Η μουσική είναι η μορφή τέχνης που είναι η πιο εύκολα προσβάσιμη για τους ακροατές κι αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο από αρχαιοτάτους χρόνους ήταν και παραμένει η πιο διαδεδομένη τέχνη. Η μουσική μπορούσε να «ταξιδέψει» από έναν τόπο σε έναν άλλο πολύ πιο εύκολα σε σχέση με το θέατρο για παράδειγμα και οι άνθρωποι που διέμεναν σε διαφορετικές περιοχές είχαν τη δυνατότητα να ακούν τις ίδιες μελωδίες.

Όταν η ανθρωπότητα πέρασε στην εποχή της βιομηχανικής επανάστασης, ήταν πρώτα η μουσική και έπειτα η εικόνα για την οποία έγιναν οι πρώτες προσπάθειες να αποτυπωθεί και στη συνέχεια να μεταδοθεί μέσω των ραδιοκυμάτων και των πρώτων ραδιοφωνικών σταθμών.

Η σύγχρονη εποχή

Πίσω στο σήμερα, η μουσική βρίσκεται δίπλα στον ακροατή σε όλα τα περιβάλλοντα (σπίτι, εργασία, αυτοκίνητο) και πλέον 24 ώρες το 24ωρο με τα smartphones, τα tablets και τους υπολογιστές.

Η ίδια η μουσική δημιούργησε νέα βιομηχανία (μουσική βιομηχανία) και ένα πλήθος κλάδων και επιχειρήσεων με αποκλειστική δραστηριότητα τη μουσική. Για κάποιες επιχειρήσεις μάλιστα, η ύπαρξή της είναι απαραίτητη, όπως για παράδειγμα στα μπαρ και στα clubs. Ειδικότερα για τα clubs, η απουσία της μουσικής σημαίνει ότι δεν υφίσταται λόγος δραστηριοποίησης των εν λόγω επιχειρήσεων.

Η έκθεση του ΙΟΒΕ

Σε μια άκρως ενδιαφέρουσα έκθεση, το Ίδρυμα Οικονομικών & Βιομηχανικών Ερευνών (μουσική) επιχειρεί να αποτυπώσει την εικόνα στην Ελλάδα αναφορικά με την αγορά της μουσικής, λαμβάνοντας υπόψη πολλές πτυχές της προαναφερθείσας αγοράς.

Από τις πωλήσεις σε φυσικά μέσα (δίσκοι βινυλίου, cds), τις συνδρομές στις διαδικτυακές πλατφόρμες συνεχούς ροής (Spotify, Apple Music κ.α.), μέχρι τις πωλήσεις μουσικών οργάνων, τις αμοιβές των μουσικών και τη διασφάλιση των πνευματικών δικαιωμάτων.

Στον παρόν κείμενο θα αναπτυχθεί η κατανομή των πνευματικών δικαιωμάτων ανά κατηγορία επιχειρήσεων προς τα σωματεία που τα συλλέγουν, τα διαχειρίζονται και τα διανέμουν. Τα συγκεκριμένα στοιχεία αφορούν το 2019, την τελευταία χρονιά πριν ξεσπάσει η πανδημία του κορωνοϊού.

Ο κλάδος της φιλοξενίας «πρωτοστατεί»

«Πρωταθλητής» στην απόδοση των πνευματικών δικαιωμάτων, αναδεικνύεται αυτός της φιλοξενίας, καθώς όπως προκύπτει από την έκθεση του ΙΟΒΕ, είναι ο κλάδος ο οποίος από το 2014 συνεισφέρει τα περισσότερα στον τομέα αυτό.
Ειδικότερα, τα ξενοδοχεία καταγράφουν σημαντική αύξηση στην αξία παραγωγής τους από το 2016, με ήπια ενίσχυση του αριθμού επιχειρήσεων το εν λόγω διάστημα. Συγκεκριμένα, η αξία παραγωγής το 2019 ανήλθε σε 6,2 δισ. ευρώ, ένα ποσό υπερδιπλάσιο σε σχέση με το 2013 και τα 3 δισ. ευρώ, ενώ το 2008 -η πρώτη χρονιά σύγκρισης στην έκθεση του ΙΟΒΕ- η αξία της παραγωγής τους είχε διαμορφωθεί στα 3,2 δισ. ευρώ. Ο αριθμός των επιχειρήσεων στον ξενοδοχειακό κλάδο ανέβηκε στις 8.200 το 2019, από 7.700 το 2008.

Βασικά μεγέθη, ξενοδοχεία

Η εστίαση

Σύμφωνα με την έκθεση, από το 2008 καταγραφόταν ισχυρή ανάκαμψη στη χρήση μουσικής έως το ξέσπασμα της πανδημίας. Ωστόσο, ενώ θα ακουγόταν ίσως πιο λογικό τα μπαρ να αποδίδουν περισσότερα, είναι τα εστιατόρια που καταλαμβάνουν τη δεύτερη θέση.

Ειδικότερα, τα εστιατόρια σημειώνουν ισχυρή αύξηση στην αξία παραγωγή τους, από 1,7 δισ. ευρώ το 2016 σε 4,3 δισ. ευρώ το 2019. Ταυτόχρονα, παρατηρείται ενίσχυση του μεριδίου των επιχειρήσεων με 20 έως 49 απασχολούμενους στην προστιθέμενη αξία και συρρίκνωση του μεριδίου εστιατορίων με 2 έως 9 εργαζόμενους.

Βασικά μεγέθη, εστιατόρια

 Παρόμοια εικόνα παρατηρείται στα μπαρ. Η αξία παραγωγής ανήλθε το 2019 σε 1,7 δισ. ευρώ, από 700 εκατ. ευρώ το 2016 και από τα 2,4 δισ. ευρώ το 2008. Και σε αυτήν την κατηγορία, παρατηρείται συγκέντρωση δραστηριότητας σε λιγότερες και μεγαλύτερες επιχειρήσεις, τάση η οποία αναμένεται να συνεχιστεί, καθώς από το 2018, η προστιθέμενη αξία είναι αρνητική στο σύνολο των επιχειρήσεων με λιγότερους από 9 απασχολούμενους και θετική στο σύνολο των επιχειρήσεων με 10 ή περισσότερους εργαζόμενους.

Βασικά μεγέθη, μπαρ

Όπως επισημαίνεται σε σημαντικό βαθμό, η ισχυρή ανάκαμψη της εστίασης οφείλεται στην πολύ δυνατή ανάπτυξη του τουρισμού. Αυτή η εξέλιξη διαφαίνεται και στα μεγέθη των ξενοδοχείων -ένας ακόμα κλάδος που χρησιμοποιεί μουσική ως μέρος του προϊόντος (φιλοξενία) που προσφέρει στους πελάτες τους.

Το λιανικό εμπόριο

Στα καταστήματα λιανικού εμπορίου που χρησιμοποιούν μουσική, παρατηρείται αυξητική τάση στην αξία παραγωγής από το 2013 στα σουπερμάρκετ, καθώς και στα μη ειδικευμένα καταστήματα. Ειδικότερα, η αξία παραγωγής στα σουπερμάρκετ αυξήθηκε σε 3,5 δισ. ευρώ το 2019, από 2,8 δισ. ευρώ το 2013 και 3,2 δισ. ευρώ το 2008, ενώ αντίστοιχα στα πολυκαταστήματα η αξία παραγωγής ανήλθε σε 215 εκατ. ευρώ το 2019, από 134 εκατ. ευρώ το 2013.

Στο λιανικό εμπόριο ενδυμάτων σε ειδικευμένα καταστήματα η ανάκαμψη από το 2016 ήταν αρκετά πιο περιορισμένη. Συγκεκριμένα, η αξία παραγωγής ανήλθε σε 1,2 δισ. ευρώ το 2019, από 900 εκατ. ευρώ την τριετία 2014/16 και 2 δισ. ευρώ το 2008.

Την ίδια περίοδο, ο αριθμός επιχειρήσεων σε αυτούς τους κλάδους λιανικού εμπορίου υποχώρησε σημαντικά. Ο αριθμός επιχειρήσεων σουπερμάρκετ μειώθηκε σε 15.300 το 2019, από 27.600 το 2008. Αντίστοιχα, ο αριθμός επιχειρήσεων που διαχειρίζονται καταστήματα που δεν εξειδικεύουν σε κάποιο προϊόν έπεσε σε 7.000 το 2019, από 8.400 το 2014. Τέλος, οι επιχειρήσεις πώλησης ενδυμάτων μειώθηκε σε 15.500 το 2019, από 20.900 το 2008. Η σημαντική πτώση στον αριθμό επιχειρήσεων, σε συνδυασμό με την αύξηση της αξίας παραγωγής αναδεικνύει την τάση συγκέντρωσης της δραστηριότητας του λιανικού εμπορίου σε μεγαλύτερες εταιρείες, τονίζεται στην έκθεση.

Βασικά μεγέθη, καταστήματα λιανικού εμπορίου

Τι λένε οι επιχειρήσεις

Στο πλαίσιο του έργου πραγματοποιήθηκε έρευνα πεδίου σε επιχειρήσεις, χρήστες μουσικής με σκοπό να αποτυπωθεί η σημασία της μουσικής και οι αντιλήψεις τους για την πληρωμή για δικαιώματα στη χώρα.

Με την ολοκλήρωση της έρευνας προέκυψε δείγμα 300 επιχειρήσεων, αντιπροσωπευτικό από όλες τις κατηγορίες επιχειρήσεων που κάνουν χρήση μουσικής στο χώρο τους. Πιο συγκεκριμένα, το 30,7% των επιχειρήσεων του δείγματος είναι εστιατόρια, το 27,3% καταστήματα λιανικής και το 24,3% καφετέριες, ενώ σε μικρότερο ποσοστό συμμετείχαν στην έρευνα μπαρ, χώροι άθλησης και κέντρα διασκέδασης – συναυλιακοί χώροι.

Σχετικά με την πληρωμή για τα δικαιώματα, το 56,4% θεωρεί λογική την αξίωση αμοιβής από πλευράς δημιουργών της μουσικής και 62,2% πληρώνει για τα δικαιώματα χρήσης μουσικής.

Πληρωμή για δικαιώματα και εξαιρέσεις

Το 40% των κέντρων διασκέδασης που θεωρεί ότι κάποιοι θα πρέπει να εξαιρούνται, ανέφερε αποκλειστικά τα καταστήματα λιανικής. Το 32% των μπαρ που θεωρεί ότι κάποιοι θα πρέπει να εξαιρούνται, ανέφερε γενικότερα τις επιχειρήσεις που δεν διασκεδάζει ο κόσμος με τη μουσική. Το 45% των καφέ και εστιατορίων που θεωρούν ότι κάποιοι θα πρέπει να εξαιρούνται, ανέφερε αποκλειστικά τις ίδιες τις καφετέριες και τα εστιατόρια. Η πλειονότητα των καταστημάτων λιανικής ανέφερε τα ίδια τα καταστήματα λιανικής.

Γενικότερα, από όλες τις κατηγορίες επιχειρήσεων υπήρχε ταύτιση απόψεων ότι τα καταστήματα λιανικής θα έπρεπε να εξαιρούνται της υποχρέωσης καταβολής δικαιωμάτων. Οι απαντήσεις ότι πρέπει να εξαιρεθεί η υποχρέωση καταβολής δικαιωμάτων για όλους εμφανίστηκε ως πρόταση σε όλες τις κατηγορίες επιχειρήσεων.

Πιο συνεπή στις πληρωμές πνευματικών δικαιωμάτων είναι οι συναυλιακοί χώροι και με υψηλά ποσοστά ακολουθούν τα μπαρ και τα καφέ. Αντίθετα, τα καταστήματα λιανικής βρίσκονται τελευταία στην κατάταξη με μόλις 29%.

Σχετικά με το ύψος πληρωμής των δικαιωμάτων για τη μουσική, το 75,6% δήλωσε ότι πληρώνει για πνευματικά δικαιώματα λιγότερο από 500 ευρώ το έτος . Τα μπαρ και τα κέντρα διασκέδασης δαπανούν κατά μέσο όρο τα μεγαλύτερα ποσά για πληρωμή πνευματικών δικαιωμάτων (2.200 ευρώ και 4.200 ευρώ αντίστοιχα).

Ύψος πληρωμής για δικαιώματα μουσικής