Ας μιλήσουμε για ημίθεους (ελλείψει θεών)…Ας μιλήσουμε για τους ευλογημένους των θεών (που ελλείπουν). Ο Ραφαήλ δεν υπήρξε ποτέ ούτε Michelangelo ούτε Leonardo.

Ήταν ένας απλός πλην φιλόδοξος επαρχιώτης από το Urbino που όμως κατάφερε – κατακτώντας με την τέχνη και την ακαταδάμαστη εργατικότητα του μητροπολιτικά κέντρα όπως η Ρώμη ή η Φλωρεντία – να γοητεύσει, όσο ποτέ κανείς άλλος, την εξουσία, να ταυτιστεί μαζί της και να την εκφράσει αισθητικά αλλά και ιδεολογικά.

Παραμένοντας ο ιδιοφυέστερος και πιο ταλαντούχος ”κλέφτης” στην ιστορία της τέχνης απέσπασε από τον δάσκαλό του Perugino την αινιγματική γλυκύτητα των προσώπων, από τον Leonardo το μυστηριώδες sfumato των περιγραμμάτων και από τον Michelangelo την teribilità των υπερφυών σωμάτων. Ο ίδιος υπήρξε ο εγκυρότερος εισηγητής της αισθητικής του κλασικού κόσμου στην νεότερη εποχή αλλά έκτοτε και το σημείο αναφοράς κάθε Ακαδημίας και κάθε ακαδημαϊκού δασκάλου.

Ραφαήλ επαναπρότεινε το σώμα, αισθησιακό, ανθρώπινο αλλά με την αύρα της τελειότητας ως το εγκρατέστερο όπλο για την εκπόρθηση του Παραδείσου. Για την κατάκτηση της αθανασίας. Ο ίδιος μοίραζε, μέσα από τα έργα του, το κάλλος με την απλοχεριά ενός θεού και τοποθετώντας εκ νέου την Ψυχή στον ίδιο θρόνο με τον Έρωτα. Δηλαδή αδελφώνοντας τον παγανισμό με τον χριστιανισμό. Κανένας νεοπλατωνικός φιλόσοφος δεν τα κατάφερε καλύτερα, ούτε καν αυτός ο ίδιος ο Marcilio Ficino ή ο μαθητής του, ο Pico della Mirandola…

Όταν όλοι οι άλλοι πάλευαν τις ιδέες με κορμιά στερημένα, εκείνος αγκάλιαζε τα σώματα, χάιδευε τα τρυφερά στήθη των κοριτσιών και κέρδιζε και στα νοήματα και στην ομορφιά! Ένας Mozart της ζωγραφικής, ένας αγαπημένος των θεών, ο γενάρχης της σχολής της Ρώμης, η ενσάρκωση του μέτρου και της ισορροπίας, ο εισηγητής των λαμπρών, βενετσιάνικων χρωμάτων (που πάντως τα υιοθετεί από τον Sebastiano del Piombo). Ο καλλιτέχνης που επιλέγει σαν τον Θεό Πατέρα απλά κορίτσια του λαού για να τις καταστήσει Μαντόνες του! Όπως λ.χ τη Φορναρίνα…

Η τέχνη του, τέλος, εικονοποιεί ένα αρμονικό σύμπαν θεμελιωμένο στερεά τόσο στην αρχαία φιλοσοφία όσο και στο δόγμα της Chiesa Cattolica. Ίσως γι‘αυτό διαδόθηκε σ’ όλη την Ευρώπη χάρη στις χαλκογραφίες που φιλοτέχνησε ο βοηθός του Marcantonio Raimondi και οι οποίες έφτασαν μέχρι το Άγιον Όρος, τα Επτάνησα και την Κρήτη επηρεάζοντας τη μεταβυζαντινή, ενετοκρητική σχολή της αγιογραφίας (Εμμανουήλ Τζάνες, Θεόδωρος Πουλάκης). Η παραμονή του στη Ρώμη υπήρξε ιδιαίτερα παραγωγική. Εκτός των άλλων φιλοτέχνησε τοιχογραφίες στη Villa Farnesina, στη Santa Maria della Pac και στη λότζια του Βατικανού σε συνεργασία με τον Giovanni da Undine και τον Perino del Vaga.

Ο Ραφαήλ επιτυγχάνει τον απόλυτο συγκερασμό της pulchritudo (ομορφιά) και της similitudo (ομοιότητα), διατυπώνει τη σχεδόν αρχετυπική εικόνα της ευταξίας και του ωραίου. Οι νωπογραφίες του στις stanze, τα παπικά δώματα του Ιουλίου Β! della Rovere, στον τρίτο όροφο του Βατικανού που ολοκληρώνονται ανάμεσα στα 1509 και 1511, φέρουν μεν στοιχεία από τη μιχαηλαγγελική αίσθηση του μνημειώδους αλλά οι μορφές, παρά την ένταση τους, εμφανίζονται ισορροπημένες, φωτισμένες από ένα υπερκόσμιο μεγαλείο. Βρίσκονται ακριβώς πάνω από τα ”καταραμένα” διαμερίσματα του Πάπα Αλέξανδρου ΣΤ! Βοργία στον δεύτερο όροφο, το άγος των οποίων ήθελαν να εξορκίσουν τόσο ο Ιούλιος Β! όσο και ο ευνοούμενος του νεαρός από το Ουρμπίνο.

Σ ’ένα theatrum mundi. Στην τόσο εμπνευσμένα γεωμετρημένη τέλος ”Σχολή των Αθηνών” το στρογγυλό, κεντρικό κτίσμα με τον τρούλο παραπέμπει στα πρώτα σχέδια του Bramante για τον Άγιο Πέτρο ενώ στο κέντρο της σύνθεσης ο Πλάτωνας – Ντα Βίντσι (ο δάσκαλος) και ο Αριστοτέλης – Μπραμάντε (ο φίλος) βαδίζουν δυναμικά προς τον θεατή σαν σε μια υπέργεια σκηνή ενός επίσης θαυμαστού θεάτρου. Ο ένας δείχνει τον ουρανό ο άλλος τη γη, μεταφυσική και φυσικός κόσμος σε μίαν έξοχη, διαλεκτική ενότητα. Γύρω τους το Πάνθεον των Ελλήνων φιλοσόφων και κάτω αριστερά μόνος και βυθισμένος σε μελαγχολικές σκέψεις ο σκοτεινός Ηράκλειτος – Μιχαήλ Άγγελος.

Ο αντίπαλος! Ένα είδος οπτικής εγκυκλοπαίδειας της αρχαίας φιλοσοφίας της οποίας συνεχιστές είναι οι πρωτεργάτες της Αναγέννησης αυτή πού εκπροσωπούν τον homo universalis. Συμπάθειες και αντιπάθειες, καλλιτεχνικοί ανταγωνισμοί και bella maniera, ίντριγκες και συμφέροντα, φιλοσοφικές σχολές και ιδεολογικές διαμάχες μπορούν εδώ να συνυπάρχουν με τόσο ιδιοφυή και εντέλει καθαρτήριο τρόπο! Με τον Poussin και τον lngres να κατασκοπεύουν από το μέλλον γοητευμένοι αυτόν τον ευνοημένο της Φύσης και ευνοούμενο της εξουσίας. Η μαγεία αλλά και η τρομακτική δύναμη της ζωγραφισμένης εικόνας…. Και τότε και πάντα.

[Η γκαλερί Ζήβας και ο ζωγράφος Νίκος Ζήβας τιμώντας τα 500 χρόνια από τον θάνατο του Ραφαήλ (1483 – 1520) φέρνουν τον μεγάλο δημιουργό στην Αθήνα οργανώνοντας μία πρωτότυπη, διαδικτυακή έκθεση. Μία έκθεση με επιβλητικά όσο και πολυεπίπεδα δύο έργα τα οποία μεταφέρουν στο σήμερα τους χώρους και τους χρόνους στους οποίους έζησε ο αναγεννησιακός καλλιτέχνης.]

Πρόκειται για την εντυπωσιακή ακουαρέλα του ανεξάντλητου εικονογράφου της ιστορίας Milo Manara ”Fornarina″ (από την σειρά έργων του από το 2002 ” Il pittore e la modella″) με διαστάσεις 70Χ50 εκ. (Η παρουσίαση του έργου του Milo Manara γίνεται με πρωτοβουλία της Zivasart Gallery κατόπιν της ευγενούς και φιλικής παραχώρησης αδείας προς αυτή από τον ίδιο και τον μάνατζερ του Claudio Curcio, διευθυντή της Comicon.)

Ο Μανάρα από το 1969 ασχολείται με την εικονογράφηση ιστορικών θεμάτων εμπνεόμενος κυρίως από την ιστορία της Αναγέννησης και του μπαρόκ. Και βέβαια από εκείνους τους δημιουργούς οι οποίοι συνδυάζουν ερωτισμό αλλά και ριζοσπαστική, καλλιτεχνική έκφραση όπως είναι ο Καραβάτζιο, ο Ραφαήλ, ο Πιρανέζι ή ο κύκλος των δημιουργών που κινούνται γύρω από τους Βοργίες.

Οι αξεπέραστες ζωγραφικές του Μανάρα, σφιχταγκαλιασμένες με τα κείμενα, ερωτοτροπούν με πάθος ώστε να αναστήσουν μπροστά στα μάτια του, κακομαθημένου από την τηλεόραση και τον κινηματογράφο, θεατή όλον τον πολύχρωμο πλούτο αλλά και την υπόγεια γοητεία της ιστορίας.

Μια ιστορία που εικονογραφείται σαν το διαρκές δράμα σωμάτων, επιθυμιών, εξάρσεων και πτώσεων. Συχνά σε αυτό του το ταξίδι τον συνοδεύουν δημιουργοί του επιπέδου ενός Federico Fellini, ενός Pedro Almodóvar, ενός Hugo Pratt.

Με την συγκεκριμένη ακουαρέλα μεταφερόμαστε στο παπικό ανάκτορο όπου ανάμεσα σε γραμματείς και ερωμένες εικονίζεται να πρωταγωνιστεί η κόρη του φούρναρη, η Fornarina, δηλαδή η Margherita Luti, αλλιώς γνωστή και ως la Velata, η πεπλοφόρος.

Έχω θαυμάσει το ημίγυμνο κορίτσι, μόνο του στο κέντρο της μεγάλης σάλας του Palazzo Barberini, να φυλάσσεται από δύο αγριωπούς φρουρούς, τουλάχιστον δύο φορές. Την κοίταζα όπως κοιτάζει κάνεις παλιά αγαπημένη που δεν έχει ξεπεράσει. Είναι η ημίγυμνη έμπνευση, η αγέρωχα αγέραστη σε πείσμα του χρόνου που καθοδηγεί τον ζωγράφο, κρατημένο σκόπιμα στο ημίφως.

Όπως στη σκιά βρίσκεται κι ο Γκόγια στο περίφημο πορτρέτο της οικογένειας του Καρόλου Δ. Στο βάθος ο Πάπας Λέων Ι των Μεδίκων στο θρόνο του ενώ στο πρώτο επίπεδο οι ανιψιοί του, ο καρδινάλιος Guilio di Guiliano de’ Medici, ο μετέπειτα καταστροφικός Πάπας Κλήμης Ζ και ο καρδινάλιος Luigi de’ Rossi. Καμία, ενδελεχής, θεωρητική ανάλυση δεν θα μπορούσε να αποδώσει καλύτερα όχι το δέρμα αλλά το σώμα, όχι την πληροφορία αλλά την ατμόσφαιρα της ιστορίας… Τη γοητεία, το κύρος ή την παρακμή των μεγάλων στιγμών που κυοφορούν ανατροπές.

Το δεύτερο έργο του Νίκου Ζήβα ονομάζεται ”Η άλλη Σχολή των Αθηνών” με διαστάσεις 47 Χ 34 εκ. και μεικτή τεχνική: ( σχέδιο με μολύβι και κολλάζ σε ψηφιακά επεξεργασμένη εικόνα σε χαρτί) 2020.

Ο Νίκος Ζήβας επιστρέφει στη Σχολή των Αθηνών της Stanza della Segnatura, αποστερημένης όμως από τα διάσημα πρόσωπα της, με τους κίονες και τις ορθομαρμαρώσεις, με τα δάπεδα και τις κόγχες των γλυπτών, ερημωμένες, χορταριαριασμένες.

Πρόκειται μήπως για κάποιο πρωθύστερο πνεύμα ρομαντισμού και ρητορικής των ερειπίων όπως συμβαίνει λ.χ με τον Robert Hubert και τον Piranesi, ή τάχα αυτή η ερήμωση αναφέρεται σε κάτι ουσιαστικότερο, σε κάτι πιο σύγχρονο; Μήπως αφορά στην στερημένη ουμανιστικών ιδεωδών και ίσως γι’αυτό και μεγάλης τέχνης, εποχή μας.

Ως συνήθως η λύση των προβλημάτων βρίσκεται κάπου στο τέλος. Αν κοιτάξουμε το βάθος της συγκεκριμένης σύνθεσης θα δούμε να αχνοφαίνεται μία σύγχρονη μεγαλούπολη κι ένα αεροπλάνο να σκίζει τον αιθέρα. Δηλαδή βρισκόμαστε στο σήμερα με την τεχνολογία να κυριαρχεί και τις εφαρμογές της να έχουν καταλάβει τον πλανήτη.

Για το καλό όμως ή για το κακό;

Ποιος θα μπορούσε να απαντήσει με εγκυρότητα;

Από τα βάθη του χρόνου η τέχνη, οι καλλιτέχνες μάς προειδοποιούν: Όσο καθιστούμε την καλλιτεχνική έκφραση μηχανική, αυτιστική και διακοσμητική, τόσο χάνουμε όχι μόνο πνευματικά αλλά και από πλευράς ποιότητας ζωής. Από πλευράς οράματος. Και χωρίς όραμα η ζωή καταντά καταδίκη. Χωρίς έρωτα και για τους ανθρώπους και για τα πράγματα που οι άνθρωποι έφτιαξαν, ισοδυναμεί με ειρκτή. Σαν αυτή που ζούμε τους τελευταίους μήνες έγκλειστοι και αποκλεισμένοι από όσα αγαπάμε και μας καθιστούν πιο ανθρώπινους. Μια αγκαλιά, ένας λόγος, ένα βλέμμα, ένα φιλί. Εσείς, φίλοι τί λέτε;

Η παρουσίαση του έργου του Milo Manara γίνεται με πρωτοβουλία της Zivasart Gallery κατόπιν της ευγενούς και φιλικής παραχώρησης αδείας προς αυτή από τον ίδιο και τον μάνατζερ του Claudio Curcio, διευθυντή της Comicon.

Η Έκθεση ξεκινά το Σάββατο 19/12/2020 και η Zivasart Gallery (Zivasart Gallery | Facebook) παρουσιάζει την διαδυκτιακή έκθεση μέσω του ακόλουθου συνδέσμου.

Επιμέλεια έκθεσης Μάνος Στεφανίδης

Για να επισκεφθείτε τον Μίλο Μανάρα:

https://www.facebook.com/milomanaraofficial – https://www.instagram.com/milomanara_official/?hl=it