Η κρίση που ξέσπασε στην Ανατολική Μεσόγειο, με την επίθεση της Χαμάς και την αντεπίθεση του Ισραήλ, έχει φαινόμενα γεωπολιτικά και στρατιωτικο-πολιτικά, αλλά επιπτώσεις βαθύτατα οικονομικές και ενεργειακές.
Η διαφαινόμενη ξεκάθαρα, νέα μεγάλη αντιπαλότητα Ισραήλ – Τουρκίας φέρνει δραματικές εξελίξεις και επηρεάζει τις διεθνείς διασυνδέσεις και τις έρευνες υδρογονανθράκων στην ευρύτερη περιοχή της Αν.Μεσογείου.
Η νέα, μεγάλη όπως όλα δείχνουν ρήξη των σχέσεων Ισραήλ – Τουρκίας δημιουργεί ιδανικές συνθήκες για την Ελλάδα και την Κύπρο να αποτελέσουν τη μόνιμη και ασφαλή δίοδο ώστε το ισραηλινό αέριο, μαζί με το «κυπριακό» να φτάσουν στην ΕΕ.
Αυτό θα γίνει είτε μέσω του χτισίματος του τερματικού LNG στην Κύπρο όπου θα μεταφέρεται ισραηλινό αέριο μέσω αγωγού, είτε -κυρίως- μέσω της δημιουργίας του αγωγού μεταφοράς φυσικού αερίου East Med με την Τουρκία εκτός παιγνίου πλέον και με τις πιθανές ευλογίες της Ουάσιγκτον.
Στο κλίμα αυτό, ο πρώην υφυπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ αρμόδιος για ενεργειακά θέματα Francis Fannon, που όμως βρίσκεται πάντα μέσα στο παιχνίδια, τόνισε Μιλώντας στο συνέδριο του Economist ότι : «οι Βρυξέλλες θα πρέπει να υποστηρίξουν σθεναρά την Ελλάδα ώστε να συμβάλλει η Αθήνα στην ανάπτυξη της Ανατολικής Μεσογείου».
Μέσα στο κλίμα αβεβαιότητας η Ελλάδα φαντάζει ως ιδανικό σημείο σταθερής ανάπτυξης τη στιγμή που στην ευρύτερη περιοχή, αρκετές ενεργειακές συμφωνίες δισεκατομμυρίων δολαρίων βρίσκονται στον αέρα, παρά τις προσπάθειες των εμπλεκομένων πλευρών να καθησυχάσουν τους μετόχους τους και τις αγορές.
Η Ελλάδα σχεδιάζει να αναβαθμιστεί με τις καλές σχέσεις που έχει
Ο σταθμός LNG στην Κύπρο και ο αγωγός EastMed, είναι τα βασικά σχέδια για την «πράσινη ενέργεια» στο Ισραήλ, μέσω Κύπρου.
Η Ελλάδα κινείται δραστήρια σε αυτή την κατεύθυνση, με τον ΑΔΜΗΕ σε ρόλο project promoter μιας διασύνδεσης, συνολικού μήκους 1.208 χλμ.
Για την Κύπρο, το έργο είναι άκρως σημαντικό καθώς είναι ακόμη η μόνη χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης που δεν είναι συνδεδεμένη με το ευρωπαϊκό δίκτυο, ενώ το Ισραήλ θα μπορούσε να προσθέσει περισσότερες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας στο ενεργειακό του μείγμα.
Πρόσφατα ο ΑΔΜΗΕ υπέγραψε μία μη δεσμευτική σύμβαση με το ισραηλινό επενδυτικό ταμείο Aluma, όπως είπε προ ημερών στο Bloomberg, ο CEO του διαχειριστή, κ.Μάνος Μανουσάκης, για να συμμετάσχει στο μετοχικό κεφάλαιο του έργου με ποσοστό έως και 33%. Η συμφωνία περιλαμβάνει λεπτομέρειες που δεν έχουν ακόμη οριστικοποιηθεί, ενώ στο σχήμα θέλουν να συμμετάσχουν και κυπριακές οντότητες δεδομένου ότι το καλώδιο περνάει μέσω Κύπρου.
Το ίδιο θετικά λόγια θα μπορούσε να πει κανείς για το σχέδιο του EastMed, του αγωγού μεταφοράς ισραηλινού και κυπριακού φυσικού αερίου αλλά και υδρογόνου προς τη Δύση, εφόσον κατορθώσει να πάρει τα κονδύλια από το Connect Europe Facility. Είναι η τελευταία ευκαιρία που υπάρχει για να δοθούν ευρωπαϊκοί πόροι σε έργα κατασκευής φυσικού αερίου, γι’ αυτό και το συγκεκριμένο προωθείται ως project μεταφοράς υδρογόνου.
Η πορεία και το μέλλον των μεγάλων ντηλ
Πρόσφατα, η BP διαβεβαίωσε τους επενδυτές ότι η συμφωνία ύψους 2 δισεκατομμυρίων δολαρίων με την Abu Dhabi National Oil Co. για από κοινού αγορά μεριδίου 50% στην ισραηλινή εταιρεία παραγωγής φυσικού αερίου NewMed Energy προχωρά κανονικά, παρά τον συνεχιζόμενο πόλεμο του Ισραήλ με τη Χαμάς στη Γάζα.
Αναφορικά με το σχέδιο αυτό, σύμφωνα με το Reuters, η επικεφαλής φυσικού αερίου της BP Anja-Isabel Dotzenrath είπε στους μετόχους της εταιρείας στο Ντένβερ ότι παραμένουν «πολύ αισιόδοξοι» για τη συμφωνία.
Μάλιστα, οι δύο εταιρείες φέρονται να σταθμίζουν αν θα βελτιώσουν την αρχική τους προσφορά.
Η NewMed Energy είναι ο πλειοψηφικός μέτοχος και ο κύριος φορέας εκμετάλλευσης του κοιτάσματος φυσικού αερίου Λεβιάθαν με ποσοστό 45,3%, ενώ η Chevron Corp. και η Ratio Oil Corp. έχουν μερίδιο 39,7% και 15% αντίστοιχα. Ωστόσο, παράγοντες της αγοράς τονίζουν ότι παρά τις διαβεβαιώσεις, ουδείς μπορεί να πει με σιγουριά ότι το deal θα ολοκληρωθεί.
Η συμφωνία τέθηκε υπό αμφισβήτηση την περασμένη εβδομάδα, όταν μια ανεξάρτητη επιτροπή που διορίστηκε από τη NewMed πρότεινε την αύξηση της ζητούμενης τιμής κατά 10%-12%, ή έως και ~250 εκατομμύρια δολάρια, κάτι που μπορεί να φαίνεται υπερβολικό, δεδομένου ότι η εταιρεία έχει επί του παρόντος κεφαλαιοποίηση αγοράς 2,9 δισεκατομμύρια δολάρια και 87 εκατομμύρια δολάρια σε μετρητά, αλλά και 1,73 δισεκατομμύρια δολάρια σε χρέος.
Εν τω μεταξύ, υπάρχουν αναφορές ότι στελέχη της BP και της Adnoc αναμένουν περαιτέρω καθυστερήσεις στη συμφωνία μέχρι να βελτιωθεί η πολιτική κατάσταση.
Η NewMed και οι δύο συνεργάτες της ανακάλυψαν το κοίτασμα Λεβιάθαν το 2010. Το κοίτασμα φυσικού αερίου εκτείνεται στα θαλάσσια σύνορα του Ισραήλ, του Λιβάνου, της Παλαιστίνης και της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Με 22,9 τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια ανακτήσιμου αερίου, το Λεβιάθαν είναι η μεγαλύτερη δεξαμενή φυσικού αερίου στη Μεσόγειο και ένα από τα μεγαλύτερα περιουσιακά στοιχεία παραγωγής στην περιοχή.
Στήριξη απο τις ΗΠΑ στην πολιτική της Αθήνας
Για να επιτευχθεί ο στόχος για μετριασμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής θα πρέπει να δημιουργηθούν νέες εφοδιαστικές αλυσίδες που θα περιλαμβάνουν σαφώς και την Ελλάδα και θα αντιμετωπίσουν την πρόκληση της Κίνας, σύμφωνα με τον Francis Fannon.
Ο Αμερικανός πρώην υπουργός και σημαντικός λομπίστας πλέον, σημείωσε ότι η Κίνα, αν και δεν έχει τέτοια ατζέντα για το κλίμα, ελέγχει 70% έως 90% των μεταλλευμάτων και σπάνιων γαιών για τη μετάβαση στην καθαρή οικονομία. Όπως είπε, οι κυβερνήσεις πρέπει να επιδείξουν ρεαλισμό.
Σημείωσε ότι δεν έχουν γίνει επενδύσεις στις σπάνιες γαίες, με την Ευρώπη και τις ΗΠΑ να υστερούν έναντι της Κίνας, και τόνισε ότι απαιτούνται κίνητρα για τον ιδιωτικό τομέα.
Ο κ.Fannon εξήγησε ότι τα νέα κοιτάσματα έδωσαν την ευκαιρία να ισορροπήσουν τα προβλήματα που δημιουργήθηκαν από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία σε συνδυασμό και με τη στάση της Κίνας, που αξιοποιεί, όπως είπε, τους πολέμους προς το συμφέρον της.
Ανέφερε ότι «μετέτρεψε τη Ρωσία σε εταίρο, με την απόφαση να ζητήσει οι πωλήσεις πετρελαίου να τιμολογούνται σε γουάν αντί σε δολάρια» ενώ περιέγραψε τις τάσεις στην αγορά ενέργειας αναφερόμενος μεταξύ άλλων και «στις γεωπολιτικές εξελίξεις με επίκεντρο το Ισραήλ και τις δυνητικές επιπτώσεις στις τιμές του πετρελαίου, που δεν αποτελεί όπλο, αλλά όπως και το 1973 έχει δείξει ότι μπορεί να επηρεαστεί από μια σύγκρουση».
Ο κ. Fannon σημείωσε ότι απαιτούνται συνεργασίες για να αντιμετωπιστούν οι σημερινές προκλήσεις και έφερε ως παράδειγμα τις ΗΠΑ, που είναι κυρίαρχες στον τομέα της ενέργειας, αλλά δεν μπορούν να προχωρήσουν χωρίς εταίρους. Επίσης, ανέφερε ότι οι Βρυξέλλες θα πρέπει να υποστηρίξουν σθεναρά την Ελλάδα και την ανάπτυξη της Ανατολικής Μεσογείου και κάλεσε τις κυβερνήσεις να λάβουν υπόψη τα διδάγματα της ρωσικής ενεργειακής εξάρτησης και να μην αυξήσουν την εξάρτηση από το Πεκίνο.
Τι σηματοδοτεί ο «πόλεμος» Ερντογάν – Νετανιάχου
Η επιλογή του Ερντογάν να θυσιάσει την αποκατάσταση των σχέσεων της Τουρκίας με έναν τόσο σημαντικό περιφερειακό παίκτη, όπως το Ισραήλ, αναδεικνύει και τη σημασία όλων εκείνων των projects, τα οποία όταν υλοποιηθούν θα συμβάλουν στην σταθερότητα της περιοχής και θα δημιουργήσουν έναν ευρύτατο άξονα ασφαλείας στην εύφλεκτη ζώνη της Αν.Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής.
Πώς όμως επηρεάζουν οι γεωτρήσεις με τη ρήξη Τουρκίας – Ισραήλ; «Ακόμη και αν ήταν ένα σχέδιο το οποίο η Τουρκία επεξεργάζονταν εδώ και καιρό, για όσο διάστημα δεν υπήρχε η ρήξη με το Ισραήλ, ο Ερντογάν – ακριβώς επειδή διεκδικούσε ρόλο χώρας transit στη μεταφορά του ισραηλινού αερίου – έπρεπε να δείχνει προς τα έξω το πρόσωπο ενός υπεύθυνου και συνεννοήσιμου παίκτη στην περιοχή. Και για να έχει αυτό πιθανότητες να γίνει, η Τουρκία έπρεπε να προβάλει το πρόσωπο της υπεύθυνης δύναμης.
Το γεγονός ότι τα σπάει εντελώς με το Ισραήλ ενέχει τον σοβαρό κίνδυνο η Άγκυρα να εμφανίσει ξανά το προφίλ του επιθετικού και αναθεωρητικού γείτονα που γνωρίζουμε, δηλαδή να επιστρέψει εκεί που βρισκόταν στο πρόσφατο παρελθόν.
Και να δούμε, όπως και το 2020, παράνομες έρευνες και γεωτρήσεις σε μη οριοθετημένες περιοχές, ακόμη και παρεμπόδιση αντίστοιχων κινήσεων που σχεδιάζει η κοινοπραξία υπό την Exxon Mobil στην Κρήτη, δοκιμάζοντας τις σχέσεις με την Ελλάδα» μας λέει ευρωπαίος ανώτατος αξιωματούχος των Βρυξελλών.
Η βασική συνέπεια από την απόφαση του Ερντογάν να βγει ανοικτά σε υποστήριξη της Χαμάς είναι ότι έθεσε τέρμα για ένα πολύ μεγάλο διάστημα σε κάθε προοπτική ενεργειακής συνεργασίας με το Ισραήλ, που ήταν και το μείζον διακύβευμα για τον Τούρκο Πρόεδρο, αφού θα επέτρεπε στην γείτονα να μπει ξανά στο ενεργειακό παιχνίδι της Ανατολικής Μεσογείου.
Ο Τούρκος Πρόεδρος το αναδείκνυε με κάθε ευκαιρία και το είχε προτείνει στον Μπ. Νετανιάχου κατά τη συνάντησή τους τον Σεπτέμβριο στη Νέα Υόρκη, αν και η γενικότερη εκτίμηση ήταν πως πολύ δύσκολα οι ισραηλινοί θα παρέδιδαν το «όπλο» του φυσικού τους αερίου στην Τουρκία, απέναντι στην οποία ήταν ούτως ή άλλως καχύποπτοι.
Επίσης η ρήξη μεταξύ Ισραήλ – Τουρκίας στα ενεργειακά της περιοχής συνδέεται με το σχεδιασμό της Άγκυρας για νέες έρευνες στην Αν. Μεσόγειο μέσα στο 2024.
«Αναφερόμαστε σε τρίγωνο που θα εκτείνεται σε μια μεγάλη, μη οριοθετημένη περιοχή, από το Καστελλόριζο και την Κρήτη, φτάνοντας μέχρι την Κύπρο. Οπότε κινήσεις σαν αυτές μπορούν κάλλιστα να επηρεάσουν τόσο τα ελληνοτουρκικά, μέσω μιας προσπάθειας για γεώτρηση νότια του Καστελλόριζου, όσο και το Κυπριακό, με τυχόν γεωτρήσεις εντός της Κυπριακής ΑΟΖ. Το μήνυμα της Τουρκίας αυτή τη φορά δεν θα απευθύνεται μόνο στην Ελλάδα και την Κύπρο, αλλά και προς το Ισραήλ» επισημαίνει ο καθηγητής Διεθνών Σχέσεων Κωνσταντίνος Φίλης.
Στο ναδίρ οι σχέσεις ΗΠΑ -ΙΡΑΝ και τι σημαίνουν για την περιοχή
Εν τω μεταξύ, οι πρόσφατοι ισχυρισμοί ότι το Ιράν βοήθησε τη Χαμάς να σχεδιάσει την επίθεση στο Ισραήλ είναι πολύ πιθανό να επιδεινώσουν σοβαρά τις σχέσεις μεταξύ Ουάσιγκτον και Τεχεράνης.
Η Standard Chartered υποστηρίζει ότι οι ΗΠΑ έχουν τρεις ευρείες επιλογές πολιτικής σε σχέση με την παραγωγή πετρελαίου του Ιράν: (1) το status quo, με παραγωγή στα 3mb/d ή υψηλότερα, (2) το όριο πριν από το 2023 κοντά στα 2,5mb/d , ή (3) σχεδόν μηδενικές εξαγωγές με παραγωγή κάτω από 2 MB/ημέρα όπως ίσχυε στο τέλος της διακυβέρνησης Τραμπ.
Οι αναλυτές σημειώνουν ότι η επιλογή (1) είναι η πιο πρόσφορη για τις ΗΠΑ από την άποψη τόσο της επιρροής στην αγορά όσο και της γεωπολιτικής μόλις πριν από μια εβδομάδα.
Ωστόσο, οι τελευταίες εξελίξεις στη Μέση Ανατολή έφεραν στο επίκεντρο τις άλλες 2 επιλογές ως πιθανούς στόχους πολιτικής. Η παραγωγή και οι εξαγωγές πετρελαίου του Ιράν έχουν αυξηθεί απότομα υπό την κυβέρνηση Μπάιντεν, με την παραγωγή να αγγίζει τα 3 βαρέλια/ημέρα, συμπεριλαμβανομένων των 500.000 βαρελιών/ημέρα το τρέχον έτος, ενώ οι εξαγωγές είναι λίγο κάτω από τα 2 βαρέλια/ημέρα.
Οι αμφίβολες επενδύσεις των Γάλλων στο Λίβανο
Η εξαγορά της NewMed δεν είναι το μόνο ενεργειακό έργο που ενδέχεται να διαταραχθεί από τον πόλεμο Ισραήλ-Χαμάς.
Τον Αύγουστο, ο γαλλικός ενεργειακός όμιλος TotalEnergies εγκατέστησε το πρώτο γεωτρύπανο στη θέση του στη Μεσόγειο Θάλασσα στα ανοικτά των ακτών του Λιβάνου κοντά στα σύνορα του Ισραήλ με τη χώρα που θέλει να ξεκινήσει επιχειρήσεις για αναζήτηση αερίου.
Η χώρα ελπίζει ότι οι μελλοντικές πωλήσεις φυσικού αερίου θα μπορούσαν να βοηθήσουν τη χώρα να βγει από τη βαθιά οικονομική κρίση που έχει οδηγήσει το τοπικό νόμισμα να χάνει περισσότερο από το 98% της αξίας του.
«Η έναρξη λειτουργίας σηματοδοτεί ένα σημαντικό βήμα στην προετοιμασία της γεώτρησης του εξερευνητικού φρέατος στο Block 9, το οποίο θα ξεκινήσει στα τέλη Αυγούστου 2023», ανέφερε σε ανακοίνωσή της TotalEnergies.
Ο ενεργειακός κολοσσός ηγείται μιας κοινοπραξίας εταιρειών ενέργειας που εργάζονται στο υπεράκτιο αυτό έργο, το οποίο περιλαμβάνει τον ιταλικό κολοσσό πετρελαίου και φυσικού αερίου Eni SpA καθώς και την κρατική QatarEnergy .
Οι γεωτρήσεις ακολούθησαν μια σημαντική συμφωνία με τη μεσολάβηση των ΗΠΑ πέρυσι, σύμφωνα με την οποία ο Λίβανος και το Ισραήλ καθιέρωσαν θαλάσσια σύνορα για πρώτη φορά στην ιστορία τους.
Τον περασμένο Μάιο, ο υπουργός Ενέργειας του Λιβάνου Ουαλίντ Φαγιάντ εξέφρασε την ελπίδα ότι έως το τέλος του έτους οι έρευνες θα μπορούσαν να δείξουν εάν η συγκεκριμένη περιοχή έχει ανακτήσιμα αποθέματα φυσικού αερίου.
«Δυστυχώς, ο πόλεμος είναι πολύ πιθανό να καταστήσει σχεδόν αδύνατη τη συνεργασία μεταξύ των δύο χωρών, με τον Λίβανο να φιλοξενεί τον αιώνιο εχθρό του Ισραήλ, τη Χεζμπολάχ» λέει πηγή των Γάλλων.
