Από τον Σέρλοκ Χολμς στο Metropolis: Έργα που γίνονται «δημόσια» το 2023. Τα πνευματικά δικαιώματα είναι από μόνα τους μια μεγάλη και συχνά δαιδαλώδης ιστορία, με διαφορετική σχετική νομοθεσία ανά χώρα ή ήπειρο. Το ίδιο ισχύει και για την άρση πνευματικών δικαιωμάτων στα έργα. Για παράδειγμα, στις περισσότερες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά και το Ηνωμένο Βασίλειο, τα έργα ενός δημιουργού απελευθερώνονται από copyright 70 χρόνια μετά τον θάνατό του, εφόσον αυτά κυκλοφόρησαν όσο αυτός ήταν εν ζωή. Εξαίρεση αποτελούν χώρες όπως η Ισπανία που ισχύουν τα 80 χρόνια από τον θάνατο του δημιουργού, εφόσον αυτός έχει πεθάνει πριν το 1987 και η Λευκορωσία, στην οποία το έργο του δημιουργού απελευθερώνεται 50 χρόνια μετά τον θάνατό του.
Το όριο των 50 ετών ισχύει επίσης στη Βολιβία, τη Νέα Ζηλανδία, την Αίγυπτο και την Ουρουγουάη ενώ στις ΗΠΑ, ένα έργο αποτελεί δημόσιο κτήμα 95 χρόνια μετά την κυκλοφορία του. Για την ακρίβεια το όριο ήταν κάποτε τα 75 χρόνια, όμως σχετικός νόμος του 1998 επέκτεινε την ισχύ του copyright για δύο ακόμα δεκαετίες.
Όλα αυτά σημαίνουν πως στις χώρες που ισχύουν τα 70 χρόνια, το 2023 γίνονται δημόσιο κτήμα τα έργα όσων πέθαναν το 1952 και αντίστοιχα, στις χώρες που ισχύουν τα 50 χρόνια, τα έργα όσων πέθαναν το 1972, ενώ επιπλέον στις ΗΠΑ φέτος θα απελευθερωθούν των πνευματικών τους δικαιωμάτων βιβλία, ταινίες και μουσικά έργα που κυκλοφόρησαν το 1927.
Ποια είναι, λοιπόν, τα σημαντικότερα έργα που από εδώ και πέρα θα αποτελούν δημόσιο κτήμα και κυκλοφόρησαν πριν από 95 χρόνια;
Σέρλοκ Χολμς
Ο Σέρλοκ Χολμς, πλέον θα εξιχνιάζει ελεύθερα (κι όχι μόνο στην Μπέικερ Στριτ). Το βιβλίο «The Case-Book of Sherlock Holmes» του Άρθουρ Κόναν Ντόιλ και τελευταίο της σειράς των περιπετειών του διάσημου ντετέκτιβ θα μπορεί πλέον να χρησιμοποιηθεί και να αναπαραχθεί ελεύθερα. Κάπως έτσι, δίνεται τέλος στις νομικές διαμάχες των κληρονόμων του συγγραφέα με δημιουργούς που χρησιμοποιούσαν τον δημοφιλή χαρακτήρα σε νέες δουλειές, όπως συνέβη πριν κάποια χρόνια με τους δημιουργούς της σειράς του Netflix «Enola Holmes».
Στη λίστα έρχονται να προστεθούν κι άλλα λογοτεχνικά έργα σημαντικών συγγραφέων, όπως το «Μέχρι τον Φάρο» της Βιρτζίνια Γουλφ, που αποτελεί κι ένα από τα δημοφιλέστερα έργα της Βρετανίδας, αλλά και ένα βιβλίο αναφοράς για τη λογοτεχνία του 20ου αιώνα. Μαζί και η δεύτερη συλλογή διηγημάτων του Έρνεστ Χέμινγουεϊ «Άνδρες Χωρίς Γυναίκες» που μέσα από ιστορίες σκληρών και περιθωριακών ηρώων έδωσε το στίγμα της γραφής που αναπτύχθηκε πλήρως στα μετέπειτα σημαντικά έργα του Αμερικανού, αλλά και το «Οι Μεγάλοι Τέσσερις» της Αγκάθα Κρίστι με πρωταγωνιστή τον γνωστό και μη εξαιρετέο Ηρακλή Πουαρό.
Το πρώτο, ημιτελές μυθιστόρημα του Φραντς Κάφκα «Αμερική», στο οποίο ο Γερμανός συγγραφέας, που ποτέ δεν ταξίδεψε έξω από την κεντρική Ευρώπη, περιγράφει την πορεία ενός μετανάστη στις ΗΠΑ, είναι πλέον ελεύθερο πνευματικών δικαιωμάτων. Ομοίως και το «Mosquitoes» του συγγραφέα που ψυχογράφησε όπως κανείς τον αμερικανικό Νότο, δηλαδή του Γουίλιαμ Φώκνερ, ένα βιβλίο που έγραψε λίγα χρόνια πριν μεγαλουργήσει με μυθιστορήματα όπως το «Η Βουή και η Μανία» και το «Καθώς Ψυχορραγώ».
To 1927 ήταν μια χρονιά-τομή για τον κινηματογράφο: ο βουβός έδωσε τη σκυτάλη στον ομιλόντα κι έτσι τα «talkies», όπως λέγονταν τα πρώτα αυτά χρόνια οι ομιλούσες ταινίες, ξαναέγραψαν την ιστορία της έβδομης τέχνης από την αρχή. Από φέτος, λοιπόν, είναι ελεύθερο για χρήση το «The Jazz Singer» του Άλαν Κρόσλαντ, που αποτελεί και την πρώτη μεγάλου μήκους ομιλούσα ταινία, με συγχρονισμό διαλόγου και μουσικής με την κινούμενη εικόνα. Μια ταινία που, βέβαια, έχει μείνει στην ιστορία και για τη χρήση blackface από τον ηθοποιό Αλ Τζόλσον.
Αυτή ήταν και η χρονιά που τα Όσκαρ μπήκαν στη ζωή μας. Έτσι, πλέον θα μπορεί ο καθένας να αναπαράγει και να προβάλλει μεταξύ άλλων το «Wings», το πολεμικό δράμα με τη σταρ της εποχής Κλάρα Μπόου που ήταν και η πρώτη ταινία που κέρδισε το «μεγάλο» Χρυσό Αγαλματίδιο της Καλύτερης Ταινίας.
Τι κι αν το 1927 οι ταινίες άρχισαν «να μιλάνε», αυτό δεν σημαίνει πως το βωβό σινεμά σταμάτησε να γράφει ιστορία. Άλλωστε, τότε κυκλοφόρησε το «Metropolis» του Φριτς Λανγκ, όχι μόνο μια ταινία-σταθμός για τον Γερμανικό Εξπρεσιονισμό αλλά και ένα έργο με εξαιρετικά μεγάλη επίδραση στο είδος του sci-fi, το οποίο αποτελεί και επίσημα δημόσιο κτήμα.
Τέλος, ελεύθερο από copyright είναι πλέον και το «The Lodger», μία από τις πρώτες ταινίες του Άλφρεντ Χίτσκοκ, όταν ακόμη ζούσε και σκηνοθετούσε στη Βρετανία και δεν είχε χρηστεί «ο μετρ του σασπένς».
Πριν 95 χρόνια μπορεί η μουσική να ήταν πολύ διαφορετική από ό,τι την ξέρουμε σήμερα (η ροκ και η ποπ δεν είχαν γεννηθεί καν), πάντως, υπάρχουν έργα αναγνωρίσιμα μέχρι και σήμερα που κυκλοφόρησαν το 1927. Όπως το «S Wonderful» και το «Funny Face» από το ομώνυμο μιούζικαλ που υπογράφουν ο Τζορτζ και η Ίρα Γκέρσουιν. Αλλά και η κλασική σύνθεση του Ίρβινγκ Μπέρλιν «Puttin’ On The Ritz» και το «The Best Things In Life Are Free», που μπορεί να προέρχεται από το μιούζικαλ «Good News», αλλά πιθανόν οι περισσότεροι αναγνωρίζεται από την παρακάτω σκηνή του «Mad Men»:
Διαβάστε ακόμη:
