Τον αγώνα και τα επιτεύγματα της ελληνικής ιατρικής επιστήμης, εκπαίδευσης, δημόσιας υγείας, με πρωτεργάτες μεγάλες φυσιογνωμίες της ιατρικής μέσα στα 200 χρόνια εξέλιξης του νεοελληνικού κράτους θα αναδείξουν διακεκριμένοι πανεπιστημιακοί επιστήμονες, σε συνέδριο που διοργανώνει το Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών στις 23 και 24 Σεπτεμβρίου 2021, συνεχίζοντας τις πλούσιες εκδηλώσεις του για τον επετειακό εορτασμό των 200 χρόνων της Επανάστασης του 1821.

«Και τι δεν πάλεψαν οι προηγούμενοι, τότε που δεν υπήρχαν αντιβιώσεις κι ο κόσμος πέθαινε μαζικά από τύφο, χολέρα, λέπρα, σύφιλη, ελονοσία, κι άλλες ασθένειες που αποδεκάτιζαν το νεοελληνικό κράτος από τη σύσταση του ως τα μέσα του 20ου αιώνα» υπενθυμίζει η καθηγήτρια Ιστορίας της Ιατρικής ΕΚΠΑ, Μαριάννα Καραμάνου.

Μία εκ των ομιλητριών του Συνεδρίου «1821-2021: 200 χρόνια Ελληνικής Ιατρικής: Ορόσημα και Πρωταγωνιστές», η Μαριάννα Καραμάνου, καθηγήτρια Επιστημολογίας, Ιστορίας και Ηθικής της Ιατρικής, Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ μίλησε σε συνέντευξη της για όλα τα ορόσημα της ιατρικής στην Ελλάδα αυτά τα 200 χρόνια.

Πότε ξεκινά η σύγχρονη ιατρική στο ελληνικό κράτος;

Η σύγχρονη ορθολογική ιατρική θεμελιώνεται χάρη στον Ιπποκράτη και ακολουθεί όλη αυτή τη συνέχεια μέσα στον χρόνο. Μετά τον Ιπποκράτη ο Γαληνός, φυσιογνωμίες στο Βυζάντιο κ.ο.κ. Κάποια στιγμή, μετά την πτώση του Βυζαντίου, με την έλευση της οθωμανικής αυτοκρατορίας και υπό την κατοχή της, η άσκηση της σύγχρονης, για την εποχή, ιατρικής θα λέγαμε ότι αρχίζει κι εξαφανίζεται από την τότε χώρα μας. Πολλοί Έλληνες πηγαίνουν να σπουδάσουν στο εξωτερικό στην Βιέννη, στο Παρίσι, σε διάφορες πόλεις της Γερμανίας και της Ιταλίας αλλά πολλοί δεν επιστρέφουν για να ασκήσουν την ιατρική.

Οθωμανική ιατρική υπήρχε ;

Απλά υπήρχαν πολλοί ‘Ελληνες γιατροί που είχαν σπουδάσει στο εξωτερικό και ασκούσαν την ιατρική στην οθωμανική αυτοκρατορία. Μάλιστα κάποιοι εξ αυτών μοναδικές φυσιογνωμίες αλλά που μετά έγιναν ροσωπικοί γιατροί του εκάστοτε Σουλτάνου στην Κωνσταντινούπολη ,όπως ο Δημήτριος Ζαμπακό ή αλλιώς Ζαμπακό πασάς, μεγάλη προσωπικότητα της ιατρικής του 19ου αιώνα στην καταπολέμηση της λέπρας. Στην τότε Ελλάδα οι περισσότεροι που ασκούν ιατρική εκείνη την εποχή είναι πρακτικοί γιατροί, οι επωνομαζόμενοι «τζιράχηδες» ή ήταν οι κομπογιανήτες- ψευτογιατροί.

Ποια ήταν τα πιο διαδεδομένα νοσήματα αυτά τα 200 χρόνια ;

Η λέπρα, ενδημικό νόσημα στη χώρα μας από την αρχαιότητα. Λόγω έλλειψης συνθηκών υγιεινής και περίθαλψης στην τουρκοκρατία έφτασε να έχει πολλά περιστατικά όχι μόνο στην Κρήτη αλλά και σε άλλα νησιά- Χίο, Σάμο, στην Βόρεια Ελλάδα. Υπήρχε λεπροκομείο και στο Αγ. Ορος.

Η ελονοσία, που στις αρχές του 20ου με κρούσματα έφτασαν τις 90 χιλιάδες άτομα, ιδίως πρόσφυγες από Μ. Ασία, Πόντο, Κωνσταντινούπολη που έφτασαν στην Μακεδονία, στην περιοχή του Βάλτου, γνωστή από την Πηνελόπη Δέλτα. Από τις ιστορικές -επιδημιολογικές μελέτες που έχω κάνει βλέπουμε την χρησιμότητα των νοσοκομείων που ιδρύονταν σε διάφορα μέρη, π.χ της Βέροιας, που ιδρύθηκε ακριβώς για την ελονοσία κι αργότερα έγινε γενικό νοσοκομείο.

Η σύφιλη και γενικότερα αφροδίσια νοσήματα. Είχαμε αρκετά κρούσματα από τα πρώτα χρόνια (1837), συνεχίζοντας έως το 1940 και μέχρι την ανακάλυψη των αντιβιοτικών. Στην δερματολογία ελάχιστοι γνωρίζουν ότι το μουσείο του νοσοκομείου «Ανδρέας Συγγρός» είναι το τρίτο μεγαλύτερο σε εκθέματα κέρινων προπλασμάτων, μετά το Παρίσι και την Βιέννη. Τα προπλάσματα ήταν ένας τρόπος απεικόνισης του δερματικού νοσήματος για την εκπαίδευση των φοιτητών, καθώς δεν υπήρχαν ακόμα φωτογραφίες.

Μετά την Επανάσταση του 1821 και με την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους δεν υπήρχε υγειονομικό σύστημα. Για παθολογικές και χειρουργικές καταστάσεις που προέκυπταν, δεν υπήρχε μια επιστημονική ιατρική να τα αντιμετωπίσει. Ήδη, κάποια στρατεύματα, όπως τα γαλλικά που πολεμούσαν το πλευρό των Ελλήνων είχαν αποδεκατιστεί από τύφο, εκτός από τραυματισμούς κ.ά. Το πρώτο μέλημα του Καποδίστρια, που ήταν και γιατρός σπουδασμένος στην Πάδοβα, ήταν η οργάνωση του τομέα υγείας, όπου ο ρόλος του ήταν κομβικός. Είχε αντίληψη της ιατρικής και της άσκησης της.

Είχε λάβει κι εκείνος μέτρα περιορισμού, αντίστοιχα με της σημερινής πανδημίας της Covid όταν είχε ξεσπάσει επιδημία πανώλης στον Αργοσαρωνικό. Είχε κλείσει τις εκκλησίες, είχε βάλει τον κόσμο μέσα στα σπίτια. Μετά τον θάνατο του Καποδίστρια , ο Όθωνας οργανώνει υγειονομικά την χώρα από το 1833 και ιδρύει το ιατροσυνέδριο με συμβουλευτικές αρμοδιότητες.

Μιλώντας για ορόσημα, η ίδρυση της Ιατρικής Σχολής ποιες εξελίξεις έφερε στην οργάνωση της υγείας στην χώρα;

Ήταν το πρώτο μεγάλο βήμα. Με την ίδρυση του Πανεπιστημίου Αθηνών ( τότε Οθώνειον Πανεπιστήμιον) το 1837 και την Ιατρική Σχολή, πολλοί Έλληνες επιστρέφουν στην πατρίδα τους για να διδάξουν, φέρνοντας τη νέα ιατρική αφού όλα αυτά τα 400 χρόνια του οθωμανικού ζυγού οι εξελίξεις στην δυτική ιατρική ήταν τεράστιες κι εμείς πάρα πολύ πίσω. Άρχιζαν να θεμελιώνονται οι σύγχρονες ειδικότητες όπως τις γνωρίζουμε σήμερα, και είχε ξεκινήσει δειλά δειλά να μπαίνει η αναισθησία στο χειρουργείο. Είχαμε μεγάλες ανακαλύψεις στην δυτική Ευρώπη που εδώ αγνοούσαμε εντελώς.

Γερμανοτραφείς ή Γαλλοτραφείς οι Έλληνες γιατροί;

Η κατάσταση θυμίζει σημερινό ντιμπέητ. Γιατί το πρώτο μισό του 19ου αιώνα κυριαρχούσε η γαλλική σχολή που δημιούργησε τις σύγχρονες ειδικότητες. Αλλά ο Όθωνας ως Βαυαρός έφερε Βαυαρούς και Έλληνες που είχαν σπουδάσει στα γερμανικά Πανεπιστήμια. Το ιατρικό σώμα στην Ελλάδα δημιουργήθηκε σταδιακά.

Ιδρύθηκε επίσης η Ιατρική Εταιρεία Αθηνών, ακολούθησαν άλλες επιστημονικές εταιρείες και εμφανίστηκαν ιατρικά περιοδικά.

Πότε εμφανίζονται τα πρώτα νοσοκομεία ;

Όταν η Αθήνα γίνεται πρωτεύουσα δεν υπήρχαν οργανωμένες νοσηλευτικές δομές. Ιδρύθηκαν νοσοκομεία στο Ναύπλιο, στην Ερμούπολη της Σύρου, στην Αθήνα το δημοτικό νοσοκομείο «Ελπίς». Δηλαδή, όπου υπήρχαν γυμνάσια μπορούσαν οι μαθητές να συνεχίσουν και ιατρικές σπουδές.

Στην Αθήνα συστήθηκε για παράδειγμα ο σύλλογος κυριών «Ευαγγελισμός», από την βασίλισσα Όλγα προκειμένου να συγκεντρώσουν χρήματα για να δημιουργηθεί το ομώνυμο νοσοκομείο. Δεν μπορώ να μην αναφερθώ στο παράδειγμα του γιατρού Θόδωρου Αρεταίου, γερμανικής σχολής, ο οποίος στην διαθήκη του άφησε όλη του την περιουσία στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, με την υπόμνηση ότι αφού δεν κατάφερε να κάνει παιδιά «υιοθετεί» με τη σύζυγο του Ελένη, το Πανεπιστήμιο Αθηνών. Έτσι, λοιπόν, ένα από τα αθηναϊκά νοσηλευτικά ιδρύματα, το Αρεταίειο ιδρύθηκε το 1898. Φτάνουμε, δηλαδή, στις αρχές του 20ου αιώνα.

Μέσα στην περιδίνιση της ιστορίας των 200 χρόνων, ποιούς θεωρείτε σταθμούς για την ιατρική στην Ελλάδα;

Διακρίνω λοιπόν τέσσερις περιόδους, με πρώτη αναμφίβολα το 1837 και την ίδρυση της Ιατρικής Σχολής. Δεύτερη μεγάλη εξέλιξη της ιατρικής στην χώρα μας συντελείται μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, το 1950, όπου ιδρύονται νοσοκομεία και παγιώνεται διοικητικά και οικονομικά η λειτουργία τους. Δημιουργούνται δομές υγείας και ξεχωρίζουν προσωπικότητες με σημαντικό ρόλο όπως ο καθηγητής Κωνσταντίνος Γαρδίκας, ο καθηγητής χειρουργικής Νικόλαος Χρηστέας, οι οποίοι ακολουθούν όλες τις επιστημονικές εξελίξεις από την Ευρώπη και τις ΗΠΑ, όπου μετατοπίζεται σημαντικά η εξέλιξη της επιστήμης. Αδιαμφισβήτητη τομή για τις δομές υγείας είναι η δεκαετία του 1980, με την δημιουργία του ΕΣΥ. Αν θέλουμε και μια τέταρτη περίοδο, αυτή έρχεται από το 2000 και μετά, με την εξέλιξη της γενετικής και μοριακής βιολογίας στην ιατρική όπου έχουν δοθεί λύσεις στην αντιμετώπιση πολλών νοσημάτων και αυξήθηκε το προσδόκιμο ζωής.