Σε μετωπική στρατιωτική σύγκρουση εξελίσσεται πλέον η διαχρονική ένταση Ισραήλ – Ιράν, με τις αεροπορικές επιδρομές του Ισραήλ σε περισσότερους από 200 στόχους στο ιρανικό έδαφος να πυροδοτούν μαζική πυραυλική αντεπίθεση της Τεχεράνης προς το Τελ Αβίβ. Το εύρος των επιχειρήσεων δεν έχει προηγούμενο. Και η Ευρωπαϊκή Ένωση, για πρώτη φορά με τόσο ξεκάθαρο τρόπο, εκφράζει βαθύτατη ανησυχία για την περιφερειακή ασφάλεια και τον κίνδυνο ραδιενεργής κρίσης.
Ευρωπαϊκή Ένωση: «Όχι άλλα βήματα προς την άβυσσο»
Η ανακοίνωση που εξέδωσαν το βράδυ του Σαββάτου οι 27 χώρες μέλη της ΕΕ αναγνωρίζει την κρισιμότητα της κατάστασης, δηλώνοντας «πολύ ανήσυχη» για την κλιμάκωση. Η Ένωση κάνει έκκληση προς όλα τα εμπλεκόμενα μέρη να επιδείξουν αυτοσυγκράτηση, προειδοποιώντας ρητά για σοβαρές συνέπειες, ακόμη και για τον κίνδυνο έκλυσης ραδιενέργειας.
Η αναφορά αυτή δεν είναι διπλωματικά αθώα. Έρχεται ως άμεσος υπαινιγμός προς το Ισραήλ, μετά τη διακηρυγμένη πρόθεσή του να καταστρέψει τις στρατιωτικές και πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν. Το Ισραήλ, σε αντίθεση με την επίσημη διπλωματική γραμμή της ΕΕ, προχώρησε μονομερώς στη μεγαλύτερη στρατιωτική του επιχείρηση εντός ιρανικού εδάφους από ποτέ, χωρίς κανενός είδους διεθνή συναίνεση.
Η «κόκκινη γραμμή» των πυρηνικών
Το ερώτημα για το αν το Ιράν πλησιάζει στην απόκτηση πυρηνικών όπλων είναι αυτό που πυροδοτεί όλη τη στρατηγική σύγκρουση. Το Ισραήλ υποστηρίζει ότι η Τεχεράνη πλησίασε το «σημείο μη επιστροφής» και επικαλείται στοιχεία των μυστικών υπηρεσιών του. Η Τεχεράνη, από την πλευρά της, αρνείται ότι επιδιώκει στρατιωτικό πυρηνικό οπλοστάσιο, όπως κάνει εδώ και δεκαετίες.
Η ΕΕ εμφανίζεται ισορροπημένη αλλά ταυτόχρονα εμμένει σε μια σαφή γραμμή αποτροπής. Τονίζει ότι «το Ιράν δεν πρέπει ποτέ να αποκτήσει πυρηνικά όπλα», υπενθυμίζοντας και την έκθεση του ΔΟΑΕ, σύμφωνα με την οποία η Ισλαμική Δημοκρατία αθέτησε νομικά δεσμευτικές εγγυήσεις για το πυρηνικό της πρόγραμμα.
Ωστόσο, σε ένα πολιτικό σχόλιο μεγάλης σημασίας, η ανακοίνωση των 27 αναφέρει πως η «διαρκής ασφάλεια οικοδομείται με τη διπλωματία και όχι με στρατιωτική δράση». Το μήνυμα αφορά πρωτίστως το Ισραήλ, και ακολουθεί τη γραμμή Κάλας, της νέας επικεφαλής της ευρωπαϊκής διπλωματίας, η οποία καλείται να ισορροπήσει ανάμεσα στη στρατηγική συμμαχία με το Ισραήλ και στην ανάγκη αποκλιμάκωσης.
Η ευρωπαϊκή ανησυχία δεν είναι μόνο θεωρητική
Η επίκληση της αποφυγής ραδιενέργειας δεν είναι απλώς έκφραση ανησυχίας. Αντανακλά τις φόβους των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων για πιθανή χρήση βομβών σε πυρηνικές εγκαταστάσεις, είτε από το Ισραήλ είτε από ανταποδοτικά πλήγματα. Ειδικά με δεδομένο ότι η Μέση Ανατολή γειτνιάζει άμεσα με την Ευρώπη, κάθε διαρροή ραδιενέργειας ή αποσταθεροποίηση στην περιοχή έχει άμεσες συνέπειες.
Ταυτόχρονα, η ΕΕ φοβάται ότι μια τέτοια κρίση μπορεί να πυροδοτήσει νέο προσφυγικό κύμα, αυξάνοντας τις ήδη υπάρχουσες μεταναστευτικές ροές από Συρία, Λίβανο, Παλαιστίνη και Ιράκ. Η ασφάλεια της Ανατολικής Μεσογείου, η σταθερότητα των ενεργειακών εφοδιασμών, και η προστασία των εμπορικών διαύλων στην Ερυθρά Θάλασσα και τον Περσικό Κόλπο απειλούνται ευθέως.
Η απομόνωση του Ιράν και η στρατιωτική μοναξιά του Ισραήλ
Στην παρούσα φάση, κανένα κράτος της ΕΕ δεν υπερασπίζεται ανοιχτά τις θέσεις του Ιράν. Η Τεχεράνη είναι απομονωμένη διπλωματικά, ενώ η συμμετοχή της στον άξονα Ρωσίας–Κίνας–Βόρειας Κορέας την καθιστά πολιτικά απρόσιτη στη Δύση.
Ωστόσο, και το Ισραήλ, παρά τις στενές σχέσεις με ΗΠΑ και ΕΕ, δείχνει να επιχειρεί μόνο. Η προχθεσινή επιχείρηση δεν είχε ρητή στήριξη από τον Λευκό Οίκο, ενώ οι Βρυξέλλες επισημαίνουν πως η απάντηση στην ιρανική απειλή πρέπει να είναι συλλογική, όχι μονομερής. Το διπλωματικό ρήγμα μεγαλώνει και η μετατροπή του Ισραήλ σε «στρατηγικό μοναχικό παίκτη» προβληματίζει Ευρωπαίους και ΝΑΤΟϊκούς.
Μια ΕΕ που δεν επιβάλλεται, αλλά παρεμβαίνει
Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν διαθέτει ενιαία εξωτερική πολιτική ισχύος και αδυνατεί να παρέμβει στρατιωτικά. Όμως, η παρέμβασή της μέσω ανακοινώσεων είναι ισχυρή σε πολιτικό και νομικό επίπεδο. Στην παρούσα κρίση, η ρητή αναφορά στο διεθνές δίκαιο, η έκκληση για αυτοσυγκράτηση και η παραδοχή του ΔΟΑΕ περί παραβιάσεων από πλευράς Ιράν, σηματοδοτούν πως η ΕΕ θα απαιτήσει λογοδοσία στη συνέχεια.
Η Κάγια Κάλας, με την πρώτη της μεγάλη κρίση ως επικεφαλής της ευρωπαϊκής διπλωματίας, επιχειρεί να καθιερώσει το δόγμα της «διπλωματικής εγρήγορσης χωρίς στρατιωτικό τυχοδιωκτισμό». Και σε αυτό το πλαίσιο, η στάση της ΕΕ διαφέρει από τις ΗΠΑ: λιγότερη ανοχή στην προληπτική βία, περισσότερη πίστη στους θεσμούς και τις διαδικασίες.
