Παγκόσμια έρευνα της Gallup (2020-2021) για τον αντίκτυπο της πανδημίας στο εργατικό δυναμικό, καταγράφει τεράστια άνοδο του καθημερινού άγχους, ανησυχίας, θλίψης και θυμού των εργαζομένων. Τα υψηλότερα ποσοστά καθημερινού εργασιακού στρες καταγράφηκαν στον Καναδά και τις ΗΠΑ. Δείτε την εδώ την έρευνα: Η «μάχη » με το burnout και οι 4 τύποι εργασιακής δέσμευσης.  Όμως τι εννοούμε όταν μιλάμε για εξαντλητικό εργασιακό στρες…

Η εργασιακή εξουθένωση δεν έχει σχέση με την  υπερκόπωση, που αφορά στην εξάντληση του σώματος  μετά από πολλές ώρες εργασίας. Το σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης (burnout), είναι μία κατάσταση ψυχοσωματικής εξάντλησης η οποία χαρακτηρίζεται από συναισθηματική εξάντληση, αποπροσωποποίηση και μειωμένη λειτουργικότητα/ αποτελεσματικότητα στον επαγγελματικό τομέα σε συνδυασμό με νοητική κόπωση.

Σύμφωνα με τον ψυχίατρο – ψυχοθεραπευτή, Χρήστο Θελερίτη, τα αυξημένα επαγγελματικά καθήκοντα, τα εξαντλητικά ωράρια, ο ασαφής προσδιορισμός των ρόλων και οι ανταγωνιστικές σχέσεις με τους συναδέλφους δημιουργούν ένα εργασιακό περιβάλλον, που μειώνει την απόδοση των εργαζομένων και συχνά προκαλεί έντονα συμπτώματα στρες με επιπτώσεις στην προσωπική και κοινωνική τους ζωή. Το άτομο που υποφέρει πιστεύει πως δεν μπορεί να κάνει κάτι για να ξεφύγει από αυτή την κατάσταση.

Τι είναι στρες

«Στρες (stress) είναι η προετοιμασία του οργανισμού μας να αντιμετωπίσει ή να αποφύγει έναν επικείμενο κίνδυνο ή άλλη δυσκολία (ή όπως προτείνει ο καθηγητής Χρούσος είναι η διαταραχή της ομοιόστασης του οργανισμού)», εξηγεί ο κύριος Θελερίτης.

«Ο Walter Cannon φυσιολόγος του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ ήταν πρωτοπόρος ερευνητής της βιοχημείας του stress στις αρχές του 20ου αιώνα. Αρχικά απομόνωσε από τα επινεφρίδια φοβισμένων γατών την ορμόνη επινεφρίνη (Cannon και Paz 1911). Όταν έκανε ένεση της ορμόνης σε ήρεμες γάτες παρατήρησε πως αυτό πυροδότησε μία φυσική αντίδραση φόβου, ο καρδιακός ρυθμός της γάτας και η αρτηριακή πίεση αυξήθηκαν ενώ η ροή αίματος στους μυς αυξήθηκαν. Αυτή την αντίδραση ο Cannon την ονόμασε «αντίδραση φόβου, πάλης ή φυγής» (“fright, fight, or flight response”). Αυτές οι μεταβολές προετοιμάζουν τον άνθρωπο να παλέψει (fight) ή να φύγει (flight) προκειμένου να αποφύγει κάποιο κίνδυνο. Αυτή η αντίδραση πλέον στις μέρες μας ονομάζεται “fight, or flight response” ή αντίδραση στο stress.

Αργότερα ανακαλύφθηκαν και άλλες ορμόνες που συνδέονται με την αντίδραση στο στρες όπως η νορεπινεφρίνη και κορτιζόλη. Ο υποθάλαμος, η υπόφυση, και τα επινεφρίδια συγκροτούν τον άξονα που παίζει καθοριστικό ρόλο στην έκλυση της απάντησης στο stress. Με την απελευθέρωση κάποιων ορμονών όπως ACTH και κορτιζόλη, ο προαναφερθείς άξονας προετοιμάζει το σώμα να ανταπεξέλθει στις ανάγκες που μπορεί να προκύψουν. Συγχρόνως απελευθερώνονται επινεφρίνη και νορεπινεφρίνη από τα επινεφρίδια μετά από παρέμβαση του Συμπαθητικού Νευρικού Συστήματος. Η επίδραση αυτών των ορμονών στο σώμα είναι γενικευμένη, έτσι οι αισθήσεις μας γίνονται οξύτερες, οι μύες συσπώνται, η καρδιά μας χτυπά πιο δυνατά, η αρτηριακή πίεση αυξάνεται, και η αναπνοή γίνεται πιο γρήγορη».

Ο φυσιολόγος Hans Selye ήταν ο πρώτος που εισήγαγε την ιδέα πως οι σωματικοί και
οι ψυχολογικοί στρεσσογόνοι παράγοντες εκλύουν την ίδια απάντηση στο στρες σε ότι αφορά στη φυσιολογία του ανθρώπινου σώματος. Επιπλέον από τη μία διαχώριζε το «καλό στρες» το οποίο έχει βραχεία διάρκεια και μας βοηθά να ξεπεράσουμε εμπόδια τα οποία παρουσιάζονται στη καθημερινή ζωή και από την άλλη το «κακό υπερβολικό στρες» το οποίο καταβάλλει την ικανότητα μας να προσαρμοζόμαστε στις καινούργιες συνθήκες της ζωής.

Υπάρχει ένας μεγάλος κατάλογος νοσημάτων που συσχετίζονται με το «κακό στρες», επισημαίνει ο κύριος Θελερίτης.

«Άγχος, κατάθλιψη, αϋπνία και διαταραχές ύπνου, αλλεργικές δερματικές παθήσεις, αρθρίτιδα, δυσκοιλιότητα, βήχας, διαβήτης, ζάλη, καρδιακά προβλήματα (όπως καρδιακή αρρυθμία, στηθάγχη, καρδιακή ανακοπή), αίσθημα καψίματος στη καρδιά. Υπέρταση, λοιμώδεις νόσοι (ευαισθησία σε γρίπη και σε έρπητα), προβλήματα γονιμότητας τεκνοποίησης, σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου, συμπτώματα της εμμηνόπαυσης (όπως εξάψεις), πρωινή ναυτία και έμετος κατά τη διάρκεια της κύησης, νευρικότητα, πόνος οποιαδήποτε αιτιολογίας (όπως οσφυαλγία, κεφαλαλγία, κοιλιακό άλγος, μυαλγίες, αρθραλγίες, πόνος μετά από χειρουργική επέμβαση, χρόνιος πόνος οποιασδήποτε αιτιολογίας), προ-εμμηνορυσιακό σύνδρομο, ανεπιθύμητες ενέργειες χρόνιων νοσημάτων, ανεπιθύμητες ενέργειες από το καρκίνο και τη θεραπεία του (ακτινοθεραπεία, χημειοθεραπεία, φαρμακοθεραπεία κλπ.), επιβράδυνση του ρυθμού επουλώσεως τραυμάτων».

Πρέπει να αναζητούμε βοήθεια όταν βιώνουμε οποιοδήποτε από τα παρακάτω συμπτώματα:

• Εκσεσημασμένη ανησυχία ή φόβος τον περισσότερο καιρό ή επαναλαμβανόμενα
  επεισόδια πανικού.
• Παράλογα συναισθήματα φόβου, ή κινδύνου. Συχνά σωματικά συμπτώματα- όπως εκνευρισμός, τρόμος, ναυτία, αίσθημα κρύου ή ζεστού, συχνουρία (σε απουσία πραγματικού κινδύνου).
•  Επανειλημμένες δυσάρεστες σκέψεις και μη ελεγχόμενες επαναλαμβανόμενες
  συμπεριφορές προκειμένου να μειωθεί η ανησυχία που προέρχεται από αυτές τις
  σκέψεις.
•  Μακράς διάρκειας συναισθήματα θλίψης ή ανησυχίας
• Απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που στο παρελθόν ήταν ευχάριστες
•  Αισθήματα ενοχής, αναξιότητας
•  Έντονο αίσθημα ανησυχίας που συνοδεύεται από αδυναμία να μείνει ο ασθενής
  ακίνητος
• Δυσκολία στη συγκέντρωση και στη λήψη αποφάσεων
• Επαναλαμβανόμενες σκέψεις θανάτου ή αυτοκτονίας που χρειάζονται την άμεση
  επέμβαση ειδικού ψυχικής υγείας.

Είναι σημαντικό επίσης να αναγνωρίζουμε τα πρώιμα σημάδια του στρες:

Σωματικά συμπτώματα

Αυχένας και ώμοι πιασμένοι ή σε σύσπαση, οσφυαλγία, αίσθημα κόπωσης, ταχυσφυγμία ή αίσθημα παλμών, τρόμος, εφίδρωση, ζάλη ή αίσθημα λιποθυμίας, δυσκολία στη κατάποση αίσθημα πνιγμού, κοιλιακό άλγος, δυσπεψία, διάρροια ή δυσκοιλιότητα, συχνουρία, αδιαφορία για σεξουαλική δραστηριότητα ή ακαθησία.

Εκδηλώσεις στη συμπεριφορά

Αδυναμία ολοκλήρωσης δραστηριοτήτων, υπερκατανάλωση αλκοόλ, υπερφαγία, έναρξη καπνίσματος ή αύξηση των τσιγάρων που καπνίζει το άτομο καθημερινώς, υπερβολική συζήτηση και ενασχόληση με στρεσσογόνες καταστάσεις.

Συναισθήματα

Έντονη ανησυχία, συχνό κλάμα, θυμός, αίσθημα αδυναμίας να αλλάξει τα πράγματα νευρικότητα, απώλεια νοήματος στη ζωή αλλά και των στόχων που το άτομο είχε θέσει, αίσθημα βαρεμάρας, αίσθημα μοναξιάς, αίσθημα δυστυχίας χωρίς ξεκάθαρη αιτία, καταθλιπτικά συναισθήματα.

Συμπτώματα που αφορούν στη γνωστική λειτουργία

Συνεχής ανησυχία, μειωμένη συγκέντρωση, δυσκολία ανάκλησης αναμνήσεων, απώλεια της αίσθησης του χιούμορ, αναποφασιστικότητα, απώλεια δημιουργικότητας, αδυναμία του ανθρώπου να έχει «καθαρή» σκέψη.

Συχνά οι άνθρωποι προκειμένου να αντιμετωπίσουν το υπερβολικό στρες καταφεύγουν σε μεθόδους που μπορεί να μην είναι οι ενδεδειγμένες για την αντιμετώπισή του, όπως π.χ. : βλέπουν ατελείωτες ώρες τηλεόραση, απομακρύνονται από φίλους ή συντρόφους ή αντίθετα επιδιώκουν να βρίσκονται συνεχώς σε φιλικό κοινωνικό περίγυρο  προκειμένου να αποφύγουν την επίλυση των προβλημάτων που τους απασχολούν, τρώνε περισσότερο ή λιγότερο από το κανονικό, κοιμούνται περισσότερο του κανονικού, πίνουν πολύ αλκοόλ, ξεσπάνε σε άλλους ακόμα και με βίαιες συναισθηματικές αντιδράσεις, αποφασίζουν να αρχίσουν το κάπνισμα ή καπνίζουν περισσότερο από ότι συνήθως, καταφεύγουν σε φάρμακα που υπόσχονται κάποια ανακούφιση, όπως υπναγωγά, μυοχαλαρωτικά, αγχολυτικά χάπια, κάνουν χρήση ναρκωτικών ουσιών. Το ολοένα αυξανόμενο «κακό στρες»  μπορεί να οδηγήσει σε έντονες αγχώδεις εκδηλώσεις και κατάθλιψη.

Πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε το στρες

• Σωματική άσκηση
• Υγιεινή διατροφή (μεσογειακή)

Τεχνικές χαλάρωσης, γνωσιακή-συμπεριφορική ψυχοθεραπεία

• Πνευματική ζωή
•  Υποστηρικτικός Κοινωνικός Περίγυρος
• Εθελοντισμός, φιλανθρωπική δράση

Σύμφωνα με μελέτες, εξηγεί ο κύριος Θελερίτης, η φυσική άσκηση πέρα από το ότι αυξάνει τον μεταβολισμό και μας βοηθά να χάσουμε βάρος φαίνεται να συμβάλλει στην έκκριση ενδορφινών με αποτέλεσμα να μειώνει το στρες, το άγχος αλλά και να συμβάλλει στην ισορροπία των νευρομεταβιβαστών (φαίνεται από μελέτες σε ζώα να αυξάνει τη σεροτονίνη και νορεπινεφρίνη στον εγκέφαλό μας).

«Ερευνητές όπως o Phillips της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ και ο Jonas του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης (2009) πιστεύουν πως η άσκηση είναι ιατρική μέθοδος και τη συστήνουν ανεπιφύλακτα σχεδόν σε κάθε ασθενή. Εκείνο που είναι πιο σημαντικό για την άσκηση είναι να γίνεται σε τακτική βάση. Ακόμα και το περπάτημα όταν γίνεται για αρκετό χρόνο στη διάρκεια μίας εβδομάδας μπορεί να αποδειχτεί εξαιρετικά ωφέλιμο. Σημαντικό είναι να υπάρχει καλή διάθεση από τον ενδιαφερόμενο αλλά η έναρξη της φυσικής άσκησης να γίνεται βαθμιαία και όχι έντονα σε αρχικά στάδια προκειμένου να αποφευχθούν τραυματισμοί.

Αξίζει επίσης να σημειωθεί πως άσκηση που γίνεται συστηματικά 3-5 φορές τη βδομάδα και που είναι αρκετά έντονη για να αυξήσει τον καρδιακό ρυθμό φαίνεται να συμβάλλει στη θεραπεία αγχωδών και καταθλιπτικών διαταραχών. Αν λάβουμε επίσης υπόψη μας πως αρκετοί άνθρωποι δεν επιθυμούν να λάβουν αντικαταθλιπτικά φάρμακα καταλαβαίνουμε τη μεγάλη σημασία της φυσικής άσκησης. Σημαντικό είναι να πείσουμε τον ασθενή να συνεχίσει να αθλείται όταν εμφανιστούν τα πρώτα σημάδια βελτίωσης, τα οποία θα πρέπει ο ιατρός να τα αποδώσει στην άσκηση για να συνεχίσει ο ασθενής να αθλείται».

Γνωσιακές-συμπεριφοριστικές τεχνικές διαχείρισης του στρες γίνονται συνήθως σε ομαδικό επίπεδο αλλά και σε ατομικό και συνδυάζουν:

•  εκπαίδευση σε τεχνικές χαλάρωσης
• τεχνικές γνωσιακής αναδόμησης
•  εκπαίδευση σε κοινωνικές δεξιότητες
•  εκπαίδευση στην αυτοπαρατήρηση σε σχέση με τους περιβαλλοντικούς
  στρεσσογόνους παράγοντες.

Ελαττώνουν τις άμεσες αντιδράσεις άγχους και δυσφορίας, μαθαίνουν γνωσιακές τεχνικές αντιμετώπισης, και να διαπραγματεύονται διεκδικητικά σε διαπροσωπικές συνθήκες σύγκρουσης. Ενδυναμώνουν την αντίληψη ελέγχου στο περιβάλλον όπως και να διαθέσουν στα μέλη όλα τα ευεργετικά αποτελέσματα της κοινωνικής υποστήριξης (Sarason και Sarason, 1985).

Τέλος, ο κύριος Θελερίτης θεωρεί ότι ο υποστηρικτικός κοινωνικός και οικογενειακός περίγυρος μπορούν να προφυλάξουν σε σημαντικό βαθμό τον άνθρωπο από τις δυσμενείς επιπτώσεις του εργασιακού στρες.

«Επιπλέον ένα εργασιακό περιβάλλον το οποίο διακατέχεται από κλίμα εμπιστοσύνης, αλληλοϋποστήριξης, σεβασμού και ανοιχτής επικοινωνίας μεταξύ των εργαζομένων μπορεί να προστατέψει αποτελεσματικά από την ανάπτυξη εργασιακής εξουθένωσης. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε τις δυσμενείς επιπτώσεις του εργασιακού στρες στη ζωή μας, πόσο μάλλον όταν αυτό είναι έντονο και συνεχές και οδηγεί στην εμφάνιση συνδρόμου εργασιακής εξουθένωσης. Μικρά προληπτικά μέτρα, όπως σωστή διατροφή, τακτική σωματική άσκηση, εκμάθηση τεχνικών χαλάρωσης, πνευματική ζωή, υποστηρικτικός κοινωνικός και οικογενειακός περίγυρος μπορεί να μας θωρακίσουν από έναν ενδεχόμενο τέτοιο κίνδυνο».