Τα καταστήματα είναι κλειστά.

Όμως, όπως αναλύει ο Economist, η ιστορία και η δυναμική της χώρας δείχνουν πως μια κατάρρευση δεν είναι καθόλου δεδομένη.

Economist: Μπορεί να καταρρεύσει το «μισητό» καθεστώς του Ιράν; Εξέγερση, ανατροπή ή εμφύλιος στην Τεχεράνη

Το καθεστώς των αγιατολάχ, παρά τις κατηγορίες περί διαφθοράς, αυταρχισμού και παρακμής, έχει αντέξει κρίσεις επί δεκαετίες. Και αν η τρέχουσα στρατιωτική ταπείνωση απογυμνώνει τις αδυναμίες του, ενδέχεται τελικά να πυροδοτήσει όχι επανάσταση, αλλά συσπείρωση γύρω από τη σημαία. Η εθνική υπερηφάνεια και η σιιτική ιδεολογία της μαρτυρίας απέναντι σε εξωτερικούς εχθρούς παραμένουν ισχυρές.

Παρά το σοκ της δολοφονίας κορυφαίων στρατηγών και τη γελοιοποίηση του καθεστώτος στα social media —με πολίτες να πανηγυρίζουν χρησιμοποιώντας emoji ψημένου κρέατος— η στρατηγική ανάκαμψης του καθεστώτος ήταν άμεση. Μέσα σε 18 ώρες από το πρώτο πλήγμα, μια νέα γενιά διοικητών αντεπιτέθηκε με εκατοντάδες πυραύλους κατά ισραηλινών πόλεων. Η οργή για την καταστροφή ίσως ενισχύσει το αφήγημα της «αντίστασης» και περιορίσει το κοινωνικό ρήγμα.

Οι ελπίδες κάποιων στο Ισραήλ για ανατροπή του καθεστώτος μέσω εσωτερικής εξέγερσης ή πραξικοπήματος μοιάζουν αβέβαιες. Αν και οι νέοι Ιρανοί αποδοκιμάζουν τα στελέχη των Φρουρών της Επανάστασης και θυμούνται το 2020, όταν ο αρχηγός της αεροπορίας Χατζιζαντέχ κατέρριψε επιβατικό αεροσκάφος, η κοινωνία στερείται ηγεσίας και ενιαίου οράματος.

Το παρελθόν δείχνει πως ακόμη και μεγάλης κλίμακας διαδηλώσεις —όπως το 2022 και το 2023— καταπνίγηκαν βίαια.

Ο Νετανιάχου ακολουθεί παρόμοια στρατηγική με εκείνη που χρησιμοποίησε κατά της Χεζμπολάχ στον Λίβανο το 2024: πρώτα η στρατιωτική εξουδετέρωση, μετά η πολιτική αποσταθεροποίηση.

Όμως, στο Ιράν, μια πιθανή κατάρρευση θα άνοιγε την πόρτα σε εσωτερικές έριδες μεταξύ σκληροπυρηνικών, μεταρρυθμιστών, στρατιωτικών και εθνοτικών μειονοτήτων, όπως Κούρδων και Αζέρων. Η απουσία σαφούς διαδόχου ή σταθερής αντιπολίτευσης καθιστά το σενάριο εμφυλίου εφιαλτικά ρεαλιστικό, όπως δείχνουν τα παραδείγματα της Συρίας και του Ιράκ.

Ο ανώτατος ηγέτης, αγιατολάχ Χαμενεΐ, επιχειρεί να διατηρήσει τον έλεγχο, ενσωματώνοντας μεταρρυθμιστές όπως ο πρόεδρος Πεζεσκιάν, και προωθώντας ως διάδοχο τον γιο του Μοτζτάμπα —μια επιλογή που συγκρίνεται με τον Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν της Σαουδικής Αραβίας.

Ταυτόχρονα, προειδοποιεί ότι η δική του αποχώρηση ίσως πυροδοτήσει αποσταθεροποίηση και ένα νέο, πιο επιθετικό κύμα πυρηνικών φιλοδοξιών.

Ενώ η κοροϊδία προς το καθεστώς κυριαρχούσε τις πρώτες ημέρες των ισραηλινών χτυπημάτων, η αβεβαιότητα και ο φόβος κερδίζουν έδαφος. Οι πολίτες διαμοιράζουν χάρτες εκκένωσης, η κυβέρνηση περιορίζει την πρόσβαση στα social media και διανέμει καύσιμα με δελτίο.

Με την προοπτική αιματοκυλίσματος και τη φρίκη ενός εμφυλίου, πολλοί Ιρανοί αρχίζουν να αναρωτιούνται αν, τελικά, είναι ασφαλέστερο να ανεχθούν αυτό που ήδη γνωρίζουν.

Το ερώτημα πλέον δεν είναι αν θα πέσει το καθεστώς, αλλά ποιο θα είναι το κόστος — και για ποιους. Ένα αποσταθεροποιημένο Ιράν, χωρίς κατεύθυνση και με τίποτα να χάσει, ίσως αποδειχθεί απειλή μεγαλύτερη από το παρόν καθεστώς.