COVID 19: Παράταση των μέτρων στήριξης φέρνει η πανδημία

Παράταση των μέτρων στήριξης φέρνει η πανδημία. Τα συμπεράσματα του πρόσφατου Eurogroup δεν θα μπορούσαν να είναι περισσότερο σαφή. Σπάνιο αυτό, διότι οι υπουργοί Οικονομικών της Ευρωζώνης μάς έχουν συνηθίσει σε ανακοινώσεις τύπου “Πυθίας”. Αυτή τη φορά, όμως, τα πράγματα είναι ξεκάθαρα. Η χειμερινή “επέλαση” του κορωνοϊού και η παράταση των περιοριστικών μέτρων σε οικονομικές και κοινωνικές δραστηριότητες δεν επιτρέπουν ούτε καν σκέψεις για ενδεχόμενη δημοσιονομική σύσφιγξη. Το αντίθετο, μάλιστα!

Του Σπύρου Σταθακη

Σύμφωνα με τα όσα δήλωσε ο Πρόεδρος του Eurogroup, Ιρλανδός υπουργός Οικονομικών Πασκάλ Ντόναχιου, δεδομένης της πορείας της πανδημίας οι εκτιμήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής τοποθετούν την ανάκαμψη πλέον από την Άνοιξη και για το δεύτερο εξάμηνο του 2021. Οπότε, υπάρχει κίνδυνος από μια πρόωρη απόσυρση των μέτρων στήριξης. Για αυτό το επόμενο χρονικό διάστημα δημοσιονομική και νομισματική πολιτική θα πρέπει να εξακολουθήσουν να συνδυάζονται. Δεν γίνεται δηλαδή, η πολιτική που ακολουθεί η ΕΚΤ, να παραμένει διευκολυντική, και η δημοσιονομική πολιτική σταδιακά να εισέρχεται σε περίοδο περιστολής.

Επιπλέον, καθώς θα ξεκινά η φάση της ανάκαμψης, η ευρωζώνη θα προχωρήσει σε πιο στοχευμένα μέτρα υποστήριξης για τις επιχειρήσεις, αν και ο κ. Ντόναχιου σημείωσε πως ορισμένες επιχειρήσεις δεν θα είναι βιώσιμες μακροπρόθεσμα. Η πανδημία έχει επηρεάσει σοβαρά τον τομέα, των επιχειρήσεων οδηγώντας τις κυβερνήσεις να λάβουν πρωτοφανή μέτρα κρατικής στήριξης για την οικονομία. Ως εκ τούτου, είναι αναγκαίο να παρακολουθείται η κατάσταση στον εταιρικό τομέα και να ανταλλάσσονται απόψεις για την όσο το δυνατόν καλύτερα στοχευμένη διάθεση της στήριξης αυτής.

Από την πλευρά του, ο Ευρωπαίος Επίτροπος Οικονομικών, Πάολο Τζεντιλόνι, ανέφερε πως η Κομισιόν ανέλαβε να καθορίσει το τί θα συμβεί με τη ρήτρα διαφυγής για το 2022, κάτι που θα γίνει μετά την Άνοιξη. Το βέβαιο είναι ότι η επιστροφή στην κανονικότητα δεν θα γίνει τους επόμενους μήνες. Όλα θα κριθούν από την εξέλιξη των εμβολιασμών και την αντιμετώπιση του κορωνοϊού και η παράταση των μέτρων στήριξης. Το επόμενο βήμα θα είναι η στήριξη της ανάκαμψης των οικονομιών, μέσω της αύξησης των επενδύσεων. Αργότερα, και με βάση το πώς θα εξελιχθεί η πανδημία, θα υποβληθεί η εισήγηση και της Κομισιόν για το αν πρέπει να επανέλθουν οι δημοσιονομικοί κανόνες το 2022 ή αργότερα.

Η δημοσιονομική “διαφυγή” της Ευρώπης

Υπενθυμίζεται ότι πέρυσι τον Μάρτιο οι Ευρωπαίοι αποφάσισαν να ενεργοποιήσουν τη γενική ρήτρα διαφυγής (general escape clause) του δημοσιονομικού πλαισίου της ΕΕ, με αποτέλεσμα για πρώτη φορά να επιτραπεί η παράκαμψη προσωρινά του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάκαμψης, που καθορίζει τους δημοσιονομικούς κανόνες στα κράτη-μέλη της Ευρωζώνης. Η ρήτρα θεσπίστηκε το 2011, στο πλαίσιο των δημοσιονομικών μεταρρυθμίσεων που έλαβαν χώρα εκείνη την περίοδο. Με βάση λοιπόν, την κείμενη κοινοτική νομοθεσία:

“Ρήτρες διαφυγής:΄Ο καθορισμός πιθανών ρητρών διαφυγής πρέπει να γίνεται με γνώμονα την έννοια των «εξαιρετικών περιστάσεων», όπως αυτή έχει συμφωνηθεί στο Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης. Η έννοια αυτή αναφέρεται σε περίπτωση ασυνήθιστου γεγονότος που εκφεύγει από τον έλεγχο του οικείου κράτους μέλους και το οποίο έχει σημαντική επίπτωση στη δημοσιονομική κατάσταση της γενικής κυβέρνησης, ή σε περιόδους σοβαρής οικονομικής κάμψης, όπως ορίζεται στο Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης, μεταξύ άλλων και στο επίπεδο της ζώνης του ευρώ. Η αναστολή του διορθωτικού μηχανισμού σε περίπτωση εφαρμογής ρήτρας διαφυγής θα είναι προσωρινή. Ο διορθωτικός μηχανισμός πρέπει να προβλέπει έναν ελάχιστο ρυθμό διαρθρωτικής προσαρμογής μετά την έξοδο από τη ρήτρα διαφυγής, με τη σχετική απαίτηση του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης να αποτελεί το κατώτατο όριο. Κατά την έξοδο από τη ρήτρα διαφυγής, την κράτη μέλη πρέπει να υιοθετήσουν ένα διορθωτικό σχέδιο που θα είναι δεσμευτικό για τους προϋπολογισμούς που καλύπτονται από την περίοδο της διόρθωσης”.

Με την απόφαση του Μαρτίου του 2020, διασφαλίστηκε η απαιτούμενη ευελιξία ώστε να ληφθούν όλα τα απαραίτητα μέτρα για τη στήριξη των συστημάτων υγείας και πολιτικής προστασίας και για την προστασία των οικονομιών της ευρωζώνης, μεταξύ άλλων με περαιτέρω μέτρα τόνωσης και συντονισμένης δράσης κατά διακριτική ευχέρεια, τα οποία θα σχεδιάζονται, κατά περίπτωση, από τα κράτη μέλη ώστε να είναι έγκαιρα, προσωρινά και στοχευμένα. Και μάλιστα, αποκλίνοντας από τον μεσοπρόθεσμο δημοσιονομικό στόχο του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης, για όσο διαρκεί η κρίση του κορωνοϊού. Και από ότι φαίνεται από τις πρόσφατες εξελίξεις στο υγειονομικό “μέτωπο”, η επαναφορά των δημοσιονομικών κανόνων μάλλον θα αργήσει να έρθει και θα γίνει παράταση των μέτρων στήριξης.

Τι είπε ο Έλληνας ΥΠ.ΟΙΚ. στο Eurogroup για τη στήριξη των οικονομιών

Για να έρθουμε όμως σιγά-σιγά στα δικά μας, ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η παρέμβαση του Χρήστου Σταϊκούρα στο εν λόγω Eurogroup. Ειδικότερα, ο υπουργός Οικονομικών στην τοποθέτησή του, υποστήριξε ότι η συνέχιση των μέτρων στήριξης νοικοκυριών και επιχειρήσεων και της δημοσιονομικής χαλάρωσης που, βάσει των σχετικών ευρωπαϊκών αποφάσεων, συμβάλλει καθοριστικά στην υλοποίηση των μέτρων αυτών, συνδέεται άμεσα με την πορεία της πανδημίας. Σύμφωνα με τον κ. Σταϊκούρα, η παράταση των περιοριστικών μέτρων, η οποία ήταν απαραίτητη στα περισσότερα ευρωπαϊκά κράτη-μέλη προκειμένου να προστατευθεί η δημόσια υγεία, καθιστά αναγκαία τη συνέχιση της δημοσιονομικής χαλάρωσης. Τόνισε, επίσης, ότι η ανάγκη αυτή είναι ακόμα μεγαλύτερη σε χώρες των οποίων η οικονομία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τον τομέα των υπηρεσιών και τους κλάδους του, όπως είναι ο τουρισμός.

Σε ό,τι αφορά το σημείωμα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη φερεγγυότητα των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων, η θέση του ΥΠ.ΟΙΚ. είναι ότι πρέπει να διατηρηθεί το «δίχτυ προστασίας» των επιχειρήσεων για όσο απαιτηθεί. Τα μέτρα τόνωσης της ρευστότητας θα χρειαστεί να γίνουν ακόμη πιο στοχευμένα, στηρίζοντας βιώσιμες επιχειρήσεις να ξεπεράσουν την κρίση και να επανεκκινήσουν –με τις καλύτερες δυνατές προοπτικές– στη φάση της ανάκαμψης της οικονομίας.

Σε κάθε περίπτωση, η κρατική χρηματοδότηση, για την προστασία των θέσεων εργασίας, αναμένεται να καταργηθεί, παράλληλα με την άνοδο της οικονομικής δραστηριότητας και την υλοποίηση των προγραμμάτων εμβολιασμού του πληθυσμού. Τότε οι χώρες, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, θα πρέπει να είναι προετοιμασμένες να αναδιανείμουν τη χρηματοδότηση σε προγράμματα που αφενός, βελτιώνουν τις δυνατότητες εύρεσης εργασίας και αφετέρου, προσφέρουν σχετική κατάρτιση για τις νέες θέσεις εργασίας που θα προκύψουν.

Στήριξης της απασχόλησης

Από κει και πέρα, όπως επισημαίνει σε σχετική ανάλυση η Αlpha Bank, η ελληνική κυβέρνηση έδωσε βάρος σε μέτρα δημοσιονομικής πολιτικής, για τη στήριξη της αγοράς εργασίας, με έμφαση στις παρεμβάσεις από την πλευρά των δαπανών και των εσόδων του Προϋπολογισμού που διασφαλίζουν τις θέσεις εργασίας στους κλάδους που επλήγησαν από την πανδημία. Η μεγαλύτερη έμφαση που δόθηκε στην εν λόγω κατηγορία μέτρων είχε, μεν, ως αποτέλεσμα, τη -συγκριτικά- μεγαλύτερη, άμεση, επιβάρυνση του κρατικού προϋπολογισμού (έναντι π.χ. της Ιταλίας, ή της Γερμανίας, όπου τα έκτακτα μέτρα αφορούσαν σε μεγάλο βαθμό την παροχή εγγυήσεων), αποτελεί, δε, μια πιο στοχευμένη πολιτική στήριξης της απασχόλησης, καθώς τα μέτρα που υιοθέτησε η ελληνική κυβέρνηση, για την αντιμετώπιση των αρνητικών επιπτώσεων της πανδημίας, είχαν ως προϋπόθεση τη διατήρηση των θέσεων εργασίας, ή συνοδεύονταν από ρήτρα απαγόρευσης απολύσεων.

Η παράταση της δημοσιονομικής χαλάρωσης και τα μέτρα στήριξης

Η Alpha Bank σε σχετική ανάλυση επισημαίνει ότι τα έκτακτα μέτρα που υιοθετήθηκαν για την αντιμετώπιση των αρνητικών επιπτώσεων της πανδημίας, διακρίνονται στις ακόλουθες κατηγορίες:

Στις παρεμβάσεις δαπανών και εσόδων, οι οποίες επηρεάζουν με άμεσο τρόπο τον κρατικό προϋπολογισμό και οδηγούν σε υψηλότερα δημοσιονομικά ελλείμματα. Αυτές περιλαμβάνουν πρόσθετες δαπάνες π.χ. για την υγεία, επιδόματα ανεργίας, επιδοτήσεις μισθών και ασφαλιστικών εισφορών, εκπτώσεις φόρων, ή άλλες φορολογικές ελαφρύνσεις.
Στις αναβολές πληρωμών φορολογικών υποχρεώσεων και εισφορών κοινωνικής ασφάλισης. Οι εν λόγω διευκολύνσεις στοχεύουν στη διασφάλιση ρευστότητας για τις επιχειρήσεις και τους φορολογούμενους βραχυπρόθεσμα και επηρεάζουν προσωρινά το έλλειμμα. Το κράτος, ωστόσο, θα εισπράξει τα οφειλόμενα σε μεταγενέστερο χρόνο.
Στις παρεμβάσεις που αφορούν σε παροχή ρευστότητας προς τις επιχειρήσεις, οι οποίες δραστηριοποιούνται σε κλάδους που πλήττονται από την πανδημία (π.χ. δάνεια, έκτακτες εισφορές ιδίων κεφαλαίων, αγορά περιουσιακών στοιχείων κ.λ.π.) Τα εν λόγω μέτρα ενδέχεται, κατά περίπτωση, να επηρεάσουν τον κρατικό προϋπολογισμό.
Στην παροχή εγγυήσεων, οι οποίες δεν επηρεάζουν τα ελλείμματα στο εγγύς μέλλον, αλλά εκθέτουν την κυβέρνηση σε μεσοπρόθεσμους ή/και μακροπρόθεσμους δημοσιονομικούς κινδύνους, σε περίπτωση μη αποπληρωμής των χρεών από πλευράς των οφειλετών.

Ιδιαίτερα αναλυτική, στο πλαίσιο αυτό, ήταν και η απάντηση που έδωσε ο υφυπουργός Οικονομικών, κ. Γιώργου Ζαββού, στη Βουλή, σε ερώτηση του Βουλευτή του ΚΙΝ.ΑΛΛ. Ανδρέα Λοβέρδου, σχετικά με το συνολικό πλέγμα δημοσιονομικών μέτρων και μέτρων ενίσχυσης της ρευστότητας που έχει ανακοινώσει και έχει υλοποιήσει η Κυβέρνηση για το 2020, συνολικού ύψους 24 δισ. ευρώ. Το ποσό αυτό αφορά σε εξήντα δύο παρεμβάσεις οι οποίες κατανέμονται ως ακολούθως:

Πρώτον, ποσό 4,9 δισ. ευρώ που προκύπτει από μείωση εσόδων της Κυβέρνησης και αφορά παρεμβάσεις όπως είναι αυτή της μείωσης προκαταβολής φόρου εισοδήματος, της κάλυψης των ασφαλιστικών εισφορών των εργαζομένων των οποίων οι συμβάσεις τίθενται σε αναστολή, αναστολές ΦΠΑ και άλλα μέτρα.
Δεύτερον, ποσό 10,7 δισ. ευρώ που προκύπτει από αύξηση δαπανών της Κυβέρνησης και αφορά μέτρα όπως είναι μεταξύ άλλων η επιστρεπτέα προκαταβολή, η αποζημίωση ειδικού σκοπού των εργαζομένων των οποίων οι συμβάσεις τίθενται σε αναστολή, αλλά ακόμα και μέτρα όπως είναι η κάλυψη δαπανών εξοπλισμού για την ενίσχυση του Εθνικού Συστήματος Υγείας και προσλήψεις έκτακτου υγειονομικού προσωπικού.
Τρίτον, ποσό 2,5 δισ. ευρώ για παρεμβάσεις παροχής ρευστότητας και συγκεκριμένα για τα προγράμματα «Ταμείο Επιχειρηματικότητας ΙΙ», το λεγόμενο «ΤΕΠΙΧ ΙΙ» και «Ταμείο Εγγυοδοσίας Επιχειρήσεων».

Επίσης, ποσό 5,7 δισ. ευρώ που προκύπτει από τη μόχλευση των χρηματοδοτικών εργαλείων του ΤΕΠΙΧ ΙΙ και του Ταμείου Εγγυοδοσίας. Έχουν γίνει επιπλέον παρεμβάσεις, όπως για παράδειγμα η αναστολή πληρωμής δόσεων δανείων και επιταγών των πληττόμενων επιχειρήσεων, οι οποίες είναι δημοσιονομικά ουδέτερες, αλλά αξίζει να αναφερθούν, γιατί συμβάλλουν στη στήριξη επιχειρήσεων. Από τη στιγμή λοιπόν, που οι επιδημιολογικές εξελίξεις σε όλη την Ευρώπη, αναγκάζουν τα κοινοτικά όργανα να δώσουν πρόσθετη παράταση στη δημοσιονομική χαλάρωση, και η ελληνική κυβέρνηση με τη σειρά της, όπως ήδη έχει ανακοινώσει, δίνει χρονική μετάθεση της λήξης των έκτακτων μέτρων, με κόστος στον κρατικό προϋπολογισμό φυσικά

Το ζήτημα της χρηματοδότησης της οικονομίας

Σε ό,τι αφορά τα μέτρα ενίσχυσης της ρευστότητας στην εγχώρια αγορά, διοχετεύτηκε το ποσό των 2,5 δισ. ευρώ του Ταμείου Εγγυοδοσίας και του ΤΕΠΙΧ ΙΙ, το οποίο με μόχλευση της τάξης των 5,7 δισ. ευρώ αυξάνεται σε 8,2 δισ. ευρώ. Το Ταμείο Εγγυοδοσίας παρέχει εγγυήσεις επί νέων δανείων κεφαλαίου κίνησης που λαμβάνονται από μικρομεσαίες και μεγάλες επιχειρήσεις και που είτε ανεστάλη η λειτουργία τους είτε πλήττονται ευρύτερα από τον Covid-19. Υπενθυμίζεται ότι οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις που ορίζονται με βάση τους ενωσιακούς κανόνες, είναι όσες έχουν τζίρο έως και 50 εκατομμύρια. Σε όρους απασχόλησης είναι αυτές που απασχολούν έως διακόσιους πενήντα εργαζομένους.

Σύμφωνα με τον υφυπουργό Οικονομικών λοιπόν, μέσω του Ταμείου Εγγυοδοσίας έχουν διοχετευθεί ως το τέλος του 2020 4,6 δισ. ευρώ σε πεντακόσιες είκοσι μία μεγάλες επιχειρήσεις και σε εννιά χιλιάδες εξακόσιες είκοσι μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Ήδη το ποσό αυτό έχει αυξηθεί κατά περίπου 1 δισ. ευρώ και ποσοστό 57%, δηλαδή 3,2 δισ. ευρώ έχουν διοχετευθεί στις μικρομεσαίες και ποσοστό 43%, δηλαδή 2,4 δισ. ευρώ έχουν διοχετευτεί σε μεγάλες επιχειρήσεις.

Δάνεια κεφαλαίου κίνησης

Σχετικά με το ΤΕΠΙΧ ΙΙ, που συστάθηκε από το 2016, αξιοποιείται κατάλληλα στην παρούσα συγκυρία. Μέσω αυτού παρέχονται δάνεια κεφαλαίου κίνησης έως και 500.000 ευρώ, με πλήρη επιδότηση επιτοκίου, για διάστημα δύο ετών. Κάθε δάνειο χρηματοδοτείται με κεφάλαια του Ταμείου και των τραπεζών σε αναλογία 40% προς 60%. Ως το τέλος του 2020 μέσω του ΤΕΠΙΧ ΙΙ έχουν διοχετευτεί 2 δισ. ευρώ σε δεκαεπτά χιλιάδες οκτακόσιες τέσσερις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Αναμένεται η εκταμίευση επιπλέον 600 εκατομμυρίων, με τους τελικούς δικαιούχους να ξεπερνούν τις είκοσι χιλιάδες μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Συνολικά, μέχρι το τέλος του 2020, από αυτά τα δύο προγράμματα έχουν χρηματοδοτηθεί είκοσι επτά χιλιάδες τετρακόσιες είκοσι τέσσερεις μικρομεσαίες επιχειρήσεις και πεντακόσιες είκοσι μία μεγάλες επιχειρήσεις.

Στο πεδίο των τραπεζικών δανείων, πρόσφατα η Ένωση Ελληνικών Τραπεζών ανακοίνωσε, ότι στο διάστημα Ιανουαρίου-Νοεμβρίου του 2020 δόθηκαν αναστολές περίπου σε τετρακόσιες χιλιάδες επιχειρήσεις και ιδιώτες, συνολικού ύψους 30 δισ. ευρώ, μετριάζοντας με αυτόν τον τρόπο τους οικονομικούς κραδασμούς τους οποίους υφίσταται η οικονομία από την υγειονομική κρίση. Οι αναστολές αυτές γίνονται πέραν και επιπλέον των ρυθμίσεων δανείων, δηλαδή επιχειρηματικών, στεγαστικών, προσωπικών, στις οποίες έχουν προχωρήσει οι τράπεζες τον τελευταίο καιρό και που αναλογούν σε 15 δισ. ευρώ. Δηλαδή, μέσω των ρυθμίσεων ή αναστολών, το ελληνικό τραπεζικό σύστημα έχει διευκολύνει δανειολήπτες για ποσά που ανέρχονται σε 45 δισ. ευρώ.

75.000 ρυθμίσεις

Είναι ενδεικτικό εξάλλου το γεγονός ότι οι Εταιρείες Διαχείρισης Απαιτήσεων Δανείων και Πιστώσεων που δραστηριοποιούνται στην χώρα, προχώρησαν το 2020 σε περισσότερες από 75.000 ρυθμίσεις δανείων, ύψους πάνω από 2 δισ. ευρώ σε χαρτοφυλάκια που έχουν μεταβιβαστεί και βρίσκονται εκτός τραπεζικών ισολογισμών. Ειδικότερα στον τομέα των στεγαστικών δανείων, οι λύσεις που δόθηκαν σε δανειολήπτες ήταν οι εξής: