Ως «παραλλαγή ανησυχίας» συνέστησε να χαρακτηριστεί η νέα παραλλαγή της Μποτσουάνας ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, δίνοντάς της το ελληνικό γράμμα Όμικρον.

Τόνισε μάλιστα ότι τα κρούσματα της Όμικρον φαίνονται να αυξάνονται σχεδόν σε όλες τις επαρχίες της νότιας Αφρικής, ενώ επισήμανε ότι η παραλλαγή είναι πιθανό να έχει ένα μεγαλύτερο πλεονέκτημα σε ό,τι αφορά τη δυνατότητά της να αναπτύσσεται.

Το ερώτημα κατά πόσον η μετάλλαξη Ομικρον αποδειχθεί πιο μεταδοτική, θανατηφόρα ή και ανθεκτική στα εμβόλια, και θα αντικαταστήσει την «Δέλτα» κρατά σε ύψιστο συναγερμό επιστήμονες και κυβερνήσεις.

Ο ιός αλλάζει κάθε στιγμή

Κάθε αναπαραγωγή του ιού επιφέρει νέα λάθη στην αλυσίδα των 30.000 νουκλεοτιδίων που συγκροτούν το γονιδίωμά του.

Συνήθως, οι μεταλλάξεις «σβήνουν», αλλά κάθε μία από αυτές εμπεριέχει πιθανώς την δυνατότητα του ιού να γίνεται ισχυρότερος, καθιστώντας τον ικανό να παράγει υψηλότερο ιικό φορτίο, να προσδένεται πιο εύκολα στα κύτταρα ή να εισβάλλει στις ανοσοποιητικές άμυνες του οργανισμού.

Πάνω από δέκα στελέχη έχουν κατηγοριοποιηθεί ως παραλλαγές ενδιαφέροντος ή ανησυχίας από τον ΠΟΥ και έλαβαν ονόματα από το ελληνικό αλφάβητο.

Τον περασμένο μήνα, οι βρετανικές αρχές άρχισαν να θέτουν στο μικροσκόπιο μια υποπαραλλαγή της Δέλτα που ενδέχεται να είναι δέκα φορές πιο μεταδοτική. Δύο ακόμη γόνοι της Δέλτα, που εντοπίστηκαν πρόσφατα σε Καναδά και Ινδονησία, παρουσίασαν ομοιότητες με τo στέλεχος.

«Από τέλη της περασμένης χρονιάς που εμφανίστηκαν οι μεταλλάξεις Άλφα και Δέλτα δεν υπήρχαν πολλές άλλες εξελίξεις σε αυτό το επίπεδο», λέει η Έμα Χοντκροφτ καθηγήτρια εξελικτικής γενετικής στο πανεπιστήμιο της Βασιλείας : «Όμως ο ιός πάντα ψάχνει την επόμενη κίνησή του».

Δεν υπήρχε κάποιος συγκεκριμένος λόγος που δεν είχε εμφανιστεί μέχρι τώρα μια πιο επικίνδυνη παραλλαγή, αν και οι ειδικοί συμφωνούν ότι  η παγκόσμια εμβολιαστική καμπάνια έχει βοηθήσει στην επιβράδυνση των μεταλλάξεων.

Πριν από την εκκίνηση του εμβολιασμού, ο ιός ήταν αντιμέτωπος με ένα απλούστερο ανοσολογικό τοπίο, στο οποίο σχεδόν όλοι οι άνθρωποι ήταν πιθανόν να προσβληθούν. Έτσι η μεταδοτικότητα ήταν ο εύκολος τρόπος για τον ιό να κερδίζει τη μάχη.

Τώρα με την παγκόσμια κάλυψη από την πρώτη δόση να βρίσκεται σε ποσοστό πάνω από 53% και περίπου 30 εκατ. δόσεις να χορηγούνται καθημερινά διεθνώς, η επόμενη κίνηση του ιού ήταν πιο απρόβλεπτη: «Ισως έγινε πιο μεταδοτικός ή έχει βρει τρόπους να εισβάλει στο ανοσοποιητικό μας σύστημα ή και τα δύο» δηλώνει η Χόντκροφτ.

Το καλό σενάριο

Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι η μεταδοτικότητά του έχει ήδη κορυφωθεί. Ο Φρανσουά Μπαγιού, διευθυντής του Γενετικού Ινστιτούτου στο University College London, λέει ότι το R0 (ο αριθμός αναπαραγωγής σε έναν πλήρως εκτεθειμένο πληθυσμό ) των ενδημικών κορωνοϊών που κυκλοφορούσαν πριν από το Sars-Cov-2 ξεπέρασε το 7, μετά από δεκαετίες φυσικής επιλογής.

Δεδομένου ότι η Δέλτα έχει R0 μεταξύ 6 και 7 -υπερδιπλάσιο από αυτό του αρχικού στελέχους που προέκυψε από την Γουχάν της Κίνας- η κυρίαρχη παραλλαγή μπορεί να μην έχει «πολλά περιθώρια για να γίνει πιο μεταδοτική βραχυπρόθεσμα», εκτιμά.

Ο Μπαγιού εκτιμά ότι η Sars-Cov-2 θα περιπέσει σε ένα μοτίβο όπου θα «εξελίσσεται αργά γύρω από το ανοσοποιητικό σύστημα» στη διάρκεια μιας δεκαετίας αντί να προχωρά σε «συνεχή άλματα της μεταδοτικότητας». Η ίδια, μακράς διάρκειας, «παρατεταμένη» εξέλιξη παρατηρείται στη γρίπη και στους εποχικούς κορωνοϊούς.

Ωστόσο, οι επιστήμονες εξακολουθούν να ανησυχούν για μια ξαφνική μετάλλαξη του ιού, που θα εκτροχιάσει την παγκόσμια αντίδραση στην πανδημίας και ιδίως τον εμβολιασμό.

Το στέλεχος «Ομικρον», το οποίο εξαπλώνεται στη Νότια Αφρική και στην Μποτσουάνα, εγείρει τέτοιες ανησυχίες: Ο λόγος είναι ότι πολλές από τις 50 παραλλαγές του (32 από τις οποίες βρίσκονται στην πρωτεΐνη – ακίδα) σχετίζονται με την ικανότητα να αποφεύγει το ανοσοποιητικό σύστημα και να εξαπλώνεται γρηγορότερα.

Ο Τούλιο ντε Ολιβέϊρα, διευθυντής του Κέντρου Αντιμετώπισης Επιδημιών και Καινοτομίας στη Νότια Αφρική, φοβάται ότι η νέα μετάλλαξη ήταν η αιτία για περίπου το 90 τοις εκατό των 1.100 κρουσμάτων που καταγράφηκαν την Τετάρτη στην επαρχία  Gauteng της χώρας.

«Το βασικό ερώτημα που πρέπει να απαντηθεί είναι ποια ακριβώς είναι η επίδραση [της παραλλαγής] στα εμβόλια», αναφέρει.

Ολα θα κριθούν στον πραγματικό κόσμο

Από την πλευρά του, ο Σλάβομιρ Κιούμπικ, ειδικός στην έρευνα γονιδιωματικής στο Ινστιτούτο  Sophia Genetic της Γενεύης, υποστηρίζει ότι η ισχύς μιας μετάλλαξης κρίνεται τελικά μόνο από τον τρόπο που «αυτή μεταδίδεται στον πραγματικό κόσμο».

«Έχει να κάνει με γονίδια, με το περιβάλλον και με την τύχη. Εάν έχετε μια «ισχυρή» μετάλλαξη αλλά δεν τη μεταδώσετε ποτέ, τότε αυτή δεν θα εξαπλωθεί ποτέ», λέει.

Το παράδοξο ενός δώρου

Ωστόσο ακόμα και αν το στέλεχος «Ομικρον» εξασθενήσει, θα εμφανιστούν άλλα. Ο Venky Soundararajan, επικεφαλής επιστήμονας στη Nference, εταιρείας ανάλυσης δεδομένων, ανησυχεί ότι ένα αποτέλεσμα του εμβολιασμού ήταν ότι ίσως έχει οδηγήσει τον ιό σε «γενετικό αδιέξοδο» αναγκάζοντάς τον να δημιουργήσει μια «παραλλαγή διαφυγής» ικανή να αποφεύγει το ανοσοποιητικό σύστημα.

«Τα εμβόλια είναι «θεόσταλτο» δώρο ως προς την ικανότητά τους να σταματήσουν τις λοιμώξεις και τις σοβαρές ασθένειες, αλλά παραδόξως αυξάνουν επίσης την ανάγκη να παρακολουθούμε αυτές τις πολύ συγκεκριμένες, μεταλλάξεις», αναφέρει ο ίδιος.

Ανησυχία για την ανθεκτικότητα

Σε αυτό το στάδιο, οι Νοτιοαφρικανοί επιστήμονες δεν είναι βέβαιοι κατά πόσο τα υπάρχοντα εμβόλια θα είναι αποτελεσματικά απέναντι στην Όμικρον. Οι «μεταμορφώσεις» του αρχικού ιού μπορεί να την καταστήσουν πιο μεταδοτική, μέχρι που να εξελιχθεί και στο κυρίαρχο στέλεχος.

«Αυτό που μας ανησυχεί είναι ότι η παραλλαγή αυτή μπορεί όχι μόνο να έχει αυξημένη μεταδοτικότητα, αλλά και να είναι σε θέση να παρακάμπτει ορισμένα σημεία του ανοσοποιητικού συστήματός μας», αναφέρει ο καθηγητής Ρίτσαρντ Λεσέλς.

Σύμφωνα με τον ιστότοπο Our World in Data , περίπου το 54% του πληθυσμού παγκοσμίως έχει λάβει τουλάχιστον μία δόση εμβολίου για την Covid-19. Το ποσοστό αυτό όμως ανέρχεται μόλις στο 5,6% στις φτωχές χώρες. Στη Νότια Αφρική, τη χώρα που έχει πληγεί περισσότερο στην αφρικανική ήπειρο, πλήρως εμβολιασμένο είναι το 23,8% του πληθυσμού.

Και είναι ενδεικτικό του χαμηλού εμβολιαστικού ρυθμού στον αναπτυσσόμενο κόσμο ότι η Ναμίμπια ενδέχεται να προχωρήσει στην καταστροφή 270.000 εμβολίων που πρόκειται σύντομα να λήξουν…