Η «αντίστροφη μέτρηση» για το Πάσχα του 2021, το δεύτερο Πάσχα εν μέσω απαγορεύσεων λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού, έχει ξεκινήσει. Τι γιορτάζουμε το Πάσχα και τι ευχόμαστε; Ποιά είναι τα πασχαλινά έθιμα; Τι συμβολίζει η Μεγάλη Εβδομάδα και η κάθε μέρα της; Ποιά είναι τα έθιμα της Μεγάλης Εβδομάδας;
Τι γιορτάζουμε το Πάσχα
Το Πάσχα γιορτάζουμε την Ανάσταση του Χριστού και αποτελεί την σπουδαιότερη γιορτή του Χριστιανισμού. Το χριστιανικό Πάσχα διαρκεί 2 εβδομάδες, από την Κυριακή των Βαΐων, η οποία συμβολίζει την είσοδο του Χριστού στα Ιεροσόλυμα, ως την Κυριακή του Θωμά. Η λέξη «Πάσχα» προέρχεται από το αραμαϊκό «πασ’ά» και το εβραϊκό «πεσάχ» (διάβαση).
Το Πάσχα προϋπήρχε ως έθιμο στην αρχαία Αίγυπτο, όπου γιόρταζαν την άνοιξη το Πεσάχ, δηλαδή τη «διάβαση του Ήλιου από τον ισημερινό» (την εαρινή ισημερία). Από τους Αιγύπτιους πήραν εθιμικά στοιχεία οι Εβραίοι, μαζί και το έθιμο του Πάσχα.
Είναι κινητή γιορτή και γιορτάζεται την πρώτη Κυριακή μετά την πανσέληνο που ακολουθεί την εαρινή ισημερία της 21ης Μαρτίου.
Τι ευχόμαστε το Πάσχα
Η «αντίστροφη μέτρηση» για την περίοδο του Πάσχα ξεκινάει με την αργία της «Καθαράς Δευτέρας», που είναι η τελευταία ημέρα των Απόκρεων και η πρώτη από την περίοδο της νηστείας. Εκείνη την ημέρα οι άνθρωποι λένε «Καλή Σαρακοστή!», επειδή απομένουν 40 μέρες για να αρχίσει η Μεγάλη Εβδομάδα.
Όλη την Μεγάλη Εβδομάδα, μέχρι το Μεγάλο Σάββατο, το βράδυ, μπορούμε να λέμε το συνηθισμένο «Χρόνια Πολλά», αλλά και «Καλό Πάσχα» ή «Καλή Ανάσταση». Μετά το βράδυ, δηλαδή μετά την Ανάσταση, χαιρετάμε λέγοντας «Χριστός Ανέστη» για να πάρουμε την απάντηση «Αληθώς Ανέστη».
Το «Χριστός Ανέστη» ξεκινάει από το Πάσχα και «κρατάει» για σαράντα ημέρες, δηλαδή, μέχρι την απόδοση του Πάσχα.
Πασχαλινά έθιμα
Τα έθιμα του Πάσχα είναι πολλά στην Ελλάδα και έχουν τις διάφορες «παραλλαγές» ανά μέρος, πόλη ή νησί. Τα πιο βασικά από αυτά είναι:
- Η κυρά Σαρακοστή: Η νηστεία πριν το Πάσχα κρατάει 40 μέρες. Τόσες νήστεψε και ο Χριστός στην έρημο. Παλαιότερα, τις τρεις πρώτες μέρες μερικές γυναίκες δεν έτρωγαν τίποτα. Η «κυρά Σαρακοστή» ήταν το ημερολόγιό τους. Την παρίσταναν ως καλογριά. Έπαιρναν μια κόλλα χαρτί και σχεδίαζαν μια γυναίκα, δεν της έβαζαν στόμα γιατί συνέχεια νήστευε και τα χέρια της ήταν σταυρωμένα γιατί όλο προσευχόταν. Το έθιμο της κυρά Σαρακοστής κρατάει ακόμα.
Έχει 7 πόδια που συμβολίζει τις 7 βδομάδες της Σαρακοστής. Κάθε Σάββατο κόβουν κι ένα πόδι και το τελευταίο το κόβουν το Μεγάλο Σάββατο. - Το «Λαζαροσάββατο», «το Σάββατο του Λαζάρου», το Σάββατο πριν από τη Μεγάλη Βδομάδα ο λαός γιορτάζει την «Έγερση» του φίλου του Χριστού.
Σε πολλά μέρη της Ελλάδας για να απεικονίσουν την Ανάσταση του Λαζάρου, να συμβολίσουν δηλαδή τη «νίκη» του Χριστού απέναντι στο θάνατο, αλλά παράλληλα και για να υποδηλώσουν την ανάσταση της φύσης, έφτιαχναν ένα ομοίωμα του Λάζαρου. Την παραμονή της γιορτής την «πρώτη Λαμπρή», τα παιδιά κρατώντας τον «Λάζαρο», έκαναν τους αγερμούς τους. Γύριζαν στα σπίτια και τραγουδούσαν τα «λαζαρικά». Στην ΄Ηπειρο π.χ. χτύπαγαν και μεγαλοκούδουνα. Στη Στερεά Ελλάδα, Μακεδονία και τη Θράκη τραγουδούν μόνο κορίτσια. Το έθιμο αυτό συναντιέται σ’ όλη την Ελλάδα με παραλλαγές.
Την ίδια μέρα επίσης, υπάρχει το έθιμο με τα λαζαράκια, κουλουράκια που ζυμώνουν οι γυναίκες «για την ψυχή του Λάζαρου». - Τα κόκκινα αυγά: Ένα από τα έθιμα του Πάσχα είναι το βάψιμο των κόκκινων αυγών την Μεγάλη Πέμπτη και το τσόυγκρισμα το Μεγάλο Σάββατο μετά την Ανάσταση ή την Κυριακή του Πάσχα. Το βάψιμο των αυγών με κόκκινο χρώμα συμβολίζει το αίμα του Ιησού Χριστού που έσταξε, όταν τον λόγχισε ο Ρωμαίος στρατιώτης και σταυρώθηκε. Παράλληλα, το κόκκινο χρώμα συμβολίζει, κατά την ορθόδοξη παράδοση, την χαρά.
Την Κυριακή του Πάσχα, ή το Μεγάλο Σάββατο μετά την Ανάσταση, τσουγκρίζουμε μεταξύ μας τα κόκκινα αυγά. Το τσούγκρισμα των αυγών συμβολίζει την Ανάσταση του Χριστού. - Επιτάφιος: Η Μεγάλη Παρασκευή είναι μέρα αργίας και νηστείας. Ημέρα πένθους. Πολλοί πίνουν ξίδι για την αγάπη του Χριστού. Κοντά στο μεσημέρι οι άνθρωποι στολίζουν τον Επιτάφιο ενώ ψέλνουν το μοιρολόγι της Παναγιάς. Σε άλλα μέρη της χώρας στολίζουν τον Επιτάφιο το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης μετά τα Δώδεκα Ευαγγέλια.
- Αρνί: Την Κυριακή του Πάσχα οι χριστιανοί σουβλίζουν αρνί για το τραπέζι τους. Το αρνί συμβολίζει τους πιστούς από την παραβολή του Χριστού με τον βοσκό.
Τι συμβολίζει η Μεγάλη Εβδομάδα
Η Μεγάλη Εβδομάδα σε συνδυασμό με την πανευφρόσυνη γιορτή του Πάσχα αποτελεί τη σημαντικότερη περίοδο της ορθόδοξης λατρείας. Μέσα στον ιερό χώρο της Εκκλησίας η Αγία και Μεγάλη Εβδομάδα γίνεται για τον χριστιανό μία «συνοδοιπορία» με τον Χριστό.
Αν δε «συμπορευθώμεν αυτώ και συσταυρωθώμεν» δεν θα μπορέσουμε ούτε και στην Ανάσταση να φθάσουμε μαζί Του, «να συναναστηθώμεν», που σηματοδοτεί και τη δική μας ανάσταση από τη νέκρωση της αμαρτίας.
Ο χριστιανός «βλέπει» και «ζει» την Μεγάλη Εβδομάδα την πορεία από το «Πάθος της Σταυρώσεως» στο «υπέρλαμπρο φως της Αναστάσεως» με αίσθημα χαρμολύπης. Από το βράδυ της Κυριακής των Βαΐων μέχρι και το Μεγάλο Σάββατο το «Θείο Πάθος», την πορεία του Κυρίου προς τη Σταύρωση, τη θεόσωμο ταφή και τη ζωηφόρο Ανάσταση.
Έθιμα Μεγάλης Εβδομάδας
Τα έθιμα της Μεγάλης Εβδομάδας, επίσης, έχουν τις παραλλαγές τους ανάλογα με τον τόπο αλλά η κάθε μέρα της Μεγάλης Εβδομάδας έχει τα εξής «βασικά» έθιμα:
- Μεγάλη Δευτέρα, είναι αφιερωμένη στον Ιωσήφ τον πιο αγαπητό υιό του Ιακώβ και η Εκκλησία «προβάλλει» την προσωπικότητα του. Τη συγκεκριμένη μέρα ξεκινούν πολλοί χριστιανοί την νηστεία της Μεγάλης Εβδομάδας μέχρι να κοινωνήσουν το Μεγάλο Σάββατο.
- Μεγάλη Τρίτη, διαβάζονται η παραβολή των δέκα Παρθένων και σε όλες τις Εκκλησίες με κατάνυξη ακούγεται το «τροπάριο τής Κασσιανής».
- Μεγάλη Τετάρτη, είναι αφιερωμένη στην μνήμη της αμαρτωλής γυναίκας που μετανόησε και πίστεψε στο Χριστό. Οι νοικοκυρές πλάθουν μαζί με τα παιδιά τους τα Πασχαλινά κουλουράκια στο σπίτι, ενώ περιμένουν την λειτουργεία του Μυστικού Δείπνου.
- Μεγάλη Πέμπτη, αρχίζει κυρίως η κατάνυξη γιατί από την ημέρα αυτή ξεκινούν τα πάθη του Χριστού. Την ίδια ημέρα οι νοικοκυρές βάφουν τα συμβολικά κόκκινα αυγά, πλάθουν τα τσουρέκια και τά ψωμιά (διάφορα ανά κάθε περιοχή) περιμένοντας την μεγάλη ακολουθία των Αχράντων Παθών των Δώδεκα Ευαγγελίων και την σταύρωση με το επιβλητικό τροπάριον «Σήμερον κρεμᾶται ἐπὶ ξύλου, ὁ ἐν ὕδασι τὴν γῆν κρεμάσας».
- Μεγάλη Παρασκευή, το πρωί γίνεται η αποκαθήλωση όπου ο ιερέας κατεβάζει τον Εσταυρωμένο από τον Σταυρό και τον τυλίγει σε καθαρό σεντόνι ενώ από αργά το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης έχει στολιστεί ο Ιερός Επιτάφιος με άνθη της υπαίθρου που φέρνουν οι γυναίκες έτσι ώστε να τοποθετηθεί το Άγιο Σώμα του Κυρίου. Η Μεγάλη Παρασκευή αποτελεί την κορύφωση του Θείου Δράματος και είναι η μέρα του μεγάλου πένθους. Όλοι ζούν με μεγάλη κατάνυξη και σε πολλά μέρη δεν στρώνουν καθόλου τραπέζι. Είναι η μέρα που όλοι νυστεύουν ακόμα και το λάδι. Το βράδυ γίνεται η λειτουργεία της περιφοράς του Επιταφίου. Η περιφορά του Επιταφίου είναι το κυριότερο έθιμο της Μεγάλης Παρασκευής.
Παλιά γινόταν ένας συναγωνισμός ανάμεσα στις ενορίες για το ποιός θα φτιάξει τον ομορφότερο στολισμό του Επιταφίου. Οι ενορίες συναντιώντουσαν κατά την περιφορά και στα νησιά έβαζαν τον επιτάφιο στην θάλασσα για να αγιάσουν τα ύδατα. Το έθιμο του «περάσματος» ακόμα υπάρχει. Όλοι πιστεύουν ότι πρέπει να περάσουν από κάτω για μία φορά για το καλό ενώ πίστευαν πως αν τα ζωηρά παιδιά περάσουν τρεις φορές θα φρονίμευαν. Τρεις φορές έπρεπε να περάσουν και οι άρρωστοι «για να γίνουν καλά». - Μεγάλο Σάββατο, το πρωί ψάλλεται ο Εσπερινός της Ανάστασης, όπως λεγεται και «Πρώτη Ανάσταση». Το μεσημέρι στον Πανάγιο Τάφο πραγματοποιείται η αφή του Αγίου Φωτός και διανέμεται σε όλο τον Ορθόδοξο κόσμο και το βράδυ ακολουθεί η Τελετή της Αναστάσεως με το «δεύτε λάβετε φώς» και το «Χριστός Ανέστη» που συνοδεύεται από μηνύματα χαράς και ελπίδας και φυσικά πολλά βεγγαλικά και κροτίδες.
Στην επιστροφή στο σπίτι, «σταυρώνουν» πρώτα το επάνω μέρος της εξώπορτας και με το Άγιο φώς ανάβουν τα καντήλια. Το βραδινό τραπέζι της Ανάστασης περιλαμβάνει την εθυμοτυπική μαγειρίτσα.
