Στις 24 Οκτωβρίου του 1962, ένας αμερικανός πυρηνικός χημικός, ο Χάρισον Μπράουν, άρχισε να γράφει μια στήλη στο επιστημονικό περιοδικό Bulletin of the Atomic Scientists, ακριβώς την περίοδο που η Κρίση των Πυραύλων της Κούβας έφτανε στην κορύφωσή της.
«Γράφω από ένα αεροπλάνο από το Λος Άντζελες προς την Ουάσινγκτον, και με βάση τα όσα γνωρίζω, αυτό το άρθρο… μπορεί να μη δημοσιευθεί ποτέ», σημείωνε ο Μπράουν. «Σε καμιά άλλη στιγμή της ιστορίας οι άνθρωποι και οι λαοί δεν είχαν φτάσει τόσο κοντά στον θάνατο και στην καταστροφή σε τόσο εκτεταμένη κλίμακα. Τα Μεσάνυχτα έρχονται».
Η γέννηση του Ρολογιού
Η σκοτεινή του προειδοποίηση παρέπεμπε στο «Ρολόι της Αποκάλυψης», το εμβληματικό σύμβολο του Bulletin από την ίδρυσή του πριν 75 χρόνια, από τον Άλμπερτ Αϊνστάιν και ορισμένους επιστήμονες του Πανεπιστημίου του Σικάγο που συμμετείχαν στο Manhattan Project. Η δουλειά τους είχε συμβάλει στην εφεύρεση της ατομικής βόμβας, όμως πολλοί εξ αυτών είχαν εξοργιστεί από τη ρίψη της από τις ΗΠΑ σε πόλεις της Ιαπωνίας.
Η εικόνα του ρολογιού που μετρά αντίστροφα προς τα μεσάνυχτα, είχε στόχο να συμβολίσει την αίσθηση του επιτακτικού κινδύνου, τον οποίο βίωνε και ο Μπράουν κατά τη διάρκεια της πτήσης του προς την Ουάσινγκτον το 1962.
«Πίστευε ότι ο κόσμος θα μπορούσε να τελειώσει πριν ακόμη προσγειωθεί», εξηγεί στον Guardian η Ρέιτσελ Μπρόνσον, η σημερινή πρόεδρος του Bulletin.
Αρνητική αναμένεται η ετυμηγορία
Αύριο, το Ρολόι της Αποκάλυψης θα αποκαλυφθεί για 75η φορά, και θα μάθουμε προς ποια κατεύθυνση μετακίνησε τους δείκτες του η επιτροπή του Bulletin, που αποτελείται από επιστήμονες και ειδικούς ασφαλείας. Επί δύο χρόνια, είχε κολλήσει στα 100 δευτερόλεπτα πριν τα μεσάνυχτα. Με την απειλή της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία να απασχολεί το τελευταίο διάστημα τα διεθνή ΜΜΕ, το πιθανότερο είναι πως το ρολόι δεν θα κινηθεί προς τα πίσω, πράγμα που σημαίνει ότι η ανθρωπότητα εξακολουθεί να κινδυνεύει περισσότερο από ποτέ.
Στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, το πιο ανησυχητικό πόρισμα των δεικτών είχε φέρει την ανθρωπότητα στα δύο λεπτά πριν τα μεσάνυχτα, μετά την πυροδότηση μιας θερμοπυρηνικής κεφαλής, μιας βόμβας υδρογόνου.
Μέχρι την Κρίση των Πυραύλων στην Κούβα, οι δείκτες έδειχναν επτά λεπτά πριν τα μεσάνυχτα και παρά την απαισιοδοξία του άρθρου του Μπράουν, το Bulletin αποφάσισε εκείνη τη χρονιά να μην τους μετακινήσει προς τα εμπρός. Αιτία για αυτό, το γεγονός ότι η παρ’ ολίγον πλήρης καταστροφή είχε δώσει κίνητρο στις ΗΠΑ και τη Ρωσία να εργαστούν εκ νέου προς τη μείωση του κινδύνου.
Αντιθέτως, η μεγαλύτερη απόσταση που έχει καταγραφεί είναι τα 17 λεπτά πριν τα μεσάνυχτα, αμέσως μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Έκτοτε κινείται διαρκώς προς την κατεύθυνση της καταστροφής. Για αυτό ευθύνονται εν μέρει οι εύθραυστες γεωπολιτικές ισορροπίες, η ταχεία αύξηση των πυρηνικών όπλων και η νέα υπαρξιακή απειλή της κλιματικής αλλαγής, που άρχισε να προσμετράται επισήμως από το 2007.
Μια εικόνα με βαρύτητα
Η εικόνα του Ρολογιού της Αποκάλυψης ανήκει στην καλλιτέχνιδα Μάρτιλ Λάνγκσντορφ, ο σύζυγος της οποίας, ο Αλεξάντερ, ήταν ένας εκ των φυσικών του Manhattan Project. Όταν ο ίδιος και οι αγχωμένοι συνάδελφοί του αποφάσισαν να μετατρέψουν το εσωτερικό τους newsletter σε περιοδικό το 1947, της ζήτησαν να σχεδιάσει το εξώφυλλο. Η ίδια απέδωσε την επιλογή τους στο γεγονός ότι «ήμουν η μόνη καλλιτέχνις που γνώριζαν».
Αρχικά είχε σκοπό να στηρίξει το σχέδιό της στο γράμμα «U», για να παραπέμπει στο ουράνιο, όμως οι όλο και πιο ταραγμένες συζητήσεις μεταξύ των επιστημόνων στον φιλικό κύκλο του ζευγαριού, την έκαναν να επιλέξει κάτι που να παραπέμπει στο επιτακτικό της κατάστασης.
«Πήρε την εικόνα της αντίστροφης μέτρησης κατά τις εκτοξεύσεις πυραύλων και την μετέτρεψε σε ρολόι», εξηγεί η Μπρόνσον. Προσθέτει ότι η αρχική απόσταση των δεικτών του ρολογιού, τα επτά λεπτά από τα μεσάνυχτα, «αντανακλούσαν την αμεσότητα του κινδύνου, αλλά και την ελπίδα, μια αίσθηση ότι μπορούμε ακόμη να κάνουμε κάτι για αυτό. Μπορούμε να το αντιστρέψουμε. Και όλα αυτά σε μια εικόνα που δεν απαιτεί λέξεις για να γίνει κατανοητή».
75 χρόνια κοντά στην Αποκάλυψη
Η εικόνα, που ενσαρκώνει παράλληλα την πεμπτουσία ενός δυσνόητου προβλήματος, πνιγμένου κάτω από τόνους επιστημονικών ερευνών, έχει μετατραπεί και σε σημαντικό σύμβολο για την ποπ κουλτούρα. Έκτοτε έχει εμφανιστεί σε μυθιστορήματα για τον Ψυχρό Πόλεμο, σε επεισόδια του Doctor Who, σε τραγούδια των The Who και των Iron Maiden. Στο ρολόι αναφέρθηκε και ο Μπόρις Τζόνσον κατά τη διάρκεια της περσινής Cop26 στη Γλασκώβη – αν και τοποθέτησε λανθασμένα τους δείκτες στο ένα λεπτό πριν τα Μεσάνυχτα.
«Έκανε λάθος στην ώρα, όμως το χρησιμοποίησε, και σε αυτό συμφωνούμε μαζί του», λέει η Μπρόνσον στον Guardian. «Εμείς στο Bulletin πιστεύουμε ότι η εμπλοκή του κοινού είναι κρίσιμη για αυτό το ζήτημα. Στις ΗΠΑ, ετοιμάζονται να ξοδέψουν $1,8 τρισεκατομμύρια σε νέο πυρηνικό οπλοστάσιο. Το κοινό πρέπει να εμπλακεί σε αυτή την υπόθεση, γιατί πρόκειται για δικά τους χρήματα».
«Είναι πολύ δύσκολο να συνεχίσουμε να νοιαζόμαστε για ένα ζήτημα που παραμένει επιτακτικό εδώ και 75 χρόνια», καταλήγει. «Όμως όντως παραμένει επιτακτικό και μέσω της πολιτικής, μέσω της τέχνης και μέσω της δημοσιογραφίας, θα πρέπει να καταφέρουμε να αποφύγουμε τα χειρότερα».
