Στο πέρασμα της ιστορίας του ανθρώπου, δεν ήταν λίγες οι φορές που καλλιτέχνες αλλά και απλοί άνθρωποι χρησιμοποίησαν την τέχνη ως δίοδο και εργαλείο αντίστασης απέναντι στη φρικαλεότητα του πολέμου. Καθένας με τον τρόπο του και τη φαντασία του, χρησιμοποίησε την οπτική του ως μέσο διαμαρτυρίας και μετάδοσης ιστορικών γεγονότων που θα ήταν καλό να μείνουν θαμμένα στο παρελθόν, αλλά ταυτόχρονα να υπάρχουν ως μια υπενθύμιση προς αποφυγή για το μέλλον.

Παρακάτω θα δούμε μαζί 6 πίνακες που άφησαν ιστορία για τον αντιπολεμικό τους χαρακτήρα στις πιο μαύρες στιγμές στο χρονικό του ανθρώπου.

 Vasily Vereshchagin

Ξεκινώντας με έναν από τους πιο γνωστούς αλλά και πιο μακάβριους πίνακες της ιστορίας, έχουμε τον πίνακα του Ρώσου ζωγράφου, Vasily Vereshchagin (26 Οκτώβρη 1842 – 13 Απρίλη 1904) . Ξεκίνησε να υπηρετεί τη χώρα του ως τοπογράφος στο πεδίο μάχης και στη συνέχεια κάποιος Δούκας του ανέθεσε να αποτυπώσει σκηνές του πολέμου. Η ανάμειξή του στον πόλεμο ήταν κάτι που τον στιγμάτισε με αποτέλεσμα να δημιουργήσει έργα με τρομακτική ρεαλιστικότητα προκειμένου να δείξει το πραγματικό πρόσωπου του πολέμου και όχι κάτι ωραιοποιημένο. Ο ζωγράφος έγραψε στη λεζάντα του πίνακα :  Αφιερώνεται σε όλους τους μεγάλους κατακτητές, του παρελθόντος, του παρόντος και του μέλλοντος

Paul Nash

Το επόμενο έργο βρίσκεται στο Αυτοκρατορικό Πολεμικό Μουσείο του Λονδίνου και αποτελεί δημιούργημα του Βρετανού Paul Nash (11 Μαΐου 1889 – 11 Ιουλίου 1946). Δημιούργησε έργα με θέμα τον Α΄ και στη συνέχεια τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο πίνακάς του προκάλεσε αντιδράσεις αμέσως μετά τη δημιουργία του και αγοράστηκε από το Βρετανικό κράτος. Τα τρία κύρια στοιχεία του πίνακα είναι η έλλειψη ανθρώπινης παρουσίας, οι καμένοι κορμοί και το βομβαρδισμένο έδαφος.

Otto Dix

Στη συνέχεια έχουμε έναν πίνακα που κατά τη γνώμη μου, και μόνο κοιτώντας τον, τα συναισθήματα που δημιουργεί είναι <<ασφυκτικά>>. Ο πίνακας αυτός αποτελεί δημιούργημα του Γερμανού καλλιτέχνη, Otto Dix (2 Δεκεμβρίου 1891 – 25 Ιουλίου 1969). Ο πίνακας του απεικονίζει την κτηνωδία του πολέμου πολύ πειστικά. Στο έργο βλέπουμε Γερμανούς Στρατιώτες να εισέρχονται στο πεδίο μάχης φορώντας αντιασφυξιογόνες μάσκες, φυσικά προστατευμένοι πάντα από τις επιπτώσεις των μέσων που χρησιμοποίησαν στην προσπάθειά τους να φτάσουν στη νίκη. Δυστυχώς το συγκεκριμένο έργο ήταν ένα από τα πολλά που συμπεριλήφθηκαν στην <<Έκθεση Εκφυλλισμένης Τέχνης>> που δημιούργησαν οι Ναζί ως αντίδραση.

Christopher Nevinson

Βαδίζοντας μέσα στην ιστορία, περνάμε σε έναν πίνακα όπου η ανθρώπινη παρουσία γίνεται αισθητή μέσα στο έργο στη χειρότερη μορφή της, μέσω του θανάτου. Ο Christopher Nevinson (13 Αυγούστου 1889 – 7 Οκτωβρίου 1946) διορίστηκε επίσημος καλλιτέχνης του πολέμου από το Βρετανικό κράτος. Στο έργο αυτό βλέπουμε δυο άψυχα σώματα Βρετανών στρατιωτών να ενώνονται με το χώμα της γης στο πεδίο της μάχης ανάμεσα σε συρματοπλέγματα. Ένα ακόμη έργο που λόγω της τόσο ωμής απόδοσής του λογοκρίθηκε και απαγορεύτηκε η έκθεσή του.

Francisco Goya

Το τελευταίο έργο στη λίστας μας, ίσως δίνει λίγη παραπάνω ελπίδα με μια πρώτη ματιά, καθώς εδώ ο καλλιτέχνης αποδίδει ηρωικό χαρακτήρα στα θύματα προσδίδοντάς τους τιμή μέσω της απεικόνισής του. Παρακάτω βρίσκεται ο πίνακας του Ισπανού ζωγράφου Francisco Goya (30 Μαρτίου 1746 – 16 Απριλίου 1828). Θέμα του πίνακα αποτελεί η ισπανική εξέγερση της 2ης και 3ης Μαΐου του 1808 κατά των κατοχικών δυνάμεων του Ναπολέοντα. Στα δεξιά έχουμε το Γαλλικό εκτελεστικό απόσπασμα, ενώ στα αριστερά, ο Goya φωτίζει τους Ισπανούς πατριώτες που πρόκειται να εκτελεστούν υπερασπιζόμενοι την πατρίδα τους.

Κάθε μικρή λεπτομέρεια επάνω σε αυτούς τους πίνακες, καθώς και πολλούς ακόμα που δημιουργήθηκαν με τον ίδιο σκοπό, αξίζει όχι μόνο το δικό μας ενδιαφέρον, αλλά και όλου του κόσμου. Ο τρόπος με τον οποίο επέλεξε κάθε καλλιτέχνης να απαθανατίσει τον πόλεμο μέσα από τα δικά του μάτια είναι άξιος της προσοχής μας. Έργα σαν αυτά ας μας υπενθυμίζουν όχι μόνο την αποφυγή μελλοντικών λαθών αλλά και πως ο σκοπός ενωμένος με κάθε μορφή τέχνης έχει τη δυνατότητα να αποτελέσει ίσως το πιο δυνατό μέσο μετάδοσης ενός μηνύματος δημιουργώντας μια φωτεινή ρωγμή σε σκοτεινές εποχές.

Guernica: Η τέχνη ενάντια στον φασισμό

Η επιδρομή αυτή ήταν πρωτοφανής στη στρατιωτική ιστορία και ενέπνευσε ένα από τα διασημότερα αντιπολεμικά έργα ζωγραφικής στην ιστορία της τέχνης, τη Γκερνίκα του Πάμπλο Πικάσο. Το έργο ήταν παραγγελία της κυβέρνησης της Ισπανίας για μια έκθεση που θα γινόταν στο Παρίσι το 1937.

Ο ισπανικός εμφύλιος ενέπνευσε πλήθος μεγάλων καλλιτεχνών της εποχής, όπως οι Pablo Picasso, Julio Gonzalez, Χουάν Μιρό, Alexander Calder, Alberto Sánchez, και José Gutiérrez Solan. Ο Πάμπλο Πικάσο είχε ξεκινήσει να δημιουργεί μία σειρά από αντι – εθνικιστικές εικόνες το 1937 με τίτλο Dream και Lie of Franco. Σύμφωνα με τον ιστορικό τέχνης Fernando Martín, για πρώτη φορά στη σύγχρονη ιστορία του πολέμου, μία πόλη και ο άμαχος πληθυσμός της δέχθηκαν τόσο μεγάλη επίθεση από την τακτική του φόβου και τον μηχανισμό ελέγχου της πιο απάνθρωπης εξουσίας.