Συνέντευξη στον Κώστα Κατόπη
Με την χαράκτρια και ζωγράφο Καλλιόπη Κουκλινού συναντηθήκαμε στο ατελιέ της στο Μαρούσι. Ο χώρος γύρω γεμάτος με σχέδια από ανθρώπινα σώματα και φιγούρες που αιωρούνται προς όλες τις κατευθύνσεις. Κυριαρχεί το ασπρόμαυρο αλλά με κάποιες παρεμβάσεις από κόκκινο χρώμα. Αυτός ο απλός συνδυασμός χρωμάτων ήταν που με εντυπωσίασε στη δουλειά και στα σχέδια της Καλλιόπης και αποφάσισα να συνομιλήσω μαζί της. Ιστορίες που ξεπηδούσαν μέσα από τα ντοσιέ που ξεφύλλιζα και που παρακαλούσα να μην τελειώσουν! Ανθρώπινες ιστορίες μονίμως σε κίνηση!
Μιλήσαμε για το έναυσμά της να ασχοληθεί με την τέχνη, τις επιρροές και τις αφορμές για τα σχέδια, το γυμνό και την απλότητα… Μου εξέφρασε τις καλλιτεχνικές της ανησυχίες εν μέσω καραντίνας, τους καλλιτέχνες εν Ελλάδι και τα μελλοντικά της σχέδια. Αναλυτικά η συνέντευξη με την Καλλιόπη Κουκλινού έχει ως εξής:
-Καλλιόπη, μίλησέ μας για την ενασχόλησή σου με την ζωγραφική.
-Η ενασχόλησή μου με την ζωγραφική ή καλύτερα με την δημιουργία ξεκίνησε από μικρή ηλικία. Όπως όλα τα παιδιά ζωγράφιζα και σχεδίαζα κι εγώ.
Επίσης μου άρεσε πολύ να φτιάχνω κατασκευές, να κεντάω ή να ράβω. Να δημιουργώ κόσμους δικούς μου. Με την απόσταση των χρόνων βλέπω τώρα, πόσο σημαντική ήταν η ίδια η διαδικασία της δημιουργίας. Κάτι που συνεχίζει να υφίσταται και σήμερα!
-Για ποιο λόγο ζωγραφίζεις/σχεδιάζεις;
-Ίσως είναι η ίδια η διαδικασία της δημιουργίας το μεγαλύτερο κίνητρο. Το αισθάνομαι σαν κάτι αναγκαίο σε σχέση με την ύπαρξή μου. Δεν είναι πάντα εύκολη ή ευχάριστη αυτή η διαδικασία, επειδή σαν καλλιτέχνιδα θέτω μόνη μου καλλιτεχνικά προβλήματα, τα οποία είμαι κατά κάποιο τρόπο υποχρεωμένη να λύσω! Αυτό μπορεί να συνοδεύεται και από απογοητεύσεις, δυσκολίες, οι οποίες πρέπει να ξεπεραστούν. Ένα για μένα ικανοποιητικό αποτέλεσμα, μπορεί βέβαια να λειτουργήσει ως ευχάριστη αμοιβή.
-Από πού αντλείς τις εμπνεύσεις σου; Ποιες είναι οι επιρροές σου;
-Τις εμπνεύσεις προτιμάω να τις ονομάζω αφορμές. Τις μεγαλύτερες αφορμές λοιπόν τις δίνει η ζωή η ίδια. Οι συνθήκες, ανθρώπινες σχέσεις, συναισθήματα, μια εικόνα, πολλές φορές η μουσική. Ξεκινάω λοιπόν με μια αφορμή, αποστασιοποιούμαι κατά την διάρκεια της δημιουργίας συνήθως από το αρχικό ερέθισμα και έχω αποκλειστικά καλλιτεχνικά προβλήματα στο επίκεντρο μου. Όπως το στήσιμο, την οργάνωση και την δομή της σύνθεσης, ποιες φόρμες π.χ. είναι αναγκαίες για να φτάσω σε ένα για μένα ικανοποιητικό αποτέλεσμα. Έτσι δημιουργούνται συχνά συνθέσεις με στοιχεία τα οποία δεν είχα προγραμματίσει εξ αρχής. Θα δουλέψω δηλαδή και με το τυχαίο ή και το λάθος μου.
Επιρροές υπάρχουν από όλη την Ιστορία της Τέχνης μέχρι και σύγχρονους καλλιτέχνες. Με ενδιαφέρουν κυρίως ανθρωποκεντρικά σχέδια, που επικεντρώνονται στη φιγούρα και τον χώρο. Με ιδιαίτερη προσοχή παρατηρώ σχέδια, αλλά και χαρακτικά καλλιτεχνών του Μοντερνισμού με τα διάφορα κινήματά του.
-Στα έργα σου είναι εμφανής η ενασχόλησή σου με το γυμνό και το ανθρώπινο σώμα γενικότερα. Γιατί αυτή η επιλογή;
-Καθοριστικό ήταν οι σπουδές τις χαρακτικής, όπου το σχέδιο του γυμνού με μοντέλο ήταν υποχρεωτικό. Με μάγεψε πάρα πολύ σύντομα το γεγονός του ότι μετέφερα το ανθρώπινο σώμα μέσω της όρασης και της προσπάθειας της κατανόησης κυρίως του όγκου του ανθρώπινου σώματος, με το λιτό μέσο της γραμμής, στο χαρτί. Πέρα από αυτό με «βόλευαν» το σώματα σαν φόρμες καλλιτεχνικές. Με αυτό τον τρόπο αντιλαμβάνομαι και χρησιμοποιώ το ανθρώπινο σώμα, δηλαδή ως φόρμα. Ειδικά οι καμπύλες στα γυναικεία σώματα ή όπως στα πολύ γρήγορα σκίτσα που έκανα για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα από μουσικούς την ώρα που παίζανε. Ειδικά στους μουσικούς με ενδιαφέρει το μουσικό όργανο ως επέκταση του σώματός τους.
Επιπλέον με προσέλκυε πάντα ότι το θέμα φιγούρα και χώρος, συμπεριλαμβανομένου το γυμνό, είναι διαχρονικό. Το συναντάμε σε όλη την Ιστορίας της Τέχνης και πάντα ήταν ένα θέμα που απασχολούσε τους καλλιτέχνες. Μια παράδοση δηλαδή, στην οποία συμμετέχω με τον δικό μου τρόπο. Πέρα από αυτό είναι το γεγονός σημαντικό, ότι μπορώ η ίδια και ο κάθε άνθρωπος, άρα και ο θεατής, να συσχετιστεί! Η γλώσσα του σώματος στην καθημερινή μας ζωή, όπως και στον κόσμο των σχεδίων μου, είναι σε θέση να εκφράσει πολλά ζητήματα της ανθρώπινης φύσης. Από τον ερωτισμό μέχρι και υπαρξιακά ερωτήματα.
-Ζωγραφίζεις/σχεδιάζεις με την πένα και το μελάνι σε χαρτί και επιλέγεις σε πολλά έργα σου τη μονοχρωμία. Τι θέλεις να επικοινωνήσεις με αυτόν τον τρόπο;
-Και εδώ ήταν οι σπουδές μου της χαρακτικής καθοριστικές. Στη χαρακτική μπορούμε βέβαια να δουλέψουμε και με πολλά διαφορετικά χρώματα, η μονοχρωμία είναι όμως ένα χαρακτηριστικό της. Το ίδιο ισχύει και για το σχέδιο ή το σκίτσο.
Επίσης είναι κάτι που ταιριάζει στον χαρακτήρα ή στην ιδιοσυγκρασία μου. Δεν χρειάζομαι πολλά υλικά, ούτε πολλά χρώματα, μου αρέσει η απλότητα. Με ενδιαφέρει να μπορεί να συσχετιστεί ο θεατής, να ολοκληρώσει το έργο με την προσωπική του ερμηνεία.
-Η μακρά περίοδος της καραντίνας λόγω της πανδημίας, πώς λειτούργησε για σένα; Τι επίδραση είχε στη δουλειά σου;
-Σίγουρα επηρεάστηκα όπως οι περισσότεροι σε κάτι τόσο πρωτόγνωρο με ανασφάλεια και φόβο. Οι καραντίνες δεν επηρέασαν την δουλειά μου όμως αρνητικά! Το θέμα της απομόνωσης ή της μοναξιάς είναι για καλλιτέχνες πολλές φορές επιλογή, φτιάχνοντας έτσι συνθήκες για εργασία. Το ότι είχε επιβληθεί, το αισθάνθηκα αρκετά προβληματικό και επίσης ότι έλειπε το κοινωνικό κομμάτι από όπου αντλώ πολλές φορές ερεθίσματα για τα σχέδιά μου. Καλλιτεχνικά αντέδρασα στην τότε πραγματικότητα δουλεύοντας σε σημειωματάρια, όπου μπορούσα να ανταποκριθώ καθημερινά στην επικαιρότητα.
-Πιστεύεις ότι οι καλλιτέχνες πρέπει να εξηγούν επακριβώς στο κοινό τη δουλειά τους;
-Οπωσδήποτε είναι καλό να είναι ο καλλιτέχνης σε θέση να επικοινωνήσει και λεκτικά τι και πώς το έκανε. Ξεκίνησα για παράδειγμα το 2022 μια σειρά γυναικείων φιγούρων με το σκεπτικό να δείχνω σώμα, χωρίς να χρειάζεται το σχήμα το προσώπου. Αυτό έχει ως σχεδιαστική συνέπεια ότι οι στάσεις των φιγούρων είναι συνήθως σκυφτές και η φιγούρες στρέφουν την πλάτη τους στον θεατή. Αυτό το καλλιτεχνικό πρόβλημα λοιπόν είναι μια πληροφορία που δίνω στον θεατή, αλλά δεν αφορά την ερμηνεία του έργου. Θεωρώ ότι όπως ξεκινάω εγώ με κάποια αφορμή για ένα έργο, παραδίδω κατά κάποιο τρόπο το αποτέλεσμα στον θεατή αφήνοντας του χώρο και δίνοντας του μια νέα αφορμή για την ερμηνεία.
-Έζησες τα πρώτα σου χρόνια στη Γερμανία όπου και τελείωσες τις σπουδές σου εκεί. Ποια η εντύπωσή σου σε σχέση με τα ελληνικά δεδομένα;
-Έζησα πολλά χρόνια στη Γερμανία, έτυχε να γεννηθώ εκεί ως παιδί μεταναστών. Σίγουρα συνδυάζω σαν άνθρωπος στοιχεία και των δύο πολιτισμών μέσα μου. Πλέον ζω και εργάζομαι πολλά χρόνια στην Ελλάδα.
Γενικά δεν μου αρέσουν οι συγκρίσεις. Αισθάνομαι ότι συχνά δεν οδηγούν σε κάποιο εποικοδομητικό αποτέλεσμα. Κάποια δεδομένα είναι εκεί καλύτερα και άλλα εδώ πέρα. Αν και συνάντησα αρκετά εμπόδια όσο ζω στην Ελλάδα, για παράδειγμα σε σχέση με την αναγνώριση του πτυχίου μου, επειδή δεν υπάρχουν ακριβώς αντίστοιχες σπουδές εδώ πέρα, κατάφερα να προχωρήσω.
-Θεωρείς ότι η χώρα στηρίζει τους καλλιτέχνες της; Δίνει την πρέπουσα σημασία στις εικαστικές Τέχνες;
-Από τη στιγμή που π.χ. καταργούνται καλλιτεχνικά μαθήματα όπως το Γραμμικό ή Ελεύθερο Σχέδιο από τα Λύκεια, ενώ είναι μαθήματα που εξετάζονται κιόλας, ή υποβαθμίζονται πτυχία των θεατρικών σπουδών (και αυτά είναι μόνο δυο δυσάρεστα παραδείγματα), δεν τίθεται κατά την γνώμη μου να μιλάμε για πρέπουσα σημασία στις εικαστικές Τέχνες ή στις Τέχνες γενικότερα.
-Ποια είναι η άποψή σου για την αγορά της Τέχνης στην Ελλάδα; Ποιες πιστεύεις ότι είναι οι απαραίτητες προϋποθέσεις για να εκθέτει το έργο του ένας καλλιτέχνης;
-Ήρθα στην Ελλάδα λίγα χρόνια πριν την οικονομική κρίση και πρόλαβα να ζήσω καλύτερες εποχές σε ότι αφορά την συμπεριφορά του αγοραστικού κοινού. Υπό την πίεση βέβαια των συνεχιζόμενων διάφορων κρίσεων που περνάει η χώρα όλα τα τελευταία χρόνια, έχει επηρεαστεί όχι μόνο η αγορά της Τέχνης, αλλά και οι επαγγελματικοί όροι και οι σχέσεις στις συνεργασίες με γκαλερίστες και επιμελητές. Παρατηρώ ότι το να εκθέσει ένας καλλιτέχνης το έργο του, εξαρτάται και από τις οικονομικές δυνατότητές του.
-Ποια πιστεύεις ότι είναι η συνταγή επιτυχίας ενός καλλιτέχνη; Υπάρχει «μαγική συνταγή»;
-Σίγουρα δεν μπορεί να υπάρχει μια γενική συνταγή η οποία οδηγεί στην επιτυχία ενός καλλιτέχνη. Επιτυχία ορίζεται για τον καθένα ως κάτι ατομικό και προσωπικό (και στην μαγειρική δεν εξασφαλίζει το να ακολουθεί κανείς συγκεκριμένα βήματα ότι το αποτέλεσμα θα είναι σε όλους το ίδιο). Πιστεύω ότι κάποια στοιχεία στο έργο ενός καλλιτέχνη είναι σημαντικά. Θεωρώ το να υπάρχουν ως «βάση» γνώσεις για την Ιστορία και Θεωρία της Τέχνης και μια πορεία η όποια αποδεικνύει την εξέλιξη ενός προσωπικού ύφους, όπως επίσης η αφοσίωση και επιμονή στη δουλειά, είναι σημαντικά στοιχεία.
– Ποια είναι τα μελλοντικά σου σχέδια;
-Συνεχίζω ένα πρότζεκτ το οποίο ξεκίνησα τον Δεκέμβριο του 2022 με τίτλο «Until I learn how to fly» και παρουσίασα στην ομαδική έκθεση Εscapism in Athens αρχές της χρονιάς, στην γκαλερί FokiaNou Art Space.
Πρόκειται για μικρές παρεμβάσεις στον δημόσιο χώρο, όπου μεταφέρω τις φιγούρες από το αρχικό πλαίσιο του χαρτιού (τον περιορισμένο χώρο) σε τοίχους της πόλης. Η αίσθηση που προκαλείται στα σχέδια ότι οι φιγούρες πέφτουν, χύνονται ή απλώνονται στον χώρο αποκτά μια νέα ελευθερία. Οι φιγούρες διαχέονται και αιωρούνται τώρα ως Paste Ups, χωρίς περιορισμό σε τοίχους της πόλης, όπου συνυπάρχουν με το εκάστοτε περιβάλλον.
Μια εφήμερη μεν έκφραση, επειδή οι φιγούρες δεν παραμένουν για πάντα στα σημεία που τις επικολλάω, αλλά σκοπεύω να την συνεχίζω παράλληλα με τις υπόλοιπες δημιουργίες μου. Και είμαι ανοιχτή σε όποια καλλιτεχνική πρόσκληση και πρόκληση φέρει το μέλλον.
H Καλλιόπη Κουκλινού στο ατελιέ της.
Who is who
Η Καλλιόπη Κουκλινού γεννήθηκε στη Γερμανία το 1970. Σπούδασε Παιδαγωγική και Ιστορία της Τέχνης. Ειδικεύτηκε στη χαρακτική στο εργαστήριο του Prof. Dr. Schütz. Από το 2001 ζει και εργάζεται στην Αθήνα. Είναι μέλος του Επιμελητηρίου Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος. Έχει συμμετάσχει σε πλήθος ομαδικών εκθέσεων στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, ενώ έργα της βρίσκονται σε ιδιωτικές συλλογές διεθνώς.
Ατομικές εκθέσεις
2022 Μουσική Μελάνη σε Χαρτί, ατομική έκθεση, BeeRaki, Αθήνα.
2022 The Nudes/Τα γυμνά, ατομική, διαδικτυακή έκθεση, επιμέλεια Αλεξάνδρα Κολλάρου, artAZ.
2009 Γκαλερί Φωτοπούλου, ατομική έκθεση, επιμέλεια Άννα Φωτοπούλου, Βασίλης Πετρόπουλος, Αθήνα.
Ομαδικές εκθέσεις
2023 ESCAPISM, FokiaNou Art Space, ομαδική έκθεση, επιμέλεια Παναγιώτης Βούλγαρης, Mary Cox, Αθήνα.
2022 Λεπτόγεως, The European Centre Athens, ομαδική έκθεση, επιμέλεια Ευαγγελία Καϊράκη, Αθήνα.
2022 Αιώνια Μήτρα, ομάδα ΔΙΠΟΛΑ, επιμέλεια Δημήτρης Λάμπρου, οινοποιείο Digenakis Winery, Κρήτη.
2022 On the magic mountain, FokiaNou Art Space, ομαδική έκθεση, επιμέλεια Παναγιώτης Βούλγαρης, Mary Cox, Αθήνα.
2022 Night in Athens, FokiaNou Art Space, ομαδική έκθεση, επιμέλεια Παναγιώτης Βούλγαρης, Mary Cox, Αθήνα.
2021 Film Noir, ΑrteVisione Gallery, ομαδική έκθεση, επιμέλεια Ευαγγελία Καϊράκη, Αθήνα.
2021 Ελεύθεροι Πολιορκημένοι, Σύλλογος Καλλιτεχνών κατARTι, Ρέθυμνο, Κρήτη.
2021 Γυναίκες, ΑrteVisione Gallery, ομαδική έκθεση, επιμέλεια Νικολένα Καλαϊτζάκη, Αθήνα.
2021 The Castro, FokiaNou Art Space, ομαδική έκθεση, επιμέλεια Παναγιώτης Βούλγαρης, Mary Cox, Αθήνα.
2021 Ego χωρίς Alter, Match More Art Gallery, Σύλλογος Καλλιτεχνών κατARTι, Χανιά, Κρήτη.
2021 Αλμπέρ Καμύ: 865 Γράμματα, Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Φλώρινας, διαδικτυακή ομαδική έκθεση επιμέλεια Νικολένα Καλαϊτζάκη.
2021 ΜΗΛΩ, διαδικτυακή ομαδική έκθεση, επιμέλεια Στέλλα Δρυγιαννάκη.
2021 Figura, Artzone42 gallery, επιμέλεια Μαρία Βύρρα, Αθήνα.
2020 Alex in Wonderland Act II, The Project Gallery, επιμέλεια Αλεξάνδρα Κολλάρου, Αθήνα.
2020 Ego χωρίς Alter, Σύλλογος Καλλιτεχνών κατARTι, Ρέθυμνο, Κρήτη.
2020 Πίσσα και Πούπουλα, οργάνωση/επιμέλεια Δημήτρης Λαζάρου, Όλγα Λατουσάκη, Ελληνο-Γαλλικός Σύνδεσσμος, Αθήνα.
2020 AbraCADABRA, διαδικτυακή ομαδική έκθεση, επιμέλεια Νικολένα Καλαϊτζάκη.
2020 Love is made of orgasm, επιμέλεια Νικολένα Καλαϊτζάκη, Αθήνα.
2020 Τα ίχνη μιας ζωής 3, XANIart 2020, Κέντρο Αρχιτεκτονικής της Μεσογείου, Χανιά, Κρήτη.
2019 Ομαδική έκθεση, οργάνωση/επιμέλεια Δημήτρης Λαζάρου, Όλγα Λατουσάκη, Petit ΦΟΥΑΡ d’ Art, Αθήνα.
2019 Surprise X, artAZ, Αθήνα.
2019 Τα ίχνη μιας ζωής 2, γκαλερί Μορφές, Ρέθυμνο, Κρήτη.
2019 3ο Φεστιβάλ Τέχνης Νίκος Σκεπετζής, Τα ίχνη μιας ζωής, Ρέθυμνο, Κρήτη.
2019 Art Diamonds Vol. I, επιμέλεια Νικολένα Καλαϊτζάκη, Αθήνα.
2019 Art for Change Festival, Πολυχώρος Eco Zone, Αθήνα.
2018 Miniart, Χώρος Τέχνης, 24 Γράμματα, Αθήνα.
2018 Surprise VIX, artAZ, Αθήνα.
2018 2ο Φεστιβάλ Τέχνης Νίκος Σκεπετζής, Ρέθυμνο, Κρήτη.
2017 Necessity, Weedschat, Αθήνα.
2017 Surprise VIII, artAZ, Αθήνα.
2017 Αντιπραγματισμός ΙΙ, Ηώς Χώρος Τέχνης, Αθήνα.
2017 Φεστιβάλ Παραδοσιακής Οργανοποιίας, Πολιτιστικό Κέντρο Δήμου Αθηναίων «Μελίνα», Αθήνα.
2016/17 Το σώμα της σύγχρονης κρίσης στην κρίση των καλλιτεχνών, Ρέθυμνο, Χανιά Κρήτης.
2016 Babel, Πυρήνας Τέχνης, Αθήνα.
2016 Soundtrope, sound & visual arts festival, six d.o.g.s, Αθήνα.
2016 Ypno-vatis, Art Cargo, Angela Dikeoulia, Contemporary Fine Arts, Art-Car-Go, Αθήνα.
2016 Unconscious playground, Bouzianis Museum, Αθήνα.
2016 Χωρίς βάρος, όγκο, διάσταση, Omen Artgallery, Χανιά, Κρήτη.
2016 Surprise VII, artAZ, Αθήνα.
2015 Έκθεση Χαρακτικής (ΕΕΤΕ), Artville Πολυχώρος Γλυφάδας, Αθήνα.
2015 Αόρατα Νησιά, Χανιά, Κρήτη.
2015 Μνημείο κομμένο στα δύο, (UNESCO), Αθήνα.
2015 Μ-πλεγμένες ιστορίες, (κατ-ARTι), Ρέθυμνο, Ηράκλειο, Κρήτη.
2015 Surprise VI, artAZ, Αθήνα.
2014 Εικαστικές Τέχνες και Αντίσταση 1936-2014, (ΕΕΤΑ), Αθήνα.
2014 TIO EILAR VII, Αθήνα.
2014 TIO EILAR VII, Κωνσταντινούπολη, Τουρκία.
2013/14 “Αναφορά” στο Νίκο Καζαντζάκη, Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Κρήτης, Ρέθυμνο, Ηράκλειο Κρήτης, Χανιά Κρήτης, Αθήνα.
2013 Το χρώμα της βίας, UNESCO, open C.A.S.E. 303, Αθήνα.
2013 Έκθεση Εικαστικών Τεχνών (ΕΕΤΕ), Σαγκάη, Κίνα.
2013 Το σώμα ως τόπος απουσίας και παρουσίας, Αθήνα.
2013 Το σώμα ως τόπος απουσίας και παρουσίας, Άνδρος.
2013 TIO EILAR VI, Αθήνα.
2013 TIO EILAR VI, Κωνσταντινούπολη.
2012 Τέχνης Πετάγματα 3, Ρέθυμνο, Κρήτη.
2012 TIO EILAR V, Αθήνα.
2012 Έκθεση Ζωγραφικής Κρητών Ζωγράφων, Δημοτική Πινακοθήκη Αμαρουσίου.
2011 Επιμελητήριο Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος και ΕΕΔΔΑ, Πολιτιστικό Κέντρο Δήμου Αθηναίων Μελίνα Μερκούρη, Αθήνα.
2011 Art Cargo, Angela Dikeoulia, Contemporary Fine Arts, Art-Car-Go, Αθήνα.
2011 TIO EILAR IV, Αθήνα.
2010/11 Art Cargo, Angela Dikeoulia, Contemporary Fine Arts, ART MEETS MEDIA, Αθήνα.
2010 Art Cargo, Angela Dikeoulia, Contemporary Fine Arts, TIO EILAR IIΙ, Αθήνα.
2010 Ομαδική έκθεση με διοργάνωση της UNESCO, «Παγκόσμια Φτώχια», Τεχνόπολις, Γκάζι, Αθήνα.
2010 Γκαλερί Φωτοπούλου, Αθήνα.
2009 Art Cargo, Angela Dikeoulia, Contemporary Fine Arts, TIO EILAR II, Αθήνα.
2008 Γκαλερί Φωτοπούλου, Αθήνα, Χαρακτική.
2008 Art Cargo, Angela Dikeoulia, Contemporary Fine Arts, Γκάζι, Αθήνα.
2007 “fototherapy-artweek-festival”, Ρέθυμνο, Κρήτης.
2007 Ομαδική έκθεση στο πλαίσιο του Πανευρωπαϊκού Πρωταθλήματος Μπάσκετ, Ρέθυμνο, Κρήτης.
2003 ΟΙΚΑΔΕ Πολιτιστικό Κέντρο Δήμου Αθηναίων Μελίνα Μερκούρη, Αθήνα.
2003 ΟΙΚΑΔΕ Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Ρεθύμνου. Δημοτική Πινακοθήκη Λευτέρης Κανακάκης.
2000 Ομαδική έκθεση χαρακτικής των αποφοίτων του Πανεπιστημίου J.W. Goethe, Φρανκφούρτη.
