Για αρχή, το πλήρες όνομά του ήταν Pablo Diego José Francisco de Paula Juan Nepomuceno María de los Remedios Cipriano de la Santísima Trinidad Mártir Patricio Clito Ruiz y Picasso και φέτος συμπληρώνονται 50 χρόνια από τον θάνατό του.
Ο Picasso (25 Οκτωβρίου 1881 – 08 Απριλίου 1973) ήταν ο θρυλικός ζωγράφος, που ενέπνευσε χιλιάδες καλλιτέχνες και στάθηκε απέναντι στους Ναζί, χωρίς να εγκαταλείψει το εργαστήριό του στο Παρίσι. Υπήρξε ιδιοφυΐα, προσηλωμένος στα κοινά, γενναιόδωρος με τους φίλους του, αλλά και μια πεισματάρα, ιδιότροπη, τυραννική και εγωκεντρική προσωπικότητα. Πολλά έχουν γραφτεί για τη σκοτεινή σχέση του με τις γυναίκες, την κακή του διάθεση και τον διαβολικό του χαρακτήρα. Σήμερα -ανήμερα των γενεθλίων του, είναι μία καλή ευκαιρία για να αποτίσουμε φόρο τιμής σε αυτόν τον γενναίο, παραβατικό και μοναδικό καλλιτέχνη. Η μακρά ζωή του ήταν γεμάτη ανέκδοτες ιστορίες. Ακολουθούν 15 απ’ αυτές, που συνέβαλαν στη “σφυρηλάτηση” του θρύλου του.
Ένα ακατάληπτο όνομα
Ο Picasso γεννήθηκε στη Μάλαγα στις 25 Οκτωβρίου 1881. Σύμφωνα με το ληξιαρχείο, το όνομά του αποτελείται από είκοσι τρεις λέξεις (είναι αλήθεια ότι υπάρχουν πολλά συνδετικά, αλλά ακόμα κι έτσι…): Pablo Diego José Francisco de Paula Juan Nepomuceno María de los Remedios Cipriano de la Santísima Trinidad Mártir Patricio Clito Ruiz y Picasso. Εκείνη την εποχή συνηθιζόταν να βαφτίζονται τα νεογέννητα με το όνομα των παππούδων τους και του αγίου της ημέρας, αλλά εδώ πρέπει να βρήκαν την ευκαιρία να αποτίσουν φόρο τιμής στο μισό οικογενειακό δέντρο ή σε ολόκληρο το ημερολόγιο των αγίων.
Νόμιζαν ότι γεννήθηκε νεκρός
Όσο κι αν πολέμησε αργότερα, ο Picasso ήρθε στον κόσμο αθόρυβα, τόσο πολύ που η μαία που βοήθησε στη γέννα νόμιζε ότι είχε γεννηθεί νεκρός. Ο γιατρός που ήταν παρών στη γέννα (και ο οποίος ήταν θείος του καλλιτέχνη) επανέφερε το νεογέννητο με έναν πολύ περίεργο τρόπο: άναψε ένα τεράστιο τσιγάρο και φύσηξε τον καπνό στο πρόσωπο του μωρού, το οποίο ξαφνικά αντέδρασε με απαρηγόρητο κλάμα.
Όπως ο πατέρας, έτσι και ο γιος
Ο Picasso ήταν γιος του ζωγράφου José Ruiz y Blasco, ο οποίος ήταν επίσης δάσκαλος τέχνης στη Μάλαγα, την Κορούνια και τη Βαρκελώνη, αλλά εγκατέλειψε τη ζωγραφική, όταν ο Pablo έγινε 15 ετών, ίσως επειδή τον πρόλαβε ο γιος του. Αν και ο Picasso ήταν ένας απόλυτα πρωτοποριακός καλλιτέχνης, έλαβε μια κλασική ακαδημαϊκή εκπαίδευση, η οποία αντικατοπτρίζεται σε όλα τα έργα του. Στην πραγματικότητα, δεν είναι αφηρημένος ζωγράφος, αλλά παραστατικός, καθώς τα αντικείμενα που απεικονίζονται στους καμβάδες του είναι αναγνωρίσιμα.
Πραγματοποίησε την πρώτη του έκθεση όταν ήταν μόλις 13 ετών
Ήταν ένα παιδί θαύμα που προοριζόταν για την τέχνη- λέγεται ότι η πρώτη λέξη που ξεστόμισε δεν ήταν “μπαμπάς” ή “μαμά”, αλλά “μολύβι”. Ανεξάρτητα από την εγκυρότητα της ιστορίας, αυτό που γνωρίζουμε είναι ότι από μικρή ηλικία παρήγαγε εντυπωσιακά σχέδια. Ο πρώτος του πίνακας, El picador amarillo, ολοκληρώθηκε όταν ήταν 9 ετών και δείχνει μια τέλεια γνώση της σύνθεσης και του χρώματος. Σε ηλικία 13 ετών, το 1895, παρουσίασε την πρώτη του έκθεση σε ένα κατάστημα στην Calle Real της Coruña. Το Ίδρυμα Picasso διαθέτει τρεις -πολύ ευνοϊκές- κριτικές της έκθεσης, οι οποίες δημοσιεύτηκαν σε διάφορες εφημερίδες της εποχής. Ένας μικρός Μότσαρτ της ζωγραφικής.
Η αυτοκτονία που τον πλήγωσε
Το 1901, όταν ήταν 19 ετών, ο καλός του φίλος, ο ζωγράφος Carlos Casagemas, με τον οποίο είχε στενή σχέση πρώτα στη Βαρκελώνη και μετά στο Παρίσι, αυτοπυροβολήθηκε στο παρισινό καφέ Hippodrome, το σημερινό Palace Clichy. Ο νεαρός Casagemas, έχοντας απορριφθεί από το μοντέλο Laure Gargallo, προσπάθησε πρώτα να την πυροβολήσει και στη συνέχεια σημάδεψε με το όπλο τον κρόταφό του.
Ο Picasso απέκτησε εμμονή με αυτή την αυτοκτονία και στράφηκε στην παραγωγή πολλών πινάκων στους οποίους αναπαριστούσε τον νεκρό φίλο του ή την ταφή του στο ύφος του έργου του El Greco, η Ταφή του Κόμη του Οργκάθ. Το περιστατικό αυτό αποτέλεσε σημείο καμπής στο έργο του Picasso, καθώς σηματοδότησε την έναρξη της καλλιτεχνικής του περιόδου που είναι γνωστή ως μπλε περίοδος: ζοφερά έργα, με σκοτεινά θέματα, όπως η πορνεία και η φτώχεια.
Ήταν ύποπτος για την κλοπή της La Gioconda
Στις 21 Αυγούστου 1911, η Μόνα Λίζα του Leonardo da Vinci εξαφανίστηκε ως δια μαγείας από το Μουσείο του Λούβρου. Ο Picasso και ο φίλος του, o συγγραφέας Guillaume Apollinaire, συνελήφθησαν ως ύποπτοι για την κλοπή. Όλα αυτά συνέβησαν επειδή λίγα χρόνια νωρίτερα ο Picasso, που εκείνη την εποχή γοητευόταν από την αρχαία και πρωτόγονη τέχνη, είχε αγοράσει μερικά ιβηρικά αγαλματίδια από τον Βέλγο Honoré Joseph Géry.
Δεν ξέρουμε πώς ακριβώς τα είχε κλέψει ο Βέλγος από το μουσείο, αλλά αυτό που ξέρουμε είναι ότι ο Picasso τα αγόρασε για 50 φράγκα, με τη συνενοχή του Apollinaire, ο οποίος γνώριζε από την προέλευσή τους. Μετά την κλοπή της Μόνα Λίζα, οι νεαροί ήθελαν να απαλλαγούν από τα κομμάτια, επειδή τα θεωρούσαν ενοχοποιητικά. Ο Apollinaire προσπάθησε να τα πουλήσει, αλλά ήρθε αντιμέτωπος με την αστυνομία. Μετά από αρκετές ανακρίσεις οι δυο τους αθωώθηκαν, αλλά κάτι άλλαξε στη φιλία τους.
Τελικά, αυτό που θα μπορούσε να είναι η μεγάλη ληστεία του αιώνα εξιχνιάστηκε δύο χρόνια αργότερα, όταν ο δράστης, ένας Ιταλός εργάτης με το όνομα Vicenzo Peruggia, συνελήφθη στη Φλωρεντία, όταν προσπάθησε να πουλήσει το έργο σε έναν αντικέρ που ειδοποίησε την αστυνομία. Ο Peruggia ισχυρίστηκε ότι έδρασε μόνος του και ότι το μόνο που ήθελε ήταν να επιστραφεί ο πίνακας στον τόπο προέλευσής του.
Διετέλεσε διευθυντής του Μουσείου Πράδο
Τον Σεπτέμβριο του 1936, η κυβέρνηση της Δεύτερης Δημοκρατίας διόρισε τον Pablo Picasso διευθυντή του Μουσείου Πράδο. Ο ζωγράφος δέχτηκε με χαρά τον διορισμό, καθώς λάτρευε τους πίνακες που ήταν αναρτημένοι εκεί και λάτρευε τους δημιουργούς τους. Όμως δεν ανέλαβε ποτέ τη θέση, ούτε δημοσιεύτηκε ποτέ η ανάκληση της θέσης του. Θεωρητικά, λοιπόν, και παρά το γεγονός ότι έχει πεθάνει εδώ και 46 χρόνια, ο Pablo Ruiz Picasso εξακολουθεί να είναι διευθυντής της μεγάλης πινακοθήκης, όπως ο ίδιος σημείωνε χαριτολογώντας σε περισσότερες από μία περιπτώσεις.
Η “πληρωμένη” απάντηση σε ναζιστή αξιωματούχο
Ο Pablo Picasso, όπως και ο μουσικός Pau Casals, παρέμεινε στο Παρίσι το 1940 αντί να ζητήσει άσυλο σε άλλη χώρα μετά την είσοδο των Ναζί στο Παρίσι. Ο Picasso έδωσε καταφύγιο σε άλλους αντιφασίστες και, παρόλο που δεν πιάστηκε ποτέ επ’ αυτοφώρω, βρισκόταν στο στόχαστρο της Γκεστάπο όλα αυτά τα χρόνια.
Η María Teresa León αφηγείται στα Απομνημονεύματα της Μελαγχολίας της ότι ο Γερμανός πρεσβευτής των Ναζί, Otto Abetz, ο οποίος συνέλεγε τους σύγχρονους πίνακες που περιφρονούσε ο Hitler, πήγε να τον δει στο παρισινό του στούντιο και του ζήτησε να του δείξει τι έκανε. Όταν ο Picasso τού έδειξε μια αναπαραγωγή της Guernica, ο Γερμανός αναφώνησε: “αυτό είναι το καλύτερο πράγμα που έχεις κάνει μέχρι τώρα”, για να του απαντήσει ο Picasso: “δεν το έκανα εγώ αυτό, εσύ το έκανες”.
Ήταν και συγγραφέας
Ο ζωγράφος ήταν επίσης ποιητής και θεατρικός συγγραφέας, και έχουν διασωθεί περισσότερα από 300 ποιήματα και δύο θεατρικά έργα του: τα El deseo cogido por el rabo (1941) και Las cuatro niñas (1948). Το 1906 έγραψε ένα ποίημα στα γαλλικά για τον Guillaume Apollinaire. Αλλά ήταν το 1935 που άρχισε να γράφει σχεδόν καθημερινά, μέχρι το 1959.
Σύμφωνα με τον Enrique Mallén, ειδικό στο έργο του Picasso, η ιδιοφυΐα από τη Μάλαγα σημείωσε αστειευόμενος μια μέρα στον φίλο του φωτογράφο Roberto Otero: “Νομίζω ότι το έργο μου ως συγγραφέας είναι τόσο εκτεταμένο όσο και το έργο μου ως ζωγράφος. Με υλικούς όρους αφιέρωσα τον ίδιο χρόνο και στις δύο δραστηριότητες. Ίσως μια μέρα, όταν εξαφανιστώ, να με περιγράφουν στις εγκυκλοπαίδειες με αυτόν τον τρόπο: “Pablo Ruiz Picasso: Ισπανός ποιητής και θεατρικός συγγραφέας. Μερικοί από τους πίνακές του διατηρούνται”.
Ήταν κομμουνιστής
Ο Picasso, δηλωμένος αντιφασίστας, υποστήριζε πάντα την Ισπανική Δημοκρατία, συμμετείχε στη γαλλική Αντίσταση, ήταν ενεργό μέλος του κινήματος ειρήνης κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου και υποστηρικτής του διεθνούς κομμουνισμού. Εντάχθηκε στο Κομμουνιστικό Κόμμα το 1947, αλλά είχε μια περίπλοκη σχέση με αυτό, καθώς δεν ενέκρινε την καταστολή της ουγγρικής εξέγερσης ή της Άνοιξης της Πράγας. Ακόμα κι έτσι, παρέμεινε πιστός στα μαρξιστικά ιδεώδη μέχρι το θάνατό του το 1973. Έλαβε το Βραβείο Ειρήνης Στάλιν το 1950 και το Διεθνές Βραβείο Ειρήνης Λένιν το 1962.
Ένα ριγέ πουλόβερ ως σύμβολο της ελευθερίας
Το περίφημο ριγέ πουλόβερ που φορούσε αποτελούσε, από ένα διάταγμα του 1858, μέρος της επίσημης στολής των ναυτικών της Βρετάνης, ένα εντυπωσιακό σχέδιο για να ξεχωρίζουν εύκολα οι ναυτικοί, αν είχαν την ατυχία να πέσουν στη θάλασσα. Κάθε μία από τις 21 ρίγες της αντιπροσώπευε μια νίκη του Ναπολέοντα Βοναπάρτη. Η νομοθεσία ήταν τόσο αυστηρή που υποδείκνυε επίσης το πάχος κάθε λωρίδας: οι μπλε λωρίδες έπρεπε να έχουν μήκος ένα εκατοστό και οι λευκές λωρίδες το διπλάσιο πάχος.
Η Coco Chanel ήταν αυτή που πήρε αυτό το ταπεινό ναυτικό ένδυμα και το εισήγαγε στον κόσμο της μόδας το 1917. Αγκαλιάστηκε ως σύμβολο επανάστασης από τις πλούσιες κυρίες που το φορούσαν με τα κοσμήματα και τα παντελόνια τους. Έκτοτε έχει συνδεθεί με μια ορισμένη επαναστατικότητα, ίσως λόγω του παραβατικού χαρακτήρα των διασημοτήτων που το φόρεσαν: όχι μόνο ο Picasso, αλλά και η Marilyn Monroe, η Audrey Hepburn, ο Jean Paul Gaultier, ο Kurt Cobain και η Kate Moss. Αυτό το πουλόβερ έχει γίνει κάτι σαν σύμβολο του αντικομφορμισμού και της ελευθερίας
Εμφανίζεται στο Βιβλίο των Ρεκόρ Γκίνες
Ο Picasso μπήκε στο Βιβλίο των Ρεκόρ Γκίνες ως ο πιο παραγωγικός ζωγράφος όλων των εποχών, με μια επαγγελματική καριέρα που διήρκεσε 75 χρόνια (περισσότερα αν λάβουμε υπόψη ότι ήδη από την ηλικία των 13 ετών έκανε εκθέσεις). Υπολογίζεται ότι ο καλλιτέχνης δημιούργησε περισσότερους από 13.500 πίνακες, 100.000 χαρακτικά, 34.000 εικονογραφήσεις, 300 γλυπτά και μεγάλο αριθμό κεραμικών έργων. Ο σημαντικότερος -και, φυσικά, εκτενέστερος- κατάλογος του έργου του συντάχθηκε από τον Γάλλο κριτικό τέχνης, συλλέκτη και εκδότη Christian Zervos και περιλαμβάνει 16.000 αναπαραγωγές έργων του καλλιτέχνη.
Η δημοπρασία του αιώνα
Το 2015, το έργο Les femmes d’Alger (1955), πουλήθηκε στον διάσημο οίκο Christie’s στη Νέα Υόρκη έναντι 179 εκατομμυρίων δολαρίων, καθιστώντας το ένα από τα ακριβότερα έργα στον κόσμο. Ο κάτοχος του ρεκόρ, Salvator Mundi -το μοναδικό ιδιωτικό έργο του Leonardo da Vinci και η τύχη του οποίου αποτελεί σήμερα αίνιγμα- πωλήθηκε τον Νοέμβριο του 2017, όταν ένας άγνωστος πλειοδότης κατέβαλε περισσότερα από 450 εκατομμύρια δολάρια στον ίδιο οίκο δημοπρασιών.
Ο Picasso και οι γυναίκες
Ένα από τα πιο πολυσυζητημένα πράγματα ήταν η σχέση του Picasso με τις γυναίκες. Μπορεί να ήταν μια ιδιοφυΐα με το πινέλο, αλλά φαίνεται ότι έκανε μεγάλη ζημιά στις γυναίκες που αγαπούσε, τις οποίες επίσης αντιμετώπιζε τυραννικά και αδίστακτα. Ο Picasso ένιωθε βαθιά έλξη για τις γυναίκες, ήταν οι μούσες του, η πηγή έμπνευσής του, η κινητήριος δύναμή του και το αντικείμενο του πόθου του. Δεν είχε τελειώσει μια σχέση και ήδη ξεκινούσε μια άλλη. Η πολυγαμία τού ταίριαζε απόλυτα.
Μια από τις πιο θυελλώδεις σχέσεις του ήταν με τη φωτογράφο Dora Maar. Στο βιβλίο του Guernica, 1937, ο Alain Viscondelet αφήνει να εννοηθεί ότι ο Picasso, για τον οποίο ο έρωτας και η τέχνη ήταν απελπιστικά συνυφασμένα, ξέφυγε από τα μάγια της Maar. Δημιούργησε τον περίφημο πίνακα και ο καμβάς έγινε η σφαγή του δικού του πάθους για την καλλιτέχνιδα.
Η λίστα των γυναικών που αγάπησαν τον Picasso δεν είναι σύντομη: Françoise Olivier, Marcelle Humbert, γνωστή και ως Eva Gouel, Gaby Lespinasse, Olga Jojlova (η πρώτη του σύζυγος), Marie Thérèse Walter, Dora Maar, Françoise Gilot, Geneviève Laporte, Jacqueline Roque (η δεύτερη σύζυγός του). Ο Picasso τις έκανε να τον ερωτευτούν, αλλά σε πολλές περιπτώσεις κατέστρεψε και τις ζωές τους.
Δεν ήταν εύκολο να ζεις με μια ιδιοφυΐα που ήταν και το κατ’ εξοχήν παράδειγμα αρσενικού. Έτσι, η μοίρα πολλών από αυτές δεν θα μπορούσε να είναι πιο τραγική: η Olga πέθανε εκδιωγμένη, η Marie Thérèse κρεμάστηκε σε ηλικία 68 ετών, η Jacqueline αυτοκτόνησε το 1986 με ένα περίστροφο και η Dora δεν ξεπέρασε ποτέ τη βαθιά κατάθλιψη, στην οποία βυθίστηκε μετά τον χωρισμό της με τον καλλιτέχνη.
Μεγάλος λάτρης των ταυρομαχιών και του φλαμένκο
Οι ταυρομαχίες και το φλαμένκο είναι κοινά μοτίβα στο έργο του, αλλά και στη ζωή του. Για παράδειγμα, υπάρχουν οι αναμνήσεις από το πάρτι των 80ων γενεθλίων του το 1961 που αποτυπώνει η María Teresa León στο βιβλίο της Memoria de la melancolía (Μνήμη της μελαγχολίας). Υπάρχει ένα αφιέρωμα σε ταυρομαχία, στο οποίο ο Luis Miguel Dominguín τού χάρισε μια ταυρομαχία στο Vallauris (Γαλλία) και του οποίου το πρόστιμο πλήρωσε αργότερα ο Picasso, επειδή, αν και η ταυρομαχία δεν ήταν απαγορευμένη, απαγορευόταν να θυσιάζεται το ζώο στην αρένα.
Στη συνέχεια, το πάρτι συνεχίστηκε ως πάρτι φλαμένκο στο σπίτι του στη Mougins, όπου χόρευε ο νεαρός Antonio Gades, ενθουσιασμένος που βρέθηκε μπροστά στον Pablo Picasso και τον Rafael Alberti. Ο ζωγράφος ξεκίνησε με μερικές ρούμπες με τον Nati Mistral. Ο Alberti αυτοσχεδίασε μερικούς στίχους. Μεταξύ των καλεσμένων ήταν, μεταξύ άλλων, η Lucía Bosé, τότε σύζυγος του Dominguín, ο Paco Rabal, ο ζωγράφος Manuel Ángeles Ortiz και ο Antonio Olano, καθώς και Γάλλοι συγγενείς και φίλοι του καλλιτέχνη. Στα ογδόντα του, ο Picasso συνέχισε να αγαπά τη ζωή.
