Το 2023 ήταν μια ενδιαφέρουσα χρονιά, από κάθε άποψη. Η τεχνητή νοημοσύνη έκανε αισθητή την παρουσία της, ένας νέος πόλεμος ξέσπασε – αυτή τη φορά στη Μέση Ανατολή – και οι καλλιτέχνες δεν σταμάτησαν να προβληματίζονται από επίκαιρα ζητήματα, είτε αυτό είναι τα ανθρώπινα δικαιώματα (και η καταπάτηση τους) είτε οι καταστροφικές συνέπειες του πολέμου.
Σε κάθε περίπτωση, η Τέχνη οφείλει να ανοίγει διαλόγους και αυτό έγινε και φέτος, χάρη στα παρακάτω δέκα αμφιλεγόμενα, αλλά σημαντικά γεγονότα.
Εικόνα – δημιούργημα τεχνητής νοημοσύνης κέρδισε διαγωνισμό φωτογραφίας
Αυτή ήταν η χρονιά που συζητήσαμε τις επιπτώσεις της τεχνητής νοημοσύνης στην Τέχνη, όσο ποτέ άλλοτε. Πολλοί έγραψαν τις απόψεις τους για το ζήτημα αυτό, αλλά κανείς δεν κατάφερε να προκαλέσει τη συζήτηση που προκάλεσε η εξωφρενική αποκάλυψη ενός Γερμανού φωτογράφου, που κατάφερε να ξεγελάσει την κριτική επιτροπή του παγκόσμιου διαγωνισμού φωτογραφίας, Sony World Photography Awards, με μία εικόνα που δημιούργησε με τη βοήθεια της τεχνικής νοημοσύνης. Ο Μπόρις Ελνταγκσεν έκανε γνωστό ότι όχι μόνο έπεισε την επιτροπή για την αυθεντικότητα της εικόνας, αλλά και ότι κέρδισε τον διαγωνισμό, στην κατηγορία Competition / Creative Category, με τον ίδιο όμως να αρνείται να παραλάβει το βραβείο του, εφόσον επρόκειτο για προϊόν AI. Με μία ανάρτησή του στα social media εξήγησε ότι χρησιμοποίησε την εικόνα για να δοκιμάσει τον ανταγωνισμό και να δημιουργήσει μια συζήτηση για το μέλλον της φωτογραφίας. Και σίγουρα τα κατάφερε.
Οι συζητήσεις για τα μάρμαρα του Παρθενώνα εντάθηκαν
Η χρονιά έφερε νέες – αν και όχι απαραίτητα θετικές – συζητήσεις γύρω από το φλέγον ζήτημα της επιστροφής των Γλυπτών του Παρθενώνα στην Ελλάδα. Τον περασμένο Ιανουάριο, το Βρετανικό Μουσείο, επιβεβαίωσε ότι συναντήθηκε μυστικά με Έλληνες εκπροσώπους για μια πιθανή συμφωνία δανεισμού που θα προέβλεπε την επιστροφή ορισμένων από τα γλυπτά σε εκ περιτροπής βάση. Αυτό το ενδεχόμενο ήρθε να απορρίψει κατηγορηματικά το ελληνικό υπουργείο Πολιτισμού, που απέρριψε το ενδεχόμενο οποιασδήποτε συμφωνίας που επιβεβαιώνει την αξίωση του Ηνωμένου Βασιλείου για την κυριότητα των ελληνικών αρχαιοτήτων.
Μερικούς μήνες αργότερα, η ελληνική κυβέρνηση κατέθεσε επίσημη αίτηση για την επιστροφή των Μαρμάρων του Παρθενώνα, την πρώτη από τις πολλές που θα ακολουθούσαν. Μόλις πριν από ένα μήνα, οι εντάσεις κορυφώθηκαν και πάλι, όταν ο Βρετανός πρωθυπουργός Ρίσι Σουνάκ ακύρωσε μία συνάντηση με τον Κ. Μητσοτάκη, ενώ τον κατηγόρησε δημοσίως για “μεγαλοστομίες” σχετικά με τα επίμαχα γλυπτά. “Υπήρξε μια θετική πλευρά στην ακύρωση αυτής της συνάντησης, ότι απέκτησε ακόμη μεγαλύτερη δημοσιότητα … [για] το δίκαιο αίτημα της Ελλάδας για την επανένωση των γλυπτών του Παρθενώνα”, δήλωσε ο Μητσοτάκης.
Σκάνδαλο με κλοπές στο Βρετανικό Μουσείο
Μέσα στο καλοκαίρι τον γύρο του κόσμου έκανε η είδηση ότι το Βρετανικό Μουσείο απέλυσε τον Peter John Higgs, διακεκριμένο επιμελητή ελληνικών αρχαιοτήτων που εργαζόταν στο Μουσείο επί τρεις δεκαετίες και φερόταν να σχετίζεται με τη κλοπή αρχαίων θησαυρών από την πολύτιμη συλλογή του μουσείου. Το γεγονός δεν άργησε να λάβει διαστάσεις με τα ΜΜΕ να το χαρακτηρίζουν ένα από τα σοβαρότερα σκάνδαλα που έχει αντιμετωπίσει το μουσείο. Ο πρόεδρος των επιτρόπων διοίκησης του Βρετανικού Μουσείου Τζορτζ Όσμπορν επιβεβαίωσε πως περίπου 2.000 αντικείμενα πιστεύεται ότι έχουν κλαπεί από το ίδρυμα, ενώ σύμφωνα με δημοσιεύματα ο κλέφτης «κατέστρεψε ελληνικά χρυσά κοσμήματα» μεγάλης αξίας. Όπως είναι λογικό, η υπόθεση γιγάντωσε ακόμα περισσότερο το αίτημα της επιστροφής των ελληνικών αρχαιοτήτων πίσω στην πατρίδα τους.
Οι ακτιβιστικές δράσεις για την κλιματική κρίση συνεχίστηκαν
Ακτιβιστές για την κλιματική κρίση συνέχισαν να επιτίθενται σε έργα τέχνης σε μουσεία σε όλο τον κόσμο το 2023, προσπαθώντας να αναδείξουν τον επείγοντα χαρακτήρα της κλιματικής αλλαγής. Δύο ακτιβιστές συνελήφθησαν τον Νοέμβριο στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου αφού επιτέθηκαν με σφυριά σε έργο του Ντιέγκο Βελάσκεθ, ενώ άλλοι δύο ακτιβιστές έβαψαν με κόκκινη μπογιά τη θήκη που κρατούσε ένα διάσημο γλυπτό του Ντεγκά. Τον Οκτώβριο ήρθε το αποκορύφωμα, όταν η περιβαλλοντική ομάδα Dernière Rénovation κάλυψε το πιο διάσημο γαλλικό μνημείο – την κύρια είσοδο του Λούβρου- με πορτοκαλί μπογιά, ως ένδειξη διαμαρτυρίας για την απουσία ενός εθνικού σχεδίου για την κλιματική κρίση από τη γαλλική κυβέρνηση.
50 χρόνια από τον θάνατο του, ο Πάμπλο Πικάσο ακόμα διχάζει
Οι συζητήσεις γύρω από τον προβληματικό χαρακτήρα του Πικάσο – ειδικά απέναντι στις γυναίκες συντρόφους του – δεν αποτελεί νέα συζήτηση, ωστόσο με αφορμή τα 50 χρόνια από τον θάνατό του, ανέκυψε και πάλι ο προβληματισμός περί διαχωρισμού του καλλιτέχνη από το έργο του. Ο υπουργός Πολιτισμού της Γαλλίας, Rima Abdul Malak, δήλωσε σχετικά: “Ας μην κρύβουμε το πρόσωπό μας. Σήμερα υπάρχουν πολλές συζητήσεις γύρω από την υποδοχή του έργου του Picasso, ιδίως λόγω της σχέσης του με τις γυναίκες. Για να οδηγήσουμε τις νεότερες γενιές προς την τέχνη του, πρέπει να τους δώσουμε τα κλειδιά για την κατανόηση του έργου [και] της ζωής του και να ανοίξουμε χώρους συνδιαλλαγής”. Ο εγγονός του Πικάσο,Olivier Widmaier Picasso, αρκέστηκε να σχολιάσει πως “ο Πικάσο ήταν… ο Πικάσο”. Πάντως, πάνω από 40 εκθέσεις διοργανώθηκαν σε όλη την Ισπανία, τη Γαλλία, τις ΗΠΑ, τη Γερμανία, τη Ρουμανία και άλλες χώρες στο πλαίσιο του “Picasso Celebration 1973-2023”, του ετήσιου προγράμματος εκδηλώσεων που διοργανώνεται από τη γαλλική και την ισπανική κυβέρνηση.
Ακτιβιστές κατήγγειλαν τις ισραηλινές επιθέσεις στη Γάζα με παρέμβαση στο Μουσείο Guggenheim
Στις 11 Νοεμβρίου, το Guggenheim στη Νέα Υόρκη έκλεισε προσωρινά την είσοδό του, καθώς οκτώ καλλιτέχνες πραγματοποίησαν μια διαμαρτυρία κατά των επιθέσεων του ισραηλινού στρατού στη Γάζα. Ανέβασαν πανό που απεικόνιζαν Παλαιστίνιους να πενθούν δίπλα σε παιδικά σώματα. Στις 16:30, οι ακτιβιστές ξεδίπλωσαν τα πανό από τον τρίτο όροφο του μουσείου, προκαλώντας ποικίλες αντιδράσεις από τους επισκέπτες. Σύμφωνα με το Hypeart, ορισμένοι ανταποκρίθηκαν με χειροκροτήματα και σφυρίγματα, ενώ άλλοι συγκεντρώθηκαν για να τραβήξουν φωτογραφίες της έκθεσης. Λίγο αργότερα, ένα μέλος του προσωπικού του μουσείου προσπάθησε να κατεβάσει τα πανό, προκαλώντας την αποδοκιμασία ορισμένων επισκεπτών που προέτρεψαν το μουσείο να τα αφήσει αναρτημένα. Το μέλος του προσωπικού απέφυγε να αφαιρέσει τα έργα τέχνης. Ωστόσο, λίγα λεπτά αργότερα, έφτασαν κι άλλοι εργαζόμενοι του μουσείου και άρχισαν να κατεβάζουν τα πανό, προκαλώντας περαιτέρω δυσαρέσκεια στο πλήθος.
Η Μπιενάλε Φωτογραφίας της Γερμανίας ακυρώνεται – λόγω του πολέμου στη Γάζα
Η Biennale für aktuelle Fotografie, μια έκθεση σύγχρονης φωτογραφίας που επρόκειτο να πραγματοποιηθεί στις γερμανικές πόλεις Μανχάιμ, Λούντβιχσχάφεν και Χαϊδελβέργη, τον Μάρτιο του 2024, ακυρώθηκε αφού ένας από τους επιμελητές ανάρτησε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης περιεχόμενο που οι αρχές των τριών πόλεων χαρακτήρισαν «αντισημιτικό». Οι αναρτήσεις του Shahidul Alam, ενός φωτορεπόρτερ από το Μπαγκλαντές, περιλάμβαναν «περιεχόμενο που μπορεί να διαβαστεί ως αντισημιτικό», ανέφεραν σε ανακοίνωσή τους οι διοργανωτές της εκδήλωσης. «Σύγκριση του τρέχοντος πολέμου στη Γάζα με το Ολοκαύτωμα και κατηγορίες για γενοκτονία από το κράτος του Ισραήλ κατά του παλαιστινιακού πληθυσμού της Γάζας». Οι διοργανωτές επεδίωξαν απευθείας συνομιλίες με τον Alam και τους άλλους δύο επιμελητές, τον Tanzim Wahab και τον Munem Wasif. Ο Alam, ο οποίος «θεωρεί τον εαυτό του ακτιβιστή και απαιτεί ελευθερία έκφρασης», συνέχισε να αναρτά παρόμοιο περιεχόμενο μετά από αυτές τις συζητήσεις, είπαν. Οι Wahab και Wasif δήλωσαν ότι δεν ήθελαν να συνεχίσουν να εργάζονται για την Μπιενάλε χωρίς τον Shahidul Alam.
Η ταυτότητα του Banksy παραλίγο να αποκαλυφθεί
Για περισσότερα από 20 χρόνια, ο Banksy έχει καταφέρει να κρατήσει την ταυτότητά του κρυφή, αξιοποιώντας στο έπακρο το μυστήριο γύρω του. Μέχρι τώρα τα πήγαινε πολύ καλά, δύο γεγονότα ωστόσο ίσως να μας φέρνουν πιο κοντά στην πραγματική του ταυτότητα. Από τη μία, μία δικαστική διαμάχη που στρέφεται εναντίον του ιδίου και της εταιρείας διαχείρισης έργων τέχνης και ελέγχου γνησιότητας Pest Control Ltd. και ενδέχεται να αποκαλύψει το όνομά του. Από την άλλη ένα ηχητικό ντοκουμέντο που δημοσίευσε το BBC νωρίτερα φέτος, στο οποίο ένας δημοσιογράφος ισχυρίζεται ότι μίλησε μαζί του, με τον Banksy να του συστήνεται ως Robbie. Ορισμένοι είναι πεπεισμένοι ότι η πραγματική ταυτότητα του Banksy είναι ο καλλιτέχνης Robin Gunningham από το Μπρίστολ, ενώ ιστοσελίδες αθλητικών στοιχημάτων όπως οι Gambling911, BetUS και BetOnline παρεμβαίνουν, προσφέροντας τις δικές τους παράλογες αποδόσεις για τον καλλιτέχνη.
Η απόσυρση του έργου της Γεωργίας Λαλέ από το προξενείο της Ελλάδας στην Νέα Υόρκη
Ίσως το πιο πολυσυζητημένο έργο των τελευταίων ημερών είναι το «Neighborhood Guilt» της Γεωργίας Λαλέ, γνωστό περισσότερο μάλλον ως “ροζ ελληνική σημαία”. Το έργο τέχνης δημιουργήθηκε από σεντόνια που είχαν δωρίσει γυναίκες από την Ελλάδα και πραγματευόταν το φαινόμενο της ενδοοικογενειακής βίας και τις γυναικοκτονίες που συγκλόνισαν τη χώρα μας. Δυστυχώς, παρά το γεγονός ότι επρόκειτο για μια πολύ σημαντική πρωτοβουλία για ένα επίκαιρο πρόβλημα, που αφορά ολόκληρη την ελληνική κοινωνία, το έργο κατέληξε να αποσυρθεί από την έκθεση στο γενικό προξενείο της Ελλάδας στη Νέα Υόρκη, μετά από παρέμβαση του κόμματος “Νίκη” και τελικά της κυβέρνησης. Αυτό μάλλον ήταν ένα αναγκαίο wake up call, που μας υπενθυμίζει ότι η λογοκρισία καλά κρατεί στην ελληνική κοινωνία, η οποία μάλλον έχει μεγάλο δρόμο μπροστά της μέχρι να λύσει το σοβαρό αυτό πρόβλημα της κακοποίησης των γυναικών.
