Η 15η Νοεμβρίου 1983 δεν είναι απλώς μια «βαριά» ημερομηνία. Είναι σταθερό σημείο αναφοράς για το πώς η ωμή ισχύς προσπάθησε να γίνει «κανονικότητα». Από το πρωί της 15ης Νοεμβρίου 1983, όταν ο Ραούφ Ντενκτάς επέβαλε στη «νομοθετική συνέλευση» των κατεχομένων την εξαγγελία της αποσχιστικής οντότητας, με την Άγκυρα να κινεί τα νήματα, μέχρι διακοπής επικοινωνιών για να μην υπάρξουν αντιδράσεις, η Κυπριακή Δημοκρατία και οι πολίτες της ζουν με το μόνιμο αγκάθι του τετελεσμένου. Το βράδυ της 14ης Νοεμβρίου 1983, ο Ντενκτάς συγκάλεσε δείπνο, προειδοποίησε για την ανακήρυξη και, την επομένη, με πίεση και εκβιασμούς, πέρασε την «απόφαση».
Σαράντα δύο χρόνια μετά, το νόημα δεν αλλάζει. Η κατοχή δεν «νομιμοποιείται» με επετείους και παρελάσεις. Το νομικό πλαίσιο είναι κρυστάλλινο, από τον ΟΗΕ ως την ΕΕ. Αυτό που αλλάζει είναι η πολιτική γεωμετρία γύρω από το τραπέζι. Μια νέα τουρκοκυπριακή ηγεσία που, έστω με περιορισμούς, δηλώνει επιστροφή στην ομοσπονδιακή προοπτική, μια Ευρώπη που δείχνει πρόθυμη να συνδέσει απτά κίνητρα με πρόοδο στο Κυπριακό και μια διεθνής συγκυρία όπου ασφάλεια και ενέργεια δίνουν νέο βάρος σε μια συνολική διευθέτηση.
Η πειρατική εκείνη ενέργεια παρέμεινε νομικά άκυρη διεθνώς με τις αποφάσεις 541/1983 και 550/1984 του Συμβουλίου Ασφαλείας. ‘Εκτοτε η Άγκυρα αξιοποιεί κάθε επέτειο για να επιβάλλει μια εικόνα «κρατικής κανονικότητας» στα κατεχόμενα, ενώ η ελληνοκυπριακή πλευρά, παρά τις εσωτερικές της διαφωνίες, διατυπώνει κάθε χρόνο την ίδια βασική θέση. Καμία αναγνώριση της απόσχισης και επιμονή στο πλαίσιο λύσης του ΟΗΕ.
Η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ είχε ήδη, πριν από την ανακήρυξη, υιοθετήσει την απόφαση 37/253 (13 Μαΐου 1983), ζητώντας την αποχώρηση των κατοχικών στρατευμάτων και επιβεβαιώνοντας ότι η λύση οφείλει να εδράζεται στις Συμφωνίες Υψηλού Επιπέδου του 1977–1979. Μετά τη 15η Νοεμβρίου, το Συμβούλιο Ασφαλείας καταδίκασε ρητά την απόσχιση με το ψήφισμα 541 και, έναν χρόνο μετά, με το ψήφισμα 550 χαρακτήρισε απαράδεκτη κάθε προσπάθεια εποικισμού της περίκλειστης Αμμοχώστου, ζητώντας τη μεταβίβασή της στα Ηνωμένα Έθνη.
Σήμερα, το 2025, το ίδιο Συμβούλιο Ασφαλείας ανανέωσε ομόφωνα την θητεία της ειρηνευτικής δύναμης UNFICYP έως 31 Ιανουαρίου 2026, υπενθυμίζοντας μεταξύ άλλων την ανάγκη ανάκλησης ενεργειών στο Βαρώσι. Στις εξαμηνιαίες εκθέσεις του ΓΓ του ΟΗΕ σημειώνεται ρητά ότι «δεν έγιναν βήματα» για την αντιστροφή των παραβιάσεων εκεί.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, από την πλευρά της, διατηρεί σταθερό λεξιλόγιο. Πλήρης στοίχιση με τα Ψηφίσματα 550 και 789 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, για το καθεστώς της περίκλειστης πόλης της Αμμοχώστου, και ρητή καταδίκη των μονομερών ενεργειών. Η σχετική απόφαση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για το Βαρώσι, με ευρύτατη πλειοψηφία, παραμένει σημείο αναφοράς.
Αλλαγή στην τουρκοκυπριακή ηγεσία
Η φετινή μαύρη επέτειος συμπίπτει με μια αξιοσημείωτη πολιτική αλλαγή στα κατεχόμενα. Στις 19 Οκτωβρίου , εξελέγη «ηγέτης» της τουρκοκυπριακής κοινότητας ο Τουφάν Ερχιουρμάν, με ποσοστό περίπου 62,8%, επικρατώντας του Ερσίν Τατάρ. Ο Ερχιουρμάν τοποθετείται υπέρ της ομοσπονδιακής λύσης, σε αντίθεση με τη γραμμή «δύο κρατών» της προηγούμενης ηγεσίας. Ωστόσο μετεκλογικά έδειξε να διαφοροποιείται και να ταυτίζεται με τις θέσεις της Τουρκίας. Η Άγκυρα παραμένει ο καθοριστικός παράγοντας, ενώ σκληρές εθνικιστικές φωνές στην Τουρκία έσπευσαν, αμέσως μετά το αποτέλεσμα, να ζητήσουν ακόμη και προσάρτηση του ψευδοκράτους. Η ίδια η εκλογή, ωστόσο, έφερε μια ρωγμή στο αφήγημα του αδιεξόδου.
Η θέση της Λευκωσίας το 2025
Στο Βερολίνο, χθες 14 Νοεμβρίου, ο Πρόεδρος Νίκος Χριστοδουλίδης συνέδεσε ευθέως την ευρωπαϊκή πορεία της Τουρκίας με εγκατάλειψη του αφηγήματος «δύο κρατών» και επανέναρξη διαπραγματεύσεων στη βάση των Ψηφισμάτων του ΟΗΕ. Έθεσε επίσης ζήτημα πρόσβασης της Τουρκίας σε ευρωπαϊκά εργαλεία άμυνας όσο η στάση της στο Κυπριακό παραμένει αναθεωρητική.
