11η Σεπτεμβρίου: Πόσο στοίχισε στην παγκόσμια οικονομία η μέρα που άλλαξε τον κόσμο

Ήταν ένα πρωινό που ξεκίνησε σαν όλα τα άλλα και κατέληξε να αλλάξει τον ρου της Ιστορίας. Η 11η Σεπτεμβρίου 2001 δεν σημάδεψε μόνο τις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά και ολόκληρο τον κόσμο. Χιλιάδες ζωές χάθηκαν στα συντρίμμια των Δίδυμων Πύργων, οικογένειες διαλύθηκαν, μια πόλη τραυματίστηκε βαθιά και ένα έθνος βυθίστηκε στο πένθος.

Όμως, πέρα από το ανείπωτο ανθρώπινο κόστος, η τραγωδία αυτή είχε και έναν βαθύτατο οικονομικό αντίκτυπο που άλλαξε τη Νέα Υόρκη, τις ΗΠΑ και την παγκόσμια οικονομία. Η ανθρωπιστική διάσταση παραμένει η πιο ισχυρή, αλλά οι οικονομικές πληγές που άνοιξε η τρομοκρατία εκείνης της ημέρας εξακολουθούν να μας υπενθυμίζουν πόσο εύθραυστη είναι η ισορροπία των κοινωνιών μας.

Σχεδόν 3.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους και πάνω από 2,8 εκατομμύρια τετραγωνικά μέτρα γραφειακών χώρων στο Κάτω Μανχάταν καταστράφηκαν ή υπέστησαν ζημιές. Οι απώλειες δεν περιορίζονταν σε κτίρια και υποδομές, αλλά σε ανθρώπινες ιστορίες, επαγγελματικές σταδιοδρομίες και οικογενειακά όνειρα.

Μια μελέτη της Federal Reserve Bank of New York εκτίμησε το «κόστος» των χαμένων ζωών σε περίπου 7,8 δισ. δολάρια – όχι για να αποτιμήσει την αξία ενός ανθρώπου, αλλά για να δείξει τις χαμένες μελλοντικές αποδοχές εργαζομένων που δεν πρόλαβαν να ολοκληρώσουν τον κύκλο τους.

Παράλληλα, ο χαμός φυσικού κεφαλαίου ήταν τεράστιος: περίπου 16,4 δισ. δολάρια χρειάστηκαν για την αποκατάσταση ή την αντικατάσταση κτιρίω, ενώ άλλα 3,7 δισ. δολάρια προορίζονταν για ζημιές σε υποδομές μεταφορών, ηλεκτρικής ενέργειας και επικοινωνιών. Ο καθαρισμός του «Ground Zero» μόνο κόστισε 1,5 δισ. δολάρια, ενώ η ίδια η εικόνα του έγινε μόνιμο τραύμα στη συλλογική μνήμη.

Το σοκ μεταφράστηκε και σε απώλειες θέσεων εργασίας. Οι υπολογισμοί της Fed δείχνουν ότι, τον Οκτώβριο του 2001, η Νέα Υόρκη είχε 38.000 έως 46.000 λιγότερες θέσεις εργασίας στον ιδιωτικό τομέα από όσες θα είχε χωρίς την επίθεση. Τον Φεβρουάριο του 2002 το εύρος ανέβηκε στις 49.000 – 71.000, ενώ μέχρι τον Ιούνιο είχε περιοριστεί σε 28.000 – 55.000. Οι πιο πληγείσες βιομηχανίες ήταν οι χρηματοοικονομικές υπηρεσίες, οι αεροπορικές μεταφορές, τα ξενοδοχεία και η εστίαση.

Η απώλεια μισθών και εισοδημάτων εκτιμάται ότι κυμάνθηκε μεταξύ 3,6 και 6,4 δισ. δολαρίων μέχρι τα μέσα του 2002. Για τους εργαζόμενους της πόλης, οι συνέπειες δεν ήταν απλώς αριθμοί, αλλά χαμένες ώρες εργασίας, χαμένες καριέρες και μια καθημερινότητα γεμάτη ανασφάλεια.

Η Wall Street στο μάτι του κυκλώνα

Η καρδιά των αγορών χτυπούσε λίγα μόλις τετράγωνα μακριά από το σημείο της τραγωδίας. Το NYSE και το Nasdaq έκλεισαν για τέσσερις ημέρες, το μεγαλύτερο κλείσιμο από το 1933. Όταν επανήλθαν στις 17 Σεπτεμβρίου, οι αγορές κατέρρευσαν. Ο Dow Jones υποχώρησε κατά 684 μονάδες (-7,1%) σε μία ημέρα, ενώ μέσα σε πέντε συνεδριάσεις έχασε 1.370 μονάδες (-14%). Ο S&P 500 κατέγραψε πτώση 11,6%. Η συνολική απώλεια κεφαλαιοποίησης εκτιμάται σε 1,4 τρισεκατομμύρια δολάρια.

Οι μετοχές των αεροπορικών και των ασφαλιστικών εταιρειών δέχθηκαν το μεγαλύτερο πλήγμα, με τις American Airlines και United Airlines να βρίσκονται στο επίκεντρο της καταιγίδας, αφού τα αεροσκάφη τους χρησιμοποιήθηκαν στις επιθέσεις. Αντίθετα, ο χρυσός εκτινάχθηκε από τα 215,50 δολάρια στα 287 δολάρια ανά ουγγιά, καθώς οι επενδυτές έσπευσαν σε «ασφαλή καταφύγια».

Το κόστος σε μακροπρόθεσμη κλίμακα

Συνολικά, οι μελέτες υπολογίζουν ότι το κόστος της 11ης Σεπτεμβρίου ξεπέρασε τα 33 – 36 δισ. δολάρια σε τιμές 2002, δηλαδή περίπου 60 – 70 δισ. δολάρια σε σημερινές αξίες. Σύμφωνα με το Γραφείο Οικονομικής Ανάλυσης (BEA), παρά το σοκ, το ΑΕΠ των ΗΠΑ αυξήθηκε κατά 0,4% το 2001, ενώ το τέταρτο τρίμηνο κατέγραψε άνοδο 2,7%, δείχνοντας την ανθεκτικότητα της αμερικανικής οικονομίας.

Ωστόσο, το βάρος δεν έληξε εκεί: οι πόλεμοι σε Ιράκ και Αφγανιστάν, οι αυξημένες δαπάνες για την ασφάλεια και η «μάχη κατά της τρομοκρατίας» κόστισαν τρισεκατομμύρια δολάρια και εξακολουθούν να επιβαρύνουν τις ΗΠΑ μέχρι σήμερα. Έκθεση του Brown University (Costs of War Project) εκτιμά ότι οι δαπάνες για τους πολέμους μετά την 11η Σεπτεμβρίου υπερβαίνουν τα 8 τρισεκατομμύρια δολάρια.

Η επίθεση δεν χτύπησε όλους το ίδιο. Οι πιο ευάλωτες κοινωνικές ομάδες της Νέας Υόρκης επλήγησαν δυσανάλογα: αυξήθηκαν οι εγγραφές στο Medicaid, πολλοί έχασαν τη δουλειά τους χωρίς δίχτυ προστασίας, ενώ οι ψυχολογικές συνέπειες οδήγησαν σε αύξηση των δαπανών υγείας και κοινωνικής πρόνοιας. Οι οικονομικές απώλειες λοιπόν δεν μετριούνται μόνο σε δολάρια, αλλά και σε χαμένη ποιότητα ζωής.

Η 11η Σεπτεμβρίου έφερε μαζί της ένα νέο οικονομικό δόγμα: μεγαλύτερες επενδύσεις στην ασφάλεια, αλλαγές στο κόστος μεταφορών, αυξημένο κόστος ασφάλισης, αλλά και νέες στρατηγικές για την ανθεκτικότητα των πόλεων. Η ανάπλαση του «Ground Zero» συμβολίζει όχι μόνο την αναγέννηση της Νέας Υόρκης, αλλά και την ανάγκη να ξαναχτιστεί η εμπιστοσύνη σε θεσμούς, αγορές και κοινωνίες.

Η μαύρη επέτειος της 11ης Σεπτεμβρίου είναι πάνω απ’ όλα μια υπενθύμιση για το ανθρώπινο δράμα που δεν αποτιμάται σε αριθμούς. Κι όμως, η οικονομική διάσταση της τραγωδίας μας διδάσκει ότι κάθε σοκ, όσο σκληρό κι αν είναι, έχει αντίκτυπο που ξεπερνά το παρόν και χαράζει την πορεία των κοινωνιών για δεκαετίες. Σήμερα, 24 χρόνια μετά, ο κόσμος εξακολουθεί να ζει με τις συνέπειες εκείνης της ημέρας, τόσο στο επίπεδο της ασφάλειας όσο και στην ίδια την καρδιά των οικονομιών μας.