Όταν πριν από έναν χρόνο ο πλανήτης εισήλθε σε καθεστώς lockdown, ο βρετανοσουηδικός φαρμακευτικός κολοσσός AstraZeneca προέβη σε μια κίνηση που πολλοί από τους εργαζόμενούς του θεώρησαν μηδαμινής σημασίας.
Τον Μάρτιο του 2020, ενώ η παγκόσμια υγειονομική κρίση μαινόταν, η AstraZeneca εξέδωσε δελτίο Τύπου όπου ανακοίνωσε ότι θα διένειμε μάσκες για την προστασία του προσωπικού της.
Για ορισμένους από τους εργαζομένους της, οι οποίοι πίστευαν ότι εργάζονταν σε μια από τις πλέον δυναμικές εταιρείες του κλάδου, η χειρονομία φάνηκε σχετικά ασήμαντη σε σύγκριση με τις προσπάθειες ανάπτυξης ενός εμβολίου κατά του κορονοϊού που είχαν ήδη ξεκινήσει οι Pfizer και Moderna.
Το επόμενο βήμα
Το επόμενο βήμα, ωστόσο του φαρμακευτικού κολοσσού, δεν εξέπληξε κανέναν. Μέσα σε λίγες εβδομάδες, ο φιλόδοξος διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας, Πασκάλ Σοριό, κατάφερε να ωθήσει τη φαρμακοβιομηχανία στην κορυφή της κούρσας για την ανάπτυξη ενός εμβολίου που θα άλλαζε το παιχνίδι. Τον Απρίλιο του 2020, η AstraZeneca σύναψε συμφωνία με το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης για την ανάπτυξη ενός εμβολίου αιχμής και ο Σοριό δεσμεύτηκε ότι η εταιρεία θα διανείμει 3 δισ. δόσεις στον πλανήτη σε τιμή κόστους, ήτοι χωρίς κέρδος για την ίδια, κατά τη διάρκεια της πανδημίας.
Έναν χρόνο αργότερα, το εμβόλιο του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης και της AstraZeneca έχει βρεθεί στο επίκεντρο μιας δίνης πολιτικών διενέξεων και αμφιβολιών. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες από τη μία κατηγορούν την AstraZeneca για τα προβλήματα και τη βραδυπορία στα εμβολιαστικά τους προγράμματα, ενώ πρόσφατα ανέστειλαν τη χρήση του εμβολίου της εταιρείας εν μέσω φόβων ότι προκαλεί θρομβοεμβολικά επεισόδια και χαμηλό αριθμό αιμοπεταλίων.
Αρνητική δημοσιότητα
Η αρνητική δημοσιότητα γύρω από το εμβόλιο της AstraZeneca απειλεί να υπονομεύσει τις ελπίδες για διασφάλιση της δημόσιας υγείας στην Ευρώπη, η οποία ουσιαστικά υπολείπεται των ΗΠΑ και του Ηνωμένου Βασιλείου σε εμβολισμούς, ενώ δημιουργεί σύννεφα στην κατ’ άλλα άψογη θητεία του Σοριό στο “τιμόνι” του φαρμακευτικού κολοσσού. Η υπουργός Βιομηχανίας της Γαλλίας, Ανιές Πανιέ-Ρουνασέρ, άλλωστε, ήταν πολύ ξεκάθαρη την προηγούμενη εβδομάδα: Ο Σοριό “κάθεται σε ηλεκτρική καρέκλα και το ξέρει”, δήλωσε.
Στο εσωτερικό της AstraZeneca, οι αντιπαραθέσεις σχετικά με τη δημόσια εικόνα του εμβολίου της εταιρείας έχουν προκαλέσει αυξανόμενη απογοήτευση. Ο Σοριό παλεύει πυρετωδώς να επιλύσει τα εν λόγω θέματα από τη “βάση” του στην Αυστραλία, όπου έχει το σπίτι και το “καταφύγιό” του τους τελευταίους μήνες.
Εν μέσω των διενέξεων δε, ο επικεφαλής διεθνών σχέσεων της AstraZeneca, υπεύθυνος για τη δημόσια εικόνα και τις σχέσεις της εταιρείας με τις κυβερνήσεις, Ριτς Μπάκλεϊ, αποχωρεί από τον φαρμακευτικό κολοσσό μετά από 16 χρόνια (Ο ίδιος δήλωσε στο Forbes ότι η αποχώρησή του δεν έχει καμία σχέση με τα θέματα που έχουν προκύψει σχετικά με το εμβόλιο). Επίσης, στο χρηματιστήριο, η μετοχή της AstraZeneca έχει σημειώσει πτώση 19% από τα υψηλά της το περασμένο καλοκαίρι.
Ασφαλές και αποτελεσματικό
Την Πέμπτη, πάντως, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων (EMA) δήλωσε ότι η ανάλυση των εμπειρογνωμόνων του έδειξε πως το εμβόλιο κατά του κορονοϊού της AstraZeneca είναι ασφαλές και αποτελεσματικό, καθώς και ότι δεν αυξάνει τον κίνδυνο θρομβοεμβολικών επεισοδίων. Η Γερμανία, η Γαλλία, η Ιταλία, η Ισπανία, η Πορτογαλία και η Ολλανδία δήλωσαν επίσης ότι επανεκκινούν τους εμβολιασμούς με το εμβόλιο της AstraZeneca.
“Σε ό,τι αφορά το εμβόλιο, νομίζω ότι έπεσαν σε ‘βαθιά νερά’. Πιθανότατα δεν συνειδητοποίησαν τις πολιτικές προεκτάσεις πίσω από αυτό και δεν είναι μια εταιρεία εμβολίων”, αναφέρει ο Άντριου Μπέρενς, αναλυτής του βιοφαρμακευτικού κλάδου στην SVB Leerink. “Ένιωσαν μια ηθική υποχρέωση να βοηθήσουν την τεχνολογία της Οξφόρδης-Ηνωμένου Βασιλείου… προφανώς εξελίχθηκε σε ένα τεράστιο πολιτικό ζήτημα και κυλίδωσε κατά κάποιον τρόπο τις δημόσιες σχέσεις μιας εταιρείας με πολύ καλό ιστορικό”.
Η πορεία του Σοριό
Όταν ξέσπασε η πανδημία πέρυσι, ο 61 ετών Σοριό, ήταν από τους πλέον προβεβλημένους διευθύνοντες συμβούλους των μεγάλων φαρμακοβιομηχανιών. Γάλλος στην καταγωγή, μεγάλωσε σε μια “δύσκολη” γειτονιά του Παρισιού και σπούδασε κτηνίατρος. Αναλαμβάνοντας το “τιμόνι” της εταιρείας, την οδήγησε σε μια εκπληκτική ανάκαμψη.
Όταν ο Σοριό βρέθηκε στη θέση του διευθύνοντος συμβούλου το 2012, η εταιρεία και η μετοχή της είχαν πάρει την κατιούσα. Οι πατέντες για ορισμένα από τα πιο σημαντικά φάρμακα της AstraZeneca βρίσκονταν στη λήξη τους και ο ζήλος της φαρμακοβιομηχανίας για την ανάπτυξη νέων είχε εξασθενίσει. Κατά την άποψη του Σοριό, η εταιρεία κινούνται με γνώμονα τα μεγέθη και όχι την επιστήμη.
Η AstraZeneca είχε κυριολεκτικά σταματήσει την ανάπτυξη του πειραματικού φαρμάκου Lynparza για τη θεραπεία του καρκίνου των ωοθηκών, διαγράφοντας μια επένδυση 285 εκατ. δολαρίων, ενώ δεν ήταν ιδιαίτερα ενθουσιώδης για τη γοργή προώθηση των κλινικών δοκιμών για το φάρμακο Tagrisso, για τη θεραπεία του καρκίνου των πνευμόνων.
Νέα πνοή
Ο Σοριό έφερε νέα πνοή στην AstraZeneca, εστιάζοντας κυρίως την έρευνα και ανάπτυξη ογκολογικών θεραπειών. Έβαλε “φρένο” στις κινήσεις μείωσης δαπανών της AstraZeneca και στις επαναγορές μετοχές, ενώ ανέλαβε υπολογισμένα ρίσκα επενδύοντας σε νέα υποψήφια φάρμακα. Ο Σοριό “πολέμησε” επίσης την προσπάθεια εξαγοράς της εταιρείας από την επίσης φαρμακευτική Pfizer, έναντι 118 δισ. δολαρίων, προκειμένου να διατηρήσει η εταιρεία την ανεξαρτησία της.
Ο διευθύνων σύμβουλος της βρετανοσουηδικής φαρμακοβιομηχανίας αναβίωσε το πρότζεκτ για την ανάπτυξη του Lynparza και προώθησε επιθετικά την κλινική δοκιμή 2,5 ετών για την ανάπτυξη του Tagrisso. Πέρυσι, τα έσοδα της εταιρείας από το Lynparza αυξήθηκαν κατά 49% στα 1,8 δισ. δολάρια, ενώ το Tagrisso απέφερε επιπλέον 4,3 δισ. δολάρια.
Ο Σοριό προχώρησε επίσης σε σημαντικές επενδύσεις στην Κίνα, όπου βρίσκεται πλέον σχεδόν το 1/4 των εργαζομένων της AstraZeneca, την οποία και ο ίδιος επισκεπτόταν συχνά καθώς έχει εξελιχθεί σε βασική αγορά για φάρμακα της εταιρείας όπως το Tagrisso. Συνολικά, η AstraZeneca είχε έσοδα ύψους 5,4 δισ. δολαρίων από την Κίνα πέρυσι.
Σε τροχιά ανάπτυξης
Μέχρι το 2018, η συνολική επιχειρηματική δραστηριότητα της AstraZeneca είχε επανέλθει σε τροχιά ανάπτυξης, ενώ πέρυσι η εταιρεία εμφάνισε αύξηση εσόδων κατά 10%, στα 26,6 δισ. δολάρια. Η προθυμία του Σοριό να προχωρήσει σε συμφωνίες που ενείχαν ρίσκο είχε ως αποτέλεσμα το χαρτοφυλάκιο ιατρικών προϊόντων της AstraZeneca να γεμίσει με ταχέως αναπτυσσότερα προϊόντα. Το 2016, ο Σοριό αγόρασε τη μικρή βιοτεχνολογικό εταιρεία Acerta Pharma και το μοναδικό φάρμακό της για τον καρκίνο του αίματος, έναντι τιμήματος περίπου 7 δισ. δολαρίων.
Θεραπεία λεμφοκυτταρικής λευχαιμίας
Το εν λόγω φάρμακο, με την επωνυμία Calquence, έλαβε άδεια στις ΗΠΑ, στα τέλη του 2019, για τη θεραπεία της χρόνιας λεμφοκυτταρικής λευχαιμίας και απέφερε έσοδα 522 εκατ. δολαρίων πέρυσι. Φέτος, αποτελεί σχεδόν το 50% των νέων συνταγογραφήσεων στις ΗΠΑ για τη θεραπεία της πιο κοινής λευχαιμίας των ενηλίκων, συναγωνιζόμενο το Imbruvica, το φάρμακο κατά του καρκίνου του αίματος των AbbVie και Johnson & Johnson.
Από τότε δε που ο Σοριό ανάλαβε το “τιμόνι” της AstraZeneca, η μετοχή της φαρμακοβιομηχανίας εμφανίζει απόδοση 13,8% ετησίως, ξεπερνώντας το 11,55% που είναι η ετήσια απόδοση του δείκτη MSCI World Pharmaceuticals and Biotechnology. Επιπλέον, η AstraZeneca είναι σήμερα η δεύτερη μεγαλύτερη βάσει κεφαλαιοποίησης εταιρεία στη Βρετανία, ενώ μέχρι τον Δεκέμβριο θα έχει ολοκληρώσει τη μετεγκατάστασή της στα νέα κεντρικά γραφεία της στο Cambridge, μια επένδυση ύψους 1,8 δισ. δολαρίων.
Τα σύννεφα της πανδημίας
Ωστόσο, όσα έχουν συμβεί στον έναν χρόνο της πανδημίας έχουν ρίξει τη σκιά τους στο success story του Σοριό.
Η επαφή της AstraZeneca με το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης έγινε μέσω του Μενέλα Πάγκαλου, ο οποίος είναι επικεφαλής του τμήματος βιοφαρμακευτικής έρευνας της εταιρείας και ο οποίος έχει τιμηθεί με τον τίτλο του ιππότη για την προσφορά του στη βρετανική επιστήμη.
Στις αρχές του προηγούμενου έτους, οι επιστήμονες του βρετανικού πανεπιστημίου είχαν σημειώσει σημαντική πρόοδο στην ανάπτυξη ενός εμβολίου κατά του κορονοϊού, χρησιμοποιώντας έναν ιό του κοινού κρυολογήματος που μολύνει τους χιμπατζήδες, αλλά χρειάζονταν πόρους για την παραγωγή, τη ρυθμιστική έγκριση και την κλινική δοκιμή του, προκειμένου αυτό τελικά να κυκλοφορήσει στην αγορά.
Ο αμερικανικός φαρμακευτικός κολοσσός Merck βρισκόταν επίσης δεν διαπραγματεύσεις με το πανεπιστήμιο, ωστόσο οι επιστήμονες της Οξφόρδης επέλεξαν αντ’ αυτού να συνεργαστούν με την AstraZeneca, εν μέρει λόγω της δέσμευσης του Σοριό ότι το εμβόλιο θα διανεμηθεί ευρέως στις αναπτυσσόμενες χώρες.
Γραμμή παραγωγής
Παρότι η συνεργασία δύο βρετανικών ιδρυμάτων σε πρώτο επίπεδο ήταν εύλογη, η AstraZeneca δεν είχε σχεδόν καμία πρότερη εμπειρία στην ανάπτυξη εμβολίων. Το κενό αυτό ανέλαβε να καλύψει ο Σοριό, ο οποίος βοήθησε να στηθεί η γραμμή παραγωγής εμβολίων μέσω του δικτύου συνεργατών της AstraZeneca και έτσι έως τα τέλη του καλοκαιριού φαινόταν ότι η προσπάθεια των Oxford/AstraZeneca είχε “πάρει κεφάλι” στην κούρσα της ανάπτυξης εμβολίου κατά του κορονοϊού. Το γεγονός δε ότι η AstraZeneca δεσμεύτηκε να προμηθεύσει το εμβόλιο σε τιμή κόστους, έδωσε πρόσθετη αίγλη στην όλη προσπάθεια.
Κλινική δοκιμή σε ανθρώπους
Ωστόσο, η πρώτη κλινική δοκιμή του εμβολίου σε ανθρώπους, την οποία είχε σχεδιάσει το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, ήταν κάπως ασυνήθιστη και ήταν δύσκολο να διαπιστωθεί η αποτελεσματικότητα του εμβολίου. Το εμβόλιο εγκρίθηκε αρχικά από το Ηνωμένο Βασίλειο στο τέλος Δεκεμβρίου, αλλά ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες εξέτασαν τα δεδομένα της κλινικής δοκιμής και ενέκριναν τη χρήση του μόνο σε νεότερης ηλικίας ανθρώπους.
Στη συνέχεια, τον Φεβρουάριο, μια μελέτη έδειξε ότι μία δόση του εμβολίου της AstraZeneca παρείχε προστασία κατά 76%. Τα στοιχεία έδειξαν επίσης ότι η χορήγηση της δεύτερης δόσης έξι μήνες αργότερα αύξανε το ποσοστό προστασίας σε πάνω από 80%, πολύ περισσότερο από ό,τι εάν η δεύτερη δόση χορηγείτο έξι εβδομάδες μετά την πρώτη. Το συμπέρασμα αυτό προέκυψε εν μέρει λόγω του ανορθόδοξου τρόπου που οι επιστήμονες της Οξφόρδης είχαν σχεδιάσει την κλινική μελέτη τους. Τέθηκαν πολλά ερωτήματα και ελήφθησαν πολλά αποτελέσματα.
Χορήγηση 2 δόσεων
Η χορήγηση των δύο δόσεων του εμβολίου με διαφορά μηνών, όχι μόνο αύξανε την αποτελεσματικότητά του, αλλά είχε ένα επιπλέον όφελος για τη δημόσια υγεία καθώς επέτρεπε τον εμβολιασμό περισσότερων ανθρώπων με μία πρώτη δόση που παρείχε καλή προστασία.
Στο Ηνωμένο Βασίλειο, όπου το εμβόλιο της AstraZeneca χρησιμοποιείται ευρέως, περισσότεροι από 25 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν λάβει ήδη την πρώτη δόση και το εμβόλιο έχει διαπιστωθεί ότι μείωσε τις νοσηλείες και τους θανάτους, ακόμη και μεταξύ των ηλικιωμένων.
Ωστόσο, η AstraZeneca δεν έχει ακόμη βρει τρόπο να τηρήσει τον στόχο για τον οποίο έχει δεσμευτεί έναντι των 27 χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, για την προμήθεια 300 εκατομμυρίων δόσεων του εμβολίου έως το τέλος Ιουνίου.
Στη συνέχεια μάλιστα, όταν έγινε ξεκάθαρο ότι η φαρμακοβιομηχανία θα δυσκολευόταν να παραδώσει ακόμη και το ήμισυ των εν λόγω δόσεων, άρχισαν οι πολιτικές προστριβές. Η Ιταλία, μάλιστα, στις αρχές Μαρτίου μπλόκαρε την εξαγωγή 250.000 δόσεων του εμβολίου της AstraZeneca στην Αυστραλία. Η πολιτική διαμάχη που “σιγόβραζε”, εντάθηκε πρόσφατα, μετά τις ανησυχίες που εκφράστηκαν για την ασφάλεια του εμβολίου.
Το χρηματιστηριακό story
Εν μέσω όλων αυτών, ο Σοριό αποφάσισε να προχωρήσει στην εξαγορά της αμερικανικής βιοτεχνολογικής εταιρείας Alexion, η οποία εξειδικεύεται σε φάρμακα σπάνιων ασθενειών και ανοσολογίας, έναντι 39 δισ. δολαρίων. Ο Σοριό έκλεισε τη συμφωνία τον Δεκέμβριο, με στόχο να εξασφαλίσει μια νέα πηγή εσόδων για την ανάπτυξη της AstraZeneca, η οποία είχε φτάσει στο σημείο να αξιοποιήσει ακόμα και τη μετοχή της προκειμένου να μπορέσει να αποδώσει μέρισμα, μέσω της έκδοσης νέων μετοχών.
Τώρα, ο Σοριό θα αξιοποιήσει και πάλι τη μετοχή της εταιρείας για να εξαγοράσει την κερδοφόρα Alexion. Η συμφωνία, ωστόσο, θα διευρύνει την παρουσία της AstraZeneca σε έναν ακόμη τομέα αντιμετώπισης ασθενειών.
Στη Wall Street, ωστόσο, η συμφωνία με την Alexion έχει περιπλέξει το growth story της AstraZeneca. Κι αυτό γιατί το 2026 λήγει μία από τις πατέντες για το πιο ευπώλητο φάρμακο της Alexion, το Soliris, γεγονός που συνήθως βλέπουν αρνητικά οι επενδυτές. Η Alexion βέβαια έχει στηρίξει πολλές ελπίδες στο φάρμακο που θα το αντικαταστήσει, το Ultomiris, παρ’ όλα αυτά η αβεβαιότητα παραμένει.
Νέες γεωγραφικές περιοχές
“Η Alexion συγκεντρώνει μεικτές αξιολογήσεις”, λέει ο Τιμ Άντερσον της Wolfe Research. “Το γεγονός ότι η AstraZeneca θα πάρει τα προϊόντα της Alexion και θα τα ωθήσει σε νέες γεωγραφικές περιοχές όπως η Κίνα προσθέτει κάποια αξία, αλλά νομίζω ότι (σ.μ η συμφωνία) ήταν κυρίως υπόθεση ταμειακών ροών”, προσθέτει.
Προς το παρόν, πάντως, ο Σοριό πρέπει να αντιμετωπίσει τα θέματα της AstraZeneca που σχετίζονται με την πανδημία, ήτοι να ανταποκριθεί στη ζήτηση για το εμβόλιό της και να επικοινωνήσει τα σύνθετα δεδομένα των κλινικών δοκιμών.
Εκατομμύρια δόσεις σε αναμονή
Εν τω μεταξύ, εκατομμύρια δόσεις του εμβολίου AstraZeneca στις ΗΠΑ βρίσκονται εν αναμονή της άδειας για επείγουσα χρήση από τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (FDA), η οποία θα εξαρτηθεί από τα αποτελέσματα της κλινικής δοκιμής που διεξάγει η φαρμακοβιομηχανία στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Η κλινική δοκιμή αυτή πιθανότατα θα δείξει μικρότερη αποτελεσματικότητα του εμβολίου έναντι του κορονοϊού, καθώς οι συμμετέχοντες στις ΗΠΑ έλαβαν τη δεύτερη δόση του εμβολίου μόλις τέσσερις εβδομάδες μετά την πρώτη, που έρχεται σε αντίθεση με την μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα που καταγράφηκε ότι μεσολαβεί μεγαλύτερο διάστημα μεταξύ των δύο δόσεων.
Σε κάθε περίπτωση ο Μπέρενς της SVB Leerink είναι αισιόδοξος. “Σε ό,τι αφορά τους μετόχους, η AstraZeneca αποτέλεσε το καλύτερο story μεγάλης φαρμακευτικής εταιρείας τα τελευταία χρόνια αν και πρόσφατα επισκιάστηκε από τα πρωτοσέλιδα για το εμβόλιό της και για την εξαγορά της Alexion”, λέει.
Προσθέτει, ωστόσο, ότι “αποτελεί ένα υπέροχο story και παρότι η μετοχή έχει πιεστεί από παράγοντες που δεν είναι θεμελιώδους σημασίας, νομίζω ότι αποτελεί μια καλή ευκαιρία για τους επενδυτές
