Τους πέντε άξονες της «νέας ανάπτυξης» στις περιοχές απολιγνιτοποίησης με τον «πέλεκυ της ανεργίας» να επικρέμεται, αλλά και σε περιοχές που παρουσιάζουν μεγάλες επενδυτικές δυνατότητες προσαρμοσμένες στις σύγχρονες περιβαλλοντικές απαιτήσεις, υπέβαλλε η Ελλάδα στις Βρυξέλλες και έλαβε «έγκριση επί της αρχής» για το Πρόγραμμα Δίκαιης Μετάβασης (ΠΔΜ).
Ο «Αναπτυξιακός Πεντάλογος» του ΠΔΜ με αρχικό προϋπολογισμό 1,6 δισ. ευρώ και με προοπτική επέκτασης κατά 50% δηλαδή επιπλέον 800 εκατομμύρια παρουσιάστηκε πρόσφατα στους τεχνοκράτες της Κομισιόν και αναμένεται η έγκρισή του με παρατηρήσεις.
Αφορά στον επενδυτικό ανασχεδιασμό των Περιφερειών Δυτικής Μακεδονίας, του Δήμου Μεγαλόπολης, Βορείου και Νοτίου Αιγαίου και Κρήτης με στόχο την περιβαλλοντικά φιλική οικονομία, τη λεγόμενη και «ουδέτερη – κυκλική οικονομία» αφού θα επιβαρύνει ελάχιστα το περιβάλλον και θα περιλαμβάνει οργανωμένο σχέδιο ανακύκλωσης υλικών.
Οι πέντε κατευθύνσεις του Σχεδίου όπως αυτό παρουσιάστηκε είναι:
Α) Περιβαλλοντικές επενδύσεις τοπικής κλίμακας
Περιλαμβάνει την υλοποίηση επενδύσεων μέσω βιώσιμων και ολοκληρωμένων τεχνολογικών λύσεων που καθιστούν τη λειτουργία τους φιλικότερη προς το περιβάλλον και πιο αποδοτική, διαμορφώνοντας ταυτόχρονα όρους ποιοτικής διαβίωσης για τους πολίτες τους και συνθήκες ανάπτυξης της επιχειρηματικότητας.
Για παράδειγμα προβλέπει τη μαζική δημιουργία Ζωνών Υγειονομικής Επεξεργασίας και Ταφής Απορριμμάτων και Λυμάτων (ΖΥΕΤΑΛ) αστικού χαρακτήρα, που θα πλαισιώνονται από οργανωμένο δίκτυο Σταθμών Διαλογής και Μεταφόρτωσης ώστε η τελική κατάληξη να μην περιλαμβάνει σύμμεικτα απορρίμματα αλλά να είναι ξεχωρισμένα σε χαρτί, γυαλί, σίδηρο, αλουμίνιο, πλαστικό, ξύλο, υπολείμματα τροφής, νοσοκομειακά-υγειονομικά απόβλητα και γενικά απορρίμματα. Με τον τρόπο αυτό θα γίνεται οργανωμένη ανακύκλωση ενώ μετά από κάποιο καιρό η ΖΥΕΤΑΛ θα μπορεί να χρησιμεύσει ως πρώτος χώρος ενεργειακής παραγωγής μικρής κλίμακας.
Ολόκληρο το πρόγραμμα με οργανωμένη χωροθέτηση θα είναι πλήρως ψηφιοποιημένο για προγραμματισμό, παρακολούθηση και έλεγχο. Το πρόγραμμα θα αναδείξει τις θετικές συνέπειες της πράσινης και ψηφιακής μετάβασης στην οικονομία μηδενικών ρύπων σε μία κλίμακα άμεσα αντιληπτή από τον πολίτη και θα δημιουργήσει χιλιάδες θέσεις εργασίας.
Β) Νέες χρήσεις γης – Διαχείριση υδάτινων πόρων-κλιματική ουδετερότητα
Είναι βασική προτεραιότητα και έχει να κάνει με χωροθέτηση και ακριβή τοποθεσία των νέων επενδύσεων. Περιλαμβάνει εργασίες αποκατάστασης και αναπροσαρμογής στις περιοχές απολιγνιτοποίησης με σκοπό την προετοιμασία των εδαφών και των εγκαταστάσεων για τις νέες χρήσεις που πρόκειται να υποδεχτούν, πχ για μεγάλα φωτοβολταϊκά πάρκα.
Η υλοποίηση αυτών των παρεμβάσεων («κυκλικής οικονομίας» όπως ονομάζεται χαρακτηριστικά) θα γίνει κυρίως σε Κοζάνη και Φλώρινα, στις βασικές περιοχές απολιγνιτοποίησης, λόγω της ύπαρξης σχετικής εξειδίκευσης στην περιοχή.
Σημαντική εδώ είναι η αποδοτική διαχείριση πόρων που δέχονται ιδιαίτερες πιέσεις, όπως οι υδάτινοι πόροι. Στην περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας βρίσκεται το 60% των επιφανειακών υδάτων της χώρας άρα υπάρχει επάρκεια, ενώ στα νησιά, το πόσιμο νερό δεν καλύπτει τις αυξημένες ανάγκες της καλοκαιρινής περιόδου, συνεπώς χρειάζονται υδατοδεξαμενές και υδρευτικά έργα ακόμη και έργα εκτεταμένης αφαλάτωσης νερού.
Η κατεύθυνση αυτή λαμβάνει υπόψη το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ενέργεια και το Κλίμα, με τον νέο στόχο για μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στην Ευρωπαϊκή Ένωση κατά τουλάχιστον 55%.
Το Πρόγραμμα δεν χρηματοδοτεί επενδύσεις που σχετίζονται με την παραγωγή ή την καύση ορυκτών καυσίμων για να μην επιβαρύνει το περιβάλλον.
Γ) Βασική επιχειρηματικότητα
Κάθε μία περιοχή από αυτές που αναφέραμε θα αποκτήσει ειδικότητα σε βασικούς τομείς. Η Δυτική Μακεδονία θα υποδεχθεί τεράστια φωτοβολταϊκά πάρκα, η Κρήτη τουρισμό και αγροτική παραγωγή, η Μεγαλόπολη βιομηχανία με την εγκατάσταση εργοστασίου ηλεκτροκίνητων αυτοκινήτων, το Αιγαίο τουρισμό, απορρύπανση θαλασσών και πολιτιστικές υποδομές.
Η διαφοροποίηση θα γίνει μέσα από μετασχηματισμό των επιχειρήσεων που εδρεύουν στις περιοχές μετάβασης και εντάσσονται στους παρακμάζοντες και μετασχηματιζόμενους τομείς. Θα στηριχτούν οικονομικά οι νεοφυείς επιχειρήσεις (start up) που οδηγούν στην γρήγορη δημιουργία θέσεων εργασίας. Θα υπάρξει υποστήριξη κοινωνικών επιχειρήσεων, προσέλκυση παραγωγικών επενδύσεων από επιχειρήσεις εκτός των μικρών και μεσαίων και προώθηση της έρευνας – καινοτομίας σε σύνδεση με τοπικά Πανεπιστήμια και Ερευνητικά κέντρα.
Δ) Ανθρώπινο Κεφάλαιο-Εργασιακές σχέσεις-Μετεκπαίδευση
Έχει ως άμεσο στόχο την καταπολέμηση της ανεργίας που έρχεται στις περιοχές αυτές.
Θα «κοντράρει» τις κοινωνικο-οικονομικές συνέπειες της μετάβασης στην οικονομία μηδενικών ρύπων, ενώ παράλληλα θα προκρίνει παρεμβάσεις για την ανάπτυξη και προσαρμογή του ανθρώπινου δυναμικού σε δεξιότητες, επαγγέλματα και κλάδους που σχετίζονται με τις νέες παραγωγικές δραστηριότητες που πρόκειται να ενισχυθούν στο πλαίσιο των προηγούμενων προτεραιοτήτων.
Οι δράσεις αυτής της προτεραιότητας θα συμβάλλουν καθοριστικά στην αντιμετώπιση των σοβαρών κοινωνικών επιπτώσεων της απόσυρσης των μονάδων που λειτουργούν με ορυκτά καύσιμα και της μετάβασης στην κλιματική ουδετερότητα. Ειδικά στο Βόρειο και το Νότιο Αιγαίο, καθώς και την Κρήτη, θα δοθεί έμφαση στην αναβάθμιση των δεξιοτήτων και την κατάρτιση των εργαζομένων σε τομείς που θα προωθήσουν την υλοποίηση έργων του ενεργειακού τομέα και των «πράσινων» υποδομών για τη διαφύλαξη των νησιωτικών οικοσυστημάτων.
Ε) Μεταφορές – Υποδομές – Ψηφιακές Διασυνδέσεις
Προβλέπονται παρεμβάσεις που αφορούν στην ανάπτυξη μεταφορικών υποδομών για τη στήριξη και προώθηση της ηλεκτροκίνησης ή της κίνησης με «πράσινο» υδρογόνο στον δημόσιο στόλο οχημάτων. Σε συνδυασμό με την ανάπτυξη δικτύου φόρτισης και ανεφοδιασμού, θα αποτελέσει καταλύτη διάδοσης της ηλεκτροκίνησης και της χρήσης «πράσινου» υδρογόνου.
Ιδιαιτέρως σημαντικό ρόλο θα παίξει η προώθηση της ψηφιακής διασυνδεσιμότητας, η οποία περιλαμβάνει την αναβάθμιση ψηφιακών υποδομών, εξασφαλίζοντας τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, καθώς και την αύξηση των χρηστών έξυπνων συστημάτων και τεχνολογιών.
Τα συνολικά κονδύλια του Προγράμματος Δίκαιης Μετάβασης (1,6 δις συν 800 εκατομμύρια) θα αντληθούν κυρίως από το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης, το οποίο παρέχει στις περιοχές αυτές τα αναγκαία μέσα προκειμένου να αντιμετωπίσουν τις κοινωνικές, τις εργασιακές, τις οικονομικές και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις της μετάβασής τους.
Ο προϋπολογισμός συμπληρώνεται από άλλους κοινοτικούς δρόμους (Περιφερειακή Ανάπτυξη-ΕΤΠΑ και το Ευρωπαϊκό Αναπτυξιακό Ταμείο), ενώ επιπλέον 300-500 εκατομμύρια θα αντληθούν από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας αποκλειστικά για την αποκατάσταση και τον επαναπροσδιορισμό της χρήσης εδαφών στα εξορυκτικά πεδία της Δυτικής Μακεδονίας και του Δήμου Μεγαλόπολης.
Η τελική δομή του Προγράμματος θα οριστικοποιηθεί κατά τη διαβούλευση των Εδαφικών Σχεδίων, τις κατευθύνσεις της αρμόδιας υπηρεσίας για το Σύμφωνο Εταιρικής Σχέσης 2021-2027 (ΕΥΣΣΑ) του Υπουργείου Ανάπτυξης και Επενδύσεων, και, τέλος, τις διευκρινίσεις και προτάσεις των αρμόδιων Γενικών Διευθύνσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που πάντως το έχει εγκρίνει επί της αρχής, όπως είπαμε.
Υπάρχει τέλος και δημόσια διαβούλευση του Υπομνήματος βασικών αρχών (Concept Paper) του Προγράμματος για τη Δίκαιη Αναπτυξιακή Μετάβαση (ΔΑΜ) για την περίοδο 2021-2027 που θα διαρκέσει έως τις 26 Απριλίου εάν δεν λάβει ολιγοήμερη παράταση.
