Πέτρος Καραβέβας: Ο σεξισμός και η έμφυλη βία στην Τέχνη

Συνέντευξη στη Ζέτα Τζιώτη

Ο σεξισμός και η έμφυλη βία αναμφίβολα δεν αποτελούν «προνόμιο» της εποχής μας. Πρόκειται για φαινόμενα διαχρονικά και οικουμενικά, τα οποία μάλιστα για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα αποτελούσαν μέρος της καθημερινής ανθρώπινης κανονικότητας. Σε παλαιότερες εποχές αδιαμφισβήτητης πατριαρχίας, η τέχνη έδινε την ευκαιρία στους θεατές να απολαύσουν χωρίς ενοχή τη βάναυση εκδήλωση της ανδρικής ερωτικής συμπεριφοράς στο σώμα ανυπεράσπιστων γυναικών.

Εάν λάβουμε δε υπόψη ότι τόσο οι παραγγελιοδότες, όσο και οι δημιουργοί των ζωγραφικών και των γλυπτών έργων τέχνης ήταν ως επί το πλείστον άνδρες, αντιλαμβανόμαστε τον τρόπο με τον οποίο νομιμοποιόνταν και ικανοποιούνταν η αντρική ηδονοβλεπτική επιθυμία.

Στην εποχή μας, μετά τη διεθνή έκρηξη του κινήματος #MeToo, οι αναπαραστάσεις γυναικών ως ερωτικών αντικειμένων και πολύ περισσότερο οι απεικονίσεις σκηνών παρενόχλησης και βίας εναντίον τους, μπορούν να διαβαστούν ως προσβλητικές και κακοποιητικές κατακρίνοντας την θρησκευτική, ιστορική και μυθολογική προέλευση των ζωγραφικών θεμάτων, καθώς και τη θωράκιση του καλά συγκαλυμμένου πορνογραφικού πλαισίου του παρελθόντος.

Στις εικαστικές τέχνες συναντάμε χαρακτηριστικές αποτυπώσεις των κυρίαρχων κατά καιρούς αντιλήψεων για τα ζητήματα αυτά και των αντίστοιχων κοινωνικών στάσεων

-Τα τελευταία χρόνια συζητάμε όλο και περισσότερο για την έμφυλη βία. Ποια η θέση σας ως καλλιτέχνης;

-Ο σεξισμός και η έμφυλη βία δεν αποτελούν ασφαλώς «προνόμιο» της εποχής μας. Πρόκειται δυστυχώς για φαινόμενα διαχρονικά και οικουμενικά, τα οποία μάλιστα για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα αποτελούσαν μέρος της ανθρώπινης κανονικότητας. Αυτό που θα μπορούσαμε να πούμε ότι διαχωρίζει την εποχή μας από άλλες ιστορικές περιόδους ως προς το ζήτημα αυτό είναι ο διαφορετικός τρόπος με τον οποίο, όλο και περισσότερο, γίνονται αντιληπτά τέτοια φαινόμενα και οι αντιδράσεις που αναπτύσσονται απέναντί τους.

Στις εικαστικές τέχνες συναντάμε χαρακτηριστικές αποτυπώσεις των κυρίαρχων κατά καιρούς αντιλήψεων για τα ζητήματα αυτά και των αντίστοιχων κοινωνικών στάσεων.

Έχει ενδιαφέρον από αυτήν την άποψη της σύγκρισης του τρόπου με τον οποίο η έμφυλη βία αποδίδεται σε έργα διαφόρων καλλιτεχνών από τον 16ο αιώνα μέχρι και τον 20

-Θα θέλατε να αναφερθείτε σε κάποιο έργο αυτής της θεματολογίας περασμένου αιώνα, έτσι ώστε να μπορέσουμε να κάνουμε την σύγκριση με πιο πρόσφατα έργα;

-Μπορούμε να αναφερθούμε στο αντλημένο από τη Βίβλο θέμα «η Σωσάννα και οι γέροντες». Φυσικά και έχει ενδιαφέρον από αυτήν την άποψη της σύγκρισης του τρόπου με τον οποίο η έμφυλη βία αποδίδεται σε έργα διαφόρων καλλιτεχνών από τον 16ο αιώνα μέχρι και τον 20ό. Το σχετικό αφήγημα από το βιβλίο του Δανιήλ της Παλαιάς Διαθήκης, εμπεριέχει ένα επεισόδιο σεξουαλικής παρενόχλησης:

Η Σωσάννα ήταν η νεαρή, πολύ ωραία και ευσεβής γυναίκα ενός Εβραίου μεγιστάνα, κατοίκου της Βαβυλώνας, στο σπίτι του οποίου εκδικάζονταν τακτικά υποθέσεις των Ιουδαίων της πόλης. Δύο από τους κριτές, σαγηνευμένοι από την ομορφιά της, κρύφτηκαν ένα μεσημέρι στον κήπο και, όταν η Σωσάννα άρχισε να γδύνεται για να λουστεί στη λιμνούλα του, την πλησίασαν με ερωτικές διαθέσεις, εκβιάζοντάς την ότι αν δεν ενέδιδε, θα την κατηγορούσαν για μοιχεία.

Όταν εκείνη κάλεσε σε βοήθεια, οι κριτές ισχυρίστηκαν ότι την είχαν συλλάβει επ’ αυτοφώρω με τον εραστή της. Στη δίκη που επακολούθησε, η ηλικία και το αξίωμα των κατηγόρων θεωρήθηκαν εγγυήσεις για την αλήθεια των λεγομένων τους και η Σωσάννα καταδικάστηκε σε θάνατο. Η θανάτωσή της όμως αποτράπηκε, όταν οι δύο συκοφάντες, εξεταζόμενοι χωριστά από τον μελλοντικό προφήτη Δανιήλ, έπεσαν σε αντιφάσεις, με αποτέλεσμα να αποκαλυφθεί η αλήθεια και να θανατωθούν τελικά οι ίδιοι.

Πλήθος εικαστικών ασχολήθηκαν με τη συγκεκριμένη ιστορία από τον 15ο έως τον 17ο αιώνα, καθώς κατά την περίοδο αυτή συνηθιζόταν η απεικόνιση του γυμνού σώματος ως μέρος της αναπαράστασης ενός μυθολογικού επεισοδίου ή μιας ηθικο-θρησκευτικής αλληγορίας. Τα περισσότερα από τα έργα αυτά πρόσφεραν στο βλέμμα του προνομιακού ανδρικού κοινού τους την αισθησιακή απεικόνιση ενός γυμνού γυναικείου σώματος.