Τι κοινό μπορεί να έχουν το μπουζούκι και οι Beatles;

Μα έναν πραγματικά “μεγάλο” συνθέτη, φυσικά, που η μουσική του υπήρξε πάνω από όρια, μουσικά είδη και συμβάσεις.

Η φήμη του Μίκη Θεοδωράκη εδώ και δεκαετίες έχει ξεπεράσει τα σύνορα της Ελλάδας, επιτρέποντας σε όλη την υφήλιο να ταξιδέψει με τις μελωδίες του. Σαν γνήσιος καλλιτέχνης η μουσική για αυτόν δεν στριμωχνόταν σε καλούπια, αναγνώριζε την μουσική αξία κάθε είδους και κάθε μουσικού οργάνου χωρίς να τα διαχωρίζει σε ανώτερα και κατώτερα. Γιατί είχε καταλάβει από νωρίς ότι η μουσική πρέπει να ενώνει και όχι να διχάζει. 

«Επιτάφιος», «Άξιον εστί» και στροφή στη λαϊκή μουσική

Ο τρόπος που γράφτηκε ο «Επιτάφιος» και η σχέση του Μίκη Θεοδωράκη με τον Γιάννη Ρίτσο είναι ευρέως γνωστά αλλά σε αυτό που αξίζει να σταθούμε είναι τα καινοτόμα στοιχεία που κάνουν το έργο μεγαλειώδες. Εκτός από τους στίχους του Ρίτσου ο Μίκης χρησιμοποιεί για πρώτη φορά μελωδίες απλές και δρόμους χαρακτηριστικούς τόσο της παραδοσιακής όσο και της βυζαντινής μουσικής.

Μια στροφή στην δημιουργία του συνθέτη που αναπτύχθηκε πολύ πιο έντονα στο «Άξιον εστί» που ακολούθησε. Το πρώτο μετασυμφωνικό του έργο δείχνει πια την ουσιαστική του εμπλοκή στην πολιτική σκηνή. Ο ίδιος γράφει: «ενυπήρχε μέσα μου αυτή η μουσική και δεν έμενε παρά το χτύπημα της ρομφαίας πάνω στο βράχο για να αναπηδήσει το ζωντανό νερό των ήχων».

Τα όργανα της συμφωνικής ορχήστρας για πρώτη φορά εμπλουτίζονται με μπουζούκι και σαντούρι και η χορωδία αλλάζει τελείως το ύφος της μουσικής.

Ο Μίκης Θεοδωράκης εξηγεί με το πιο γλαφυρό τρόπο την ενασχόλησή του αυτή με την λαϊκή μουσική αναφέροντας ότι μέχρι τότε υπήρχε μια βασική αδυναμία. Το μεγαλείο της μουσικής δεν ακολουθούσαν οι σχετικά πιο απλοϊκοί στίχοι. Και μετά ήρθε ο «Επιτάφιος» και όλα αυτά καταρρίφθηκαν.

https://www.youtube.com/watch?v=_dq1bRqvfUw

Η χρυσή συνεργασία με τον Μανώλη Χιώτη

Με τον Μανώλη Χιώτη ο Μίκης συναντήθηκε για πρώτη φορά το 1960 και μέχρι το 1962 η συνεργασία τους αυτή ήταν πάρα πολύ στενή και προέκυψαν μόνο αριστουργήματα.

Κατ’ αρχάς ο «Επιτάφιος» (1960) σε ποίηση Γιάννη Ρίτσου, η δεύτερη έκδοση στην Columbia (η πρώτη ήταν με την Νάνα Μούσχουρη, σε ενορχήστρωση Μάνου Χατζιδάκι, για την Fidelity), που ηχογραφήθηκε στις 15 & 17 Σεπτεμβρίου 1960. Τέσσερα δισκάκια συνολικά (δηλαδή οκτώ τραγούδια), που με την φωνή του Γρηγόρη Μπιθικώτση (και της Καίτης Θύμη) και το μπουζούκι του Μανώλη Χιώτη έγραψαν ιστορία.

Οι τίτλοι των τραγουδιών: «Πού πέταξε τ’ αγόρι μου», «Χείλι μου μοσκομύριστο», «Μέρα Μαγιού μού μίσεψες», «Βασίλεψες αστέρι μου», «Ήσουν καλός κι ήσουν γλυκός», «Στο παραθύρι στεκόσουν», «Να ‘χα τ’ αθάνατο νερό», «Γλυκέ μου συ δεν χάθηκες».

«Επιτάφιος» ξανά με Μανώλη Χιώτη, αλλά αυτή τη φορά με ερμηνεύτρια την Μαίρη Λίντα. Η τρίτη, μέσα σε λίγο καιρό, έκδοση του έργου, με τον Μανώλη Χιώτη σε σόλο μπουζούκι φυσικά. Δύο δισκάκια EP (πάντα στην Columbia), με τέσσερα τραγούδια το καθένα, που πρέπει να κυκλοφόρησαν στις αρχές του 1961.

Η επόμενη συνεργασία Μίκη Θεοδωράκη – Μανώλη Χιώτη συμβαίνει στο έργο «Λιποτάκτες», που βασιζόταν σε ποίηση Γιάννη Θεοδωράκη (αδελφός του συνθέτη). Παίζει κιθάρα ο Δημήτρης Φάμπας, ενώ τραγουδά και διευθύνει ο ίδιος ο Μίκης Θεοδωράκης. Τυπώνεται ένα EP με τέσσερα τραγούδια στην Columbia, που κυκλοφορεί προς τα τέλη του 1960 ή στις αρχές του 1961. Τέσσερα εκπληκτικά άσματα, με το μπουζούκι του Μανώλη Χιώτη να συγκλονίζει.

Ακολουθεί η «Πολιτεία», με τέσσερα τραγούδια σε στίχους Τάσου Λειβαδίτη και άλλα τέσσερα σε στίχους Δημήτρη Χριστοδούλου.

Τα δύο πρώτα τραγούδια είναι τα θρυλικά «Μάννα μου και Παναγιά», «Δραπετσώνα», που ηχογραφούνται πρώτα με τον Γρηγόρη Μπιθικώτση και μετά με την Μαίρη Λίντα και που κυκλοφορούν τέλη ’60 ή αρχές ’61 σε δύο διαφορετικά δισκάκια της His Master’s Voice.

Τα υπόλοιπα έξι («Έχω μι’ αγάπη», «Σαββατόβραδο», «Βράχο βράχο τον καϋμό μου», «Παράπονο», «Μετανάστης» «Καϋμός») ακούστηκαν μέσα στο 1961 από τους Στέλιο Καζαντζίδη-Μαρινέλλα, σε τρία διαφορετικά 45άρια (επίσης σε His Master’s Voice). Σε όλα, φυσικά, το μπουζούκι του Μανώλη Χιώτη αστράφτει.

Η συνεργασία Μίκη Θεοδωράκη-Μανώλη Χιώτη που ακολουθεί αφορά στο «Αρχιπέλαγος», έναν κύκλο δώδεκα τραγουδιών σε στίχους Νίκου Γκάτσου, Γιάννη Θεοδωράκη, Π. Κοκκινόπουλου, Οδυσσέα Ελύτη, Μίκη Θεοδωράκη και Δημήτρη Χριστοδούλου.

Υπάρχει και κάτι ακόμη από τη συνεργασία Θεοδωράκη-Χιώτη μέσα στο 1961, είναι το δισκάκι «Η νήσος των Αζορών / Η ρομβία» [Columbia] σε στίχους Μέντη Μποσταντζόγλου (Μποστ). Κι εδώ το μπουζούκι του Χιώτη ακούγεται λαμπερό.

Επίσης Θεοδωράκης-Χιώτης συνυπάρχουν στο πασίγνωστο τραγούδι «Βάρκα στο γιαλό», από το δισκάκι «Βάρκα στο γιαλό / Τι να την κάνω τη χαρά» [Columbia, 1963], που προερχόταν από το θεατρικό Μαγική Πόλις (οι στίχοι ήταν του Μίκη Θεοδωράκη και τραγουδούσε η Μαίρη Λίντα).

Το μπουζούκι στη Συμφωνική Ορχήστρα 

Οι δύο καλλιτέχνες δεν συνεργάζονταν φυσικά μόνο στη δισκογραφία, μα ακόμη στο θέατρο και στα ρεσιτάλ. Για παράδειγμα βρέθηκαν μαζί στις περίφημες συναυλίες στο θέατρο Κεντρικόν, τον Μάρτιο του 1961 – με Στέλιο Καζαντζίδη-Μαρινέλλα, Μαίρη Λίντα, Γρηγόρη Μπιθικώτση, Τέρη Χρυσό και την Συμφωνική Ορχήστρα της Ελληνικής Ραδιοφωνίας, ενώ Χιώτης-Λίντα είχαν εμφανισθεί το καλοκαίρι του 1962 και στην Όμορφη Πόλη (σκηνοθεσία Μιχάλης Κακογιάννης, μουσική Μίκης Θεοδωράκης), στο θέατρο Παρκ.

Ο Μίκης Θεοδωράκης είχε μιλήσει για ένα περιστατικό που συνέβη πριν παίξει ο Μανώλης Χιώτης μπουζούκι με τη Συμφωνική Ορχήστρα, ” σηκώνεται ένας μουσικός ο οποίος έπαιζε, μάλιστα, μουσική στο ίδιο νυχτερινό κέντρο με το Χιώτη, έβγαζαν λεφτά δηλαδή μαζί και παραπονέθηκε που θα έπαιζε ο Χιώτης μπουζούκι στο ρεσιτάλ και δήλωσε πως αν συμβεί αυτό, ο ίδιος θα αποχωρούσε είπε χαρακτηριστικά “άλλο το κέντρο άλλο εδώ, εδώ κάνουμε τέχνη”.

Ο πραγματικά σπουδαίος καλλιτέχνης δεν διαχωρίζει την τέχνη, παρά ξέρει να αναγνωρίζει την αξία κάθε μέσου έκφρασης της. Τέτοιος, πραγματικός καλλιτέχνης ήταν και ο Μίκης Θεοδωράκης.

Όταν οι Beatles τραγούδησαν Μίκη Θεοδωράκη

Στα τέλη του 1958 όταν ο Μίκης Θεοδωράκης έγραψε το βασικό θέμα της ταινίας «Luna De Meil» («Honeymoon», «Νύχτα Γάμου») του Βρετανού σκηνοθέτη Μάικλ Πάουελ. Στην ταινία πρωταγωνιστούν οι Άντονι Στιλ και Λουντμίλα Τσερίνα.

Το τραγούδι των τίτλων «Honeymoon Song», που ερμήνευσε ο Ιταλός τραγουδοποιός Μαρίνο Μαρίνι με το κουαρτέτο του είναι το «Αν θυμηθείς τ’ όνειρό μου», σε στίχους Βασίλη Καρδή (σσ. Νίκου Γκάτσου), μουσική Μίκη Θεοδωράκη και ερμηνεύτρια τη Γιοβάνα.

Το τραγούδι τραβάει την προσοχή του Πολ Μακάρτνεϊ ο οποίος προτείνει και πείθει τα υπόλοιπα «σκαθάρια» να το ηχογραφήσουν για τη ραδιοφωνική εκπομπή του BBC «Pop Go The Beatles».