Η εικόνα ενός γιγαντιαίου παπουτσιού να «αιωρείται» πάνω από την Ακρόπολη, όπως φάνηκε από συγκεκριμένη οπτική γωνία κατά το drone show της Adidas, δεν ήταν απλώς αισθητικά ατυχής. Ήταν νομικά προβληματική και συμβολικά επιζήμια, ιδίως όταν μιλάμε για τον κορυφαίο πολιτιστικό συμβολισμό του δυτικού κόσμου.
Το εν λόγω σόου πραγματοποιήθηκε παραπλεύρως του Ζαππείου, με τις προβλεπόμενες άδειες από την Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας και τη Διοίκηση του Ζαππείου, η οποία ανήκει στην αρμοδιότητα της Επιτροπής Ολυμπίων και Κληροδοτημάτων, που εποπτεύεται από το Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών. Κανείς, όμως, δεν ζήτησε έγκριση από το Υπουργείο Πολιτισμού, όπως ορίζει ο αρχαιολογικός νόμος όταν πρόκειται για χώρους ή φόντα που σχετίζονται με μνημεία εθνικής σημασίας.
Ακρόπολη: Η Υπουργός Πολιτισμού και η εισαγγελική παρέμβαση
Η αντίδραση της Λίνας Μενδώνη ήταν άμεση και αιχμηρή. Μιλώντας στον ΣΚΑΪ, χαρακτήρισε την εικόνα «πολύ κακή, πολύ δυσάρεστη» και «σαν το παπούτσι της Adidas να κλωτσάει την Ακρόπολη». Η ίδια, μάλιστα, κατέθεσε μήνυση κατά παντός υπευθύνου για παραβίαση της αρχαιολογικής νομοθεσίας, ενώ η υπόθεση τέθηκε υπό κατεπείγουσα προκαταρκτική εξέταση από την Εισαγγελία.
Το σημείο τριβής είναι ότι, παρά τις τυπικές εγκρίσεις από άλλους φορείς, δεν ζητήθηκε η προβλεπόμενη άδεια από το Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων, παρότι ο περιβάλλων χώρος του Ζαππείου θεωρείται μνημείο και εποπτεύεται από το ΥΠΠΟΑ. Επομένως, η εικόνα ενός προϊόντος που “επικάθεται” στην Ακρόπολη, έστω και μέσω οπτικής προοπτικής, εγείρει σαφές ζήτημα παραβίασης της πολιτιστικής προστασίας.
Adidas και drones: Όλα νόμιμα… αλλά όχι όλα ηθικά
Η Adidas, από την πλευρά της, δήλωσε πως δεν χρησιμοποίησε καμία εικόνα της Ακρόπολης ούτε πρόβαλε το μνημείο με οποιονδήποτε τρόπο. Όμως, σε θέματα οπτικής αντίληψης του δημόσιου χώρου, η πραγματική επίδραση μετριέται με το πώς βιώνεται το θέαμα – όχι με το τι δηλώνεται στα χαρτιά.
Σύμφωνα με την εταιρεία που υλοποίησε το drone show, οι πτήσεις έγιναν εντός περιοχής 200 τ.μ. εξωτερικού χώρου στο Ζάππειο, και πληρώθηκε ποσό μόλις 380 ευρώ για την άδεια. Ωστόσο, το ζήτημα δεν είναι ούτε το κόστος, ούτε καν το υλικό της προβολής: είναι το συμβολικό βάρος της τοποθέτησης μιας εικόνας πάνω σε ένα παγκόσμιο πολιτιστικό τοπόσημο.
Το προηγούμενο της Άννας Βίσση και οι νομικές διαφοροποιήσεις
Αξίζει να σημειωθεί ότι μόλις λίγους μήνες πριν, σε μια αντίστοιχη τεχνολογική παράσταση με drones, στο πλαίσιο της συναυλίας της Άννας Βίσση στο Καλλιμάρμαρο, υπήρξε ξεκάθαρη συμμόρφωση με τις διαδικασίες. Η εταιρεία παραγωγής είχε ζητήσει και λάβει άδεια κινηματογράφησης και φωτογράφισης από το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων, και οι εικόνες που δημιουργήθηκαν δεν επικαλύπτονταν άμεσα με την Ακρόπολη.
Η διαφορά είναι ουσιώδης: στην περίπτωση Βίσση, υπήρξε προληπτική συμμόρφωση με το νομικό πλαίσιο. Στην περίπτωση Adidas, παρακάμφθηκε ένας κρίσιμος θεσμικός κρίκος, παρότι το Ζάππειο βρίσκεται σε οπτική και πολιτιστική συνάφεια με τον Ιερό Βράχο.
Η ανάγκη για νέο πλαίσιο εποπτείας των drone shows
Το περιστατικό ανέδειξε κάτι ευρύτερο: η ελληνική πολιτεία δεν διαθέτει ακόμη ένα ολιστικό θεσμικό πλαίσιο για τις εναέριες παραστάσεις με drones, ιδιαίτερα σε περιοχές με ισχυρό πολιτιστικό αποτύπωμα. Αν και η τεχνολογία αυτή έχει μπει δυναμικά στην εμπορική, ψυχαγωγική και εικαστική χρήση, οι όροι αλληλεπίδρασής της με τον πολιτισμό παραμένουν ασαφείς.
Η οπτική επιβολή πάνω σε ένα μνημείο, ακόμη και χωρίς φυσική παρέμβαση, παράγει πολιτιστικό αποτέλεσμα και ενίοτε αλλοίωση. Σε αυτό το πλαίσιο, απαιτείται τροποποίηση της σχετικής νομοθεσίας, ώστε να λαμβάνονται υπόψη όχι μόνο τα τετραγωνικά του χώρου πτήσης, αλλά και η οπτική γωνία, η προοπτική προβολής και το συμβολικό αποτύπωμα της εικόνας.
Πολιτισμός δεν είναι μόνο ό,τι αγγίζεις, αλλά και ό,τι φαίνεται
Η διαφημιστική “εισβολή” της Adidas πάνω από την Ακρόπολη – έστω και κατά τύχη ή από οπτική ψευδαίσθηση – επαναφέρει στην πρώτη γραμμή τη συζήτηση για το όριο ανάμεσα στην τέχνη, την τεχνολογία, την εμπορική χρήση και τον σεβασμό στον πολιτισμό.
Γιατί πολιτισμός δεν είναι μόνο τα μάρμαρα, οι ναοί ή τα κείμενα. Είναι και η εικόνα τους στον νυχτερινό ουρανό, και το πώς επιλέγουμε να τους φερόμαστε – ακόμα και από απόσταση.
