Οι επιπτώσεις της πανδημίας του covid-19 θα επηρεάσουν την οικονομία και την αγορά εργασίας στην Ελλάδα για πολύ μεγαλύτερο χρονικό διάστημα απ’ όσο αρχικά προβλεπόταν. Η πανδημία δεν τελείωσε μέσα στο 2021, όπως ήταν κάποιες πρώτες εκτιμήσεις, παρόλο που υπήρξε το πρόγραμμα της εμβολιαστικής κάλυψης.

Αγορά εργασίας και πανδημία – Γράφει ο Σπύρος Σταθάκης

Σύμφωνα σε σχετική ανάλυση που περιλαμβάνεται στην έκθεση του Οικονομικού Επιμελητηρίου Ελλάδος (ΟΕΕ), για τον κρατικό προϋπολογισμό, σε επίπεδο πολιτικής είναι εμφανής η πρόθεση να μην υπάρξει εκ νέου επιβολής γενικευμένου lockdown, όπως έγινε το 2020, πα­ρόλο που αυτή τη στιγμή το σύστημα υγείας δέχεται ιδιαίτερα μεγάλη πίεση από τον αριθμό των νοσηλευόμενων σε απλές κλίνες και σε κλίνες ΜΕΘ.

Παρόλο που το πρώτο lockdown στην Ελλάδα επιβλήθηκε στις 26 Φεβρουαρίου 2020, δηλαδή προς το τέλος του πρώτου τριμήνου του 2020, εντούτοις η μείωση του ΑΕΠ ξεκίνησε από το τρίτο τρίμηνο του 2019.

Με βάση τα εποχικώς διορθωμένα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ το ΑΕΠ μειώθηκε κατά 1,213% το τρίτο τρίμηνο του 2019 σε σχέση με το δεύτερο τρίμηνο. Η μείωση του ΑΕΠ συνεχίστηκε και το τέταρτο τρίμηνο του 2019 και το πρώτο τρίμηνο του 2020. Στο δεύτερο τρίμηνο του 2020 η μείωση του ΑΕΠ ήταν της τάξεως του 14,359% εξαιτίας του περιορισμού της οικονομικής δραστηριότητας λόγω της επιβολής του πρώτου lockdown. Έκτοτε το ΑΕΠ ανακάμπτει εμφανίζοντας αύξηση της τάξεως του 5,8% στο τρίτο τρίμηνο του 2020, αν και η τουριστική δραστηριότητα ήταν αρκετά μειωμένη λόγω των ευρύτερων περιορισμών λόγω covid-19 και της αβεβαιότητας που επικρατούσε σε διεθνές επίπεδο.

Lockdown και αγορά εργασίας

Στις 5 Νοεμβρίου 2020 ανακοινώνεται το δεύτερο γενικευμένο lockdown στην Ελλάδα το οποίο δεν επηρέασε αρνητικά την οικο­νομική ανάπτυξη αφού το ΑΕΠ συνέχισε να αυξάνεται όλα τα επόμενα τρίμηνα. Η απασχόληση αυξάνεται από 3.625,5 χιλ. άτομα το δεύτερο τρίμηνο του 2015 σε 3.844,0 χιλ. άτομα το 2020 (αύξηση κατά 330,9 χιλ) και μειώνεται την περίοδο 2020 – 2021 κατά 112,4 χιλ. άτομα.

Ενώ η απασχόληση αυξήθηκε το 2019 κατά 87,8 χιλ. άτομα, μειώ- θηκε το 2020 κατά 25,9 χιλ. άτομα. Στο πρώτο τρίμηνο του 2020 η απασχόληση μειώθηκε κατά 49,2 χιλ. άτομα και στο δεύτερο τρίμηνο του 2020 κατά 8,6 χιλ. άτομα. Δεδομένων των μέτρων στήριξης της απασχόλησης την περίοδο του lockdown, πολλοί εργαζόμενοι τέθηκαν σ’ αναστολή και δεν απολύθηκαν, η μείωση της απασχόλησης δεν ήταν σημαντική.

Στο τρίτο τρίμηνο του 2020 η αύξηση της απασχόλησης κατά 82,8 χιλ. άτομα υπερκάλυψε τη μείωση των προηγούμενων εξαμήνων. Είναι ενδιαφέρον να επισημανθεί η πολύ μεγάλη μείωση της απασχόλησης στο πρώτο εξάμηνο του 2021 (253,4 χιλ. άτομα) και η πολύ μεγάλη αύξηση της απασχόλησης στο δεύτερο τρίμηνο (290,2 χιλ. άτομα).

Βέβαια η διάρκεια του δεύτερου lockdown ήταν πολύ μεγαλύτερη από τη διάρκεια του πρώτου lockdown, από αρχές Νοεμβρίου 2020 έως αρχές Μαΐου 2021, αλλά η αυστηρότητά του ήταν μικρότερη σε σχέση με το πρώτο lockdown. Άρα, είναι η μεγάλη διάρκεια του δεύτερου lockdown που θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι ήταν υπεύθυνη για τη μεγάλη μείωση της απασχόλησης, παρόλο που τα υποστηρικτικά μέτρα προς επιχειρήσεις και εργαζόμενους συνέχιζαν να υφίστανται;

Ας επισημανθεί ότι η οικονομική δραστηριότητα το προαναφερόμενο χρονικό διάστημα εμφάνιζε θετικό πρόσημο, δηλ. αυξανόταν. Άρα η μείωση της απασχόλησης στο διάστημα αυτό θα πρέπει να ερμηνευτεί στη βάση άλλων παραγόντων και όχι στη μεταβολή της οικονομικής δραστηριότητας. Μία πιθανή εξήγηση είναι ίσως το γεγο­νός ότι εκείνη την περίοδο επιχειρήσεις προέβησαν σε μείωση του προσωπικού τους προεξοφλώντας ότι με βάση τα νέα οικονομικά δεδομένα χρειαζόντουσαν λιγότερο προσωπικό. Η ανεργία μειώνεται συνεχώς την περίοδο 2015 – 2021 με βάση τα στοιχεία του δεύτερου τριμήνου του κάθε έτους.

“Χέρι χέρι” πανδημία και αγορά εργασίας

Σύμφωνα με την επεξεργασία των στοιχείων από το ΟΕΕ, στο πρώτο τρίμηνο του 2020 η ανεργία μειώθηκε κατά 41,3 χιλ. άτομα και στο δεύτερο τρίμηνο 2020 αυξάνεται κατά 23,2 χιλ. άτομα. Στο τρίτο και τέταρτο τρίμηνο του 2020 παρουσιάζεται περαιτέρω μείωση της ανεργίας κατά 11,9 χιλ. άτομα και 6,3 χιλ. άτομα αντίστοιχα. Μείωση της ανεργίας καταγράφεται και για το πρώτο και δεύτερο τρίμηνο του 2021. Από μία πρώτη εικόνα θα μπορούσαμε την αύξηση της ανεργίας στο δεύτερο τρίμηνο του 2020 να την αιτιολο­γήσουμε στη μείωση της οικονομικής δραστηριότητας που επέφερε το πρώτο lockdown και τη συνεχή μείωση της ανεργίας στην περαιτέρω οικονομική ανάπτυξη που σημειώνεται παρόλη την επιβολή του δεύτερου lockdown.

Ο πληθυσμός ηλικίας 15 ετών και άνω μειώνεται σε απόλυτα νούμερα σε κάθε τρίμηνο της προαναφερόμενης περιόδου που οφείλεται, κυρίως, στη μείωση του πληθυσμού 0 – 14 ετών, λόγω της υπογεννητικότητας 2. Στο δεύτερο τρίμηνο 2020 (Απρίλιος – Ιούνιος) που είναι η περίοδος του πρώτου lockdown, παρατηρείται αύξηση της ανεργίας κατά 23,2 χιλ. άτομα και μείωση του αριθμού των απασχολουμένων κατά 8,6 χιλ. άτομα. Ως εκ τούτου η περίοδος του πρώτου lockdown επηρέασε αρνητικά την απασχόληση και αύξησε την ανεργία. Η περίοδος του δεύτερου lockdown στο μέσο του τέταρτου τριμήνου του 2020 και τελειώνει στο δεύτερο τρίμηνο 2021.

Αυτό που χαρακτηρίζει το τέταρτο τρίμηνο του 2020 αλλά ιδιαίτερα το πρώτο τρίμηνο του 2021, και είναι επίπτωση του δεύτερου lockdown, είναι η μεγάλη μείωση του αριθμού των απασχολουμένων που υπερκαλύπτει τη μείωση της ανεργίας. Δηλαδή στην ουσία η μείωση της ανεργίας οφείλεται πρωτίστως στη μείωση του εργατικού δυναμικού, δηλαδή στην αύξηση του αριθμού των ατόμων που σταμάτησαν να αναζητούν εργασία και αποχώρησαν από το εργατικού δυναμικό. Είναι ενδιαφέρον ότι στα εν λόγω τρίμηνα υπάρχει αύξηση του ΑΕΠ 2,2% για το τέταρτο τρίμηνο του 2020 και 3,98% το πρώτο τρίμηνο του 2021.

Ως εκ τούτου η αύξηση του ΑΕΠ αυτή την περίοδο δεν κατορθώνει να δημιουργήσει επαρκείς θέσεις εργασίας και έτσι ο αριθμός των απασχολουμένων μειώνεται. Αντίθετα στο δεύτερο τρίμηνο 2021 υπάρχει πολύ μεγάλη αύξηση του αριθμού των απασχολουμένων (κατά 290,2 χιλ. άτομα) και μείωση της ανεργίας κατά 12,9 χιλ. άτομα που, μάλλον, οφείλεται στο μεγαλύτερο άνοιγμα της τουριστικής δραστηριότητας σε σχέση με τον προηγούμενο χρόνο. Είναι σαφές ότι η πανδημία του covid-19 επηρέασε την αγορά εργασίας παρόλα τα μέτρα στήριξης εργαζομένων και επιχειρήσε­ων που έλαβε η κυβέρνηση.

Τι φέρνει το 2022 για την αγορά εργασίας

Το ΟΕΕ επισημαίνει ότι σήμερα, η αγορά εργασίας βρίσκεται μπροστά σε νέες προκλήσεις.

Η διευθέτηση του χρόνου εργασίας σε εβδομαδιαία βάση, η χρήση τηλεργασίας, η αδυναμία της ελληνικής οικονομίας να δημιουργεί σημαντικό αριθμό θέσεων εργασίας σε περιόδους οικονομικής άνθησης και η αναμενόμενη «γενναία» αύξηση του κατώτατου μισθού, όπως υποσχέθηκε ο αρμόδιος Υπουργός, αποτελούν τα νέα δεδομένα της αγοράς εργασίας για την επόμενη περίοδο.

Επιπρόσθετα θα πρέπει να ληφθεί υπόψη το ύψος του πληθωρισμού το οποίο δεν αναμένεται να μειωθεί μέσα στο πρώτο τρίμηνο του 2022 και οι πιο αισιόδοξες προβλέψεις εί­ναι να σταθεροποιηθεί έστω και σε σχετικά υψηλό επίπεδο.

Η σημαντική πρόκληση της οικονομίας για το 2022 είναι να μπο­ρέσει να συνδυάσει υψηλούς ρυθμούς οικονομικής μεγέθυνσης με υψηλούς ρυθμούς αύξησης της απασχόλησης, το οποίο δεν έχει κατορθώσει να το πετύχει στο παρελθόν.

Παρόλο που με βάση την οικονομική θεωρία η παραγωγή περισσότερου προϊόντος ή υπηρεσίας απαιτεί τη χρήση περισσότερων παραγωγικών συντελεστών, εντούτοις, η ιστορική αναδρομή της σχέσης μεταξύ οικονομικής μεγέθυνσης και απασχόλησης στην Ελλάδα, μαρτυρεί μία πολύ ασθενή θετική συσχέτιση. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι οι ασκούντες πολιτική θα πρέπει να επικεντρώσουν τις παρεμβάσεις του κράτους που θα στοχεύουν στη δημιουργία προϋποθέσεων αύξησης της οικονομικής δραστηριότητας με σημαντική αύξηση των θέσεων εργα­σίας.

Οι προκλήσεις με τις οποίες είναι αντιμέτωπη η εργασία το 2022 αφορούν από τη μία ενδείξεις προσπάθειας επίτευξης μεγαλύτερης ευελιξίας για την τυπική αγορά εργασίας και υποσχέσεις σημαντικής αύξησης του κατώτατου μισθού που πιθανώς θα επηρεάσουν το μέγεθος της απασχόλησης. Όμως ένα σημαντικό ποσοστό των απασχολουμένων, ειδικά των μικρότερων ηλικιακών ομάδων, απα­σχολούνται στη μαύρη αγορά εργασίας ως ανασφάλιστοι με κακές εργασιακές συνθήκες και αμειβόμενοι πολλές φορές και κάτω του κατώτατου μισθού, Οι ασκούντες πολιτική δείχνουν να ξεχνούν αυτό το κομμάτι της αγοράς εργασίας και οι πολιτικές τους να αφορούν μόνο όσους εργάζονται στην τυπική αγορά εργασίας.

Εντούτοις η διάδοση της τηλεργασίας την περίοδο μετά την πανδημία, η οποία δε φαίνεται ακόμη να προτιμάται από σημαντικό μέρος επιχειρήσεων, θα διευρύνει ακόμη περισσότερο τον αριθμό των απασχολουμένων στην άτυπη αγορά εργασίας. Το 2022 θα αποτελεί το έτος καμπής για την οικονομία και την αγορά εργασίας γιατί μένει να αποδειχτεί αν η συμπίεση της οικονομικής δραστηριότητας και της απασχόλησης που οφειλόταν στην αντιμετώπιση της πανδημίας θα ακολουθηθεί από την αποσυμπίεση και τη μετατόπιση στα προ πανδημίας επίπεδα ή αυτή η αποσυμπίεση θα είναι αργή και θα επηρεάσει σημαντικά και το επόμενο έτος την απασχόληση;