Η Ουκρανία θα συνεχίσει να χρηματοδοτείται. Αυτό δεν αμφισβητείται. Εκείνο που αμφισβητείται, όλο και πιο έντονα, είναι ο τρόπος με τον οποίο η Ευρώπη επιλέγει να το κάνει. Το νέο πακέτο στήριξης ύψους περίπου 90 δισ. ευρώ, που συμφωνήθηκε από τους «27», παρουσιάστηκε ως ένδειξη ενότητας και συνέπειας. Στην πραγματικότητα, όμως, αναδεικνύει ξανά τα όρια της ευρωπαϊκής πολιτικής τόλμης.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση επέλεξε να καλύψει τη χρηματοδότηση μέσω κοινού δανεισμού, επιβαρύνοντας τον δικό της προϋπολογισμό, αντί να αξιοποιήσει τα παγωμένα ρωσικά κρατικά αποθεματικά που βρίσκονται εντός ευρωπαϊκού εδάφους. Η επιλογή αυτή δεν είναι τεχνική. Είναι βαθιά πολιτική.
Τα παγωμένα 210 δισ. και η χαμένη ευκαιρία πίεσης
Περίπου 210 δισ. ευρώ ρωσικών κρατικών κεφαλαίων παραμένουν δεσμευμένα στην Ευρώπη ως αποτέλεσμα των κυρώσεων μετά τη ρωσική εισβολή. Ο κύριος όγκος τους βρίσκεται στη Euroclear, στις Βρυξέλλες. Θεωρητικά, πρόκειται για έναν από τους ισχυρότερους οικονομικούς μοχλούς πίεσης προς τη Ρωσία.
Στην πράξη, όμως, αυτά τα κεφάλαια έχουν μετατραπεί σε σύμβολο ακινησίας. Η Ευρώπη τα κρατά, τα επικαλείται, αλλά δεν τα αξιοποιεί. Το αποτέλεσμα είναι ένα παράδοξο: η Ε.Ε. διαθέτει την οικονομική ισχύ, αλλά διστάζει να τη μετατρέψει σε πολιτική απόφαση υψηλού ρίσκου.
Το άλλοθι του Διεθνούς Δικαίου
Η συζήτηση περί νομικών κινδύνων, περί προηγούμενου στο Διεθνές Δίκαιο και περί απειλής για τη σταθερότητα του ευρώ λειτούργησε ως άλλοθι αδράνειας. Αντί να αναζητηθεί μια πολιτική λύση που θα δοκίμαζε τα όρια, επιλέχθηκε η ασφαλής οδός: πληρώνει η Ευρώπη, παραμένουν ανέγγιχτα τα ρωσικά κεφάλαια.
Το μήνυμα προς τη Μόσχα είναι σαφές. Δεν είναι μήνυμα αποτροπής. Είναι μήνυμα αναμονής. Η Ρωσία διαπιστώνει ότι μπορεί να κερδίζει χρόνο, γνωρίζοντας πως η Ε.Ε. δυσκολεύεται να αναλάβει το πολιτικό βάρος μιας σύγκρουσης που ξεπερνά τη διαχείριση.
Το ευρωπαϊκό κενό και ο ρόλος των ΗΠΑ
Η απόφαση λαμβάνεται σε μια περίοδο όπου οι Ηνωμένες Πολιτείες παραμένουν ο βασικός στρατιωτικός πυλώνας στήριξης της Ουκρανίας, αλλά η πολιτική τους στάση εμφανίζεται ολοένα και πιο αμφίσημη. Η Ουάσινγκτον δεν αποσύρεται, αλλά ούτε και ηγείται με τον τρόπο του παρελθόντος.
Αυτό το κενό θα μπορούσε να αποτελέσει ευκαιρία για την Ευρώπη. Αντ’ αυτού, η Ενωση επέλεξε μια διαχειριστική λύση: χωρίς εσωτερικές συγκρούσεις, χωρίς δοκιμασία των ορίων, χωρίς αλλαγή συσχετισμών. Η χρηματοδότηση της Ουκρανίας αντιμετωπίζεται ως τεχνικό ζήτημα, ενώ στην ουσία είναι καθαρά γεωπολιτικό.
Φρένο από το Βέλγιο
Κομβικό ρόλο στην τελική απόφαση έπαιξε το Βέλγιο. Ως χώρα που φιλοξενεί τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα και την Euroclear, κρατά στα χέρια της τον μεγαλύτερο όγκο των παγωμένων ρωσικών κεφαλαίων. Οι βελγικές ανησυχίες για νομικές προσφυγές, κρατική ευθύνη και χρηματοπιστωτική αξιοπιστία υπερίσχυσαν της πολιτικής διάστασης.
Το ερώτημα είναι αναπόφευκτο: μπορεί η χώρα που φιλοξενεί τη θεσμική καρδιά της Ευρώπης να αποσύρεται όταν καλείται να λάβει μια απόφαση με ιστορικό αποτύπωμα;
Τα 90 δισ. δεν φτάνουν
Υπάρχει, τέλος, και το ζήτημα της επάρκειας. Σύμφωνα με εκτιμήσεις του Κιέβου, το δημοσιονομικό έλλειμμα της Ουκρανίας για την επόμενη χρονιά αγγίζει τα 50 δισ. ευρώ, μόνο για τις βασικές λειτουργίες του κράτους. Μισθοί, συντάξεις, κοινωνικές δαπάνες. Οχι πλήρης στρατιωτική προσπάθεια. Οχι ανασυγκρότηση.
Με άλλα λόγια, τα 90 δισ. δεν αποτελούν λύση διετίας, αλλά ανάσα ενός έτους. Η συζήτηση θα επιστρέψει. Με νέα πακέτα, νέες διαπραγματεύσεις και –αν δεν αλλάξει κάτι– με τις ίδιες ευρωπαϊκές αμφιταλαντεύσεις.
Η Ευρώπη στηρίζει την Ουκρανία, αλλά δεν τολμά να αναμετρηθεί με τη στιγμή. Προτιμά να πληρώνει αντί να συγκρούεται, να διαχειρίζεται τον κίνδυνο αντί να τον αναλαμβάνει. Έτσι, η Μόσχα διαπιστώνει ξανά ότι απέναντί της δεν έχει μια Ε.Ε. έτοιμη να αξιοποιήσει πλήρως την ισχύ της, αλλά μια Ένωση που φοβάται το πολιτικό βάρος των αποφάσεών της.
Το κρίσιμο ερώτημα δεν είναι αν η Ουκρανία θα συνεχίσει να λαμβάνει βοήθεια. Είναι αν η Ευρώπη, πληρώνοντας ξανά και ξανά, αποδέχεται σιωπηρά έναν δευτερεύοντα ρόλο σε μια σύγκρουση που εξελίσσεται στην ίδια της την ήπειρο — και αν αυτή η υποχώρηση κινδυνεύει να γίνει κανονικότητα.
