O γιατρός και διδάκτωρ του πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Γιώργος Παππάς, συγγραφέας του δημοφιλούς στο Facebook «Ημερολογίου Κορωνοϊού» με μία ανάρτηση του ξεκαθαρίζει ορισμένες πτυχές της ευλογιάς των πιθήκων που βρίσκεται στο προσκήνιο αυτές τις ημέρες.

Όπως πάντα κατανοητός, επεξηγηματικό και πάνω απ’ όλα έγκυρος και τεκμηριωμένος στις αναλύσεις του αναφέρει:

Ημερολόγιο monkeypox, 21 Μαΐου 2022, θα χρειαστούν λίγα τέτοια ημερολόγια φαίνεται, αλλά λίγα.

1. Πρώτον, προς ΜΜΕ: σταματήστε να συνοδεύετε τα ρεπορτάζ για την “ευλογιά των πιθήκων” με εικόνες από πιθήκους, μαϊμούδες, χιμπατζήδες, ουρακοτάγκους, μπαμπουίνους και ό,τι άλλο πρωτεύον έχετε. Οι πίθηκοι και λοιποί έχουν ελάχιστη σχέση με τον ιο, παρά το όνομα. Κι αυτοί τυχαίοι ξενιστές του ιού είναι, σαν τον άνθρωπο. Αλλού κρύβεται ο ιός στην φύση, σε διάφορα τρωκτικά. Άλλωστε και cowpox, ευλογιά των βοοειδών, την ξαδέρφη ετούτου, από γάτες είναι πιθανότερο να την κολλήσεις πλέον, παρά το όνομά της.

2. Θα κάνει πανδημία; Όχι, με την έννοια αυτού που ζήσαμε. Δεν είναι ένας ιός που μεταδίδεται με τον τρόπο του SARS-CoV-2. Μπορεί να δημιουργήσει αλυσίδες μετάδοσης από άνθρωπο σε άνθρωπο, αλλά αυτές οι αλυσίδες κάπου σταματάνε, δεν διακλαδίζονται εκθετικά. Η συντήρησή του σε έναν συγκεκριμένο χώρο απαιτεί συνεχή ανατροφοδότηση- γένεση αλυσίδων από κάποιο κρούσμα μηδέν, το οποίο κολλάει από ζώο. Συνήθως αυτό το ζώο προέρχεται από το οικοσύστημα του Κονγκό και καταναλώνεται ως τροφή αφού πρώτα ο μη υγειονομικός του χειρισμός επιτρέψει στον ιο να περάσει από το ζώο στον άνθρωπο (γυμνά χέρια, αμυχές, εκδορές και λοιπά).

Αλλά και η μετάδοση από άνθρωπο σε άνθρωπο απαιτεί την στενή επαφή. Ακούμε π.χ. για την μετάδοση με σταγονίδια: η πλέον ειδική στον κόσμο περί monkeypox, η Andrea McCollum (έχει συνέντευξή της στα σχόλια, στην Helen Branswell), σημειώνει ότι η μετάδοση με σταγονίδια γίνεται επειδή υπάρχουν τεράστιες ποσότητες ιού στο εξάνθημα: στα σπυριά που αναπτύσσονται μέσα στον στοματικό βλεννογόνο. Το οποίο δεν είναι το ίδιο με το “ξεφύσηξα δίπλα σου στο λεωφορείο και σου μετέδωσα κορωνοϊό”. Κολλάνε όσοι έρχονται σε επαφή με υγρά και περιεχόμενο των εξανθημάτων του αρρώστου: αν ξαπλώσεις στα ίδια σεντόνια, αν μαζέψεις απρόσεχτα τα ρούχα του και μετά ξυθείς, αν μοιραστείτε τα ίδια μαχαιροπήρουνα, αν προβείτε σε άλλου τύπου εγγύτητα.

3. Εδώ, στην εγγύτητα άλλου τύπου, κολλάνε και τα τρέχοντα ερωτηματικά: έχουν επιδημιολογική συσχέτιση τα περιστατικά με συγκεκριμένες σεξουαλικές πρακτικές και βγήκαν και το φώναξαν οι βρετανικές αρχές; Έκαναν καλά, πιθανώς προειδοποιώντας; Ή στιγμάτισαν αδικαιολόγητα; Δεν γνωρίζουμε, επειδή δεν γνωρίζουμε απολύτως τίποτα για τα επιδημιολογικά χαρακτηριστικά των ανθρώπων που κόλλησαν (πλην ελαχίστων στοιχείων που ανέβηκαν σήμερα για το περιστατικό του Βελγίου). Οπότε, μέχρι τότε, απλά παρακολουθούμε και σημειώνουμε ότι παράξενη (υποδηλούσα ίσως συγκεκριμένο τρόπο μετάδοσης) εντόπιση του εξανθήματος είχαν και κάποια από τα εκτός Αφρικής κρούσματα του 2018, και η συζήτηση περί γενετήσιας μετάδοσης έχει αρχίσει στους επιστημονικούς κύκλους πριν την τρέχουσα φασαρία, σε μελέτες για τα Νιγηριανά κρούσματα.

4. Το να εμφανίζονται τόσα διάσπαρτα περιστατικά μαζεμένα, και τις επόμενες ημέρες/ εβδομάδες λογικά θα δούμε ακόμη περισσότερα, σημαίνει τρία πράγματα: Είτε δημιουργήθηκαν αλυσίδες μετάδοσης από άνθρωπο σε άνθρωπο που δεν τις ανασυγκροτήσαμε ακόμη (οπότε και θα σβήσει η έξαρση εκτός Αφρικής), είτε άλλαξε το οικοσύστημα των φυσικών ξενιστών του ιού (δηλαδή εμφανίστηκαν τρωκτικά που φιλοξενούν τον ιό παντού ανά τον κόσμο), ή άλλαξε ο ιός και έγινε ικανότερος να μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο (η πρώτη διερεύνησή του, από περιστατικό της Πορτογαλίας, λέει ότι όχι, σαν τυπικό στέλεχος του κλάδου της Δυτικής Αφρικής, του ήπιου από τους δύο κλάδους, μοιάζει).

5. Και πού ήταν κρυμμένος ο ιός τόσον καιρό (υπάρχει ανίχνευσή του σε μουσειακά δείγματα τρωκτικών από το 1899!); Καθόλου κρυμμένος δεν ήταν. Στη ΛΔ του Κονγκό, μόνο το 2022, έχουν ήδη περισσότερα κρούσματα από αυτά τα εξω-Αφρικανικά που μας έχουν θορυβήσει, συν θανάτους.

Στη Νιγηρία, που υπήρξε πηγή κάποιων από τα “πολιτισμένα” κρούσματα, προφανώς τρέχει σιωπηλά ο ιός στην κοινότητα, έτρεχε τα προηγούμενα χρόνια με αυξητικούς ρυθμούς. Στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, αν το επιτρέψει ο τοπικός πολέμαρχος, μπορεί να πάνε υγειονομικοί σε ταλαίπωρα χωριά και να φροντίσουν συρροές κρουσμάτων: όλα αυτά είναι δημοσιευμένα , σε κορυφαία περιοδικά, από ομάδες ικανότατων επιστημόνων πεδίου, εδώ και χρόνια. Όπως εδώ και χρόνια χτυπάει καμπανάκι η συγκεκριμένη επιστημονική κοινότητα ότι θα έχουμε monkeypox θέματα.

Επειδή ακριβώς η παγκοσμιοποίηση της υγείας και της νόσου έχει μεγιστοποιηθεί τον 21ο αιώνα: Επειδή μπορεί να θέλεις εξωτικό τρωκτικό για κατοικίδιο, και μετά να στοιβαχτεί αυτό, προερχόμενο απευθείας από την Γκάνα (που κατά τα άλλα έχει μηδέν κρούσματα σε ανθρώπους αλλά και αρκετούς κατοίκους επαρχίας με αντισώματα απέναντι σε κάποιον από τους ιούς της οικογένειας!), με γηγενές τρωκτικό (prairie dog τα λεγόμενα, μην αρχίσουν τα κανάλια να βγάζουν σκύλους, κυνόμυες είναι) σε pet shop του Τέξας, και να κολλήσει το χαρούμενο παιδάκι που παίζει με αυτό το υπέροχο δώρο γενεθλίων- αυτό συνέβη στις ΗΠΑ το 2003.

6. Γιατί θα έχουμε αυξανόμενη monkeypox πίεση; Πρώτον, επειδή προφανώς στις συγκεκριμένες περιοχές της Αφρικής αυξάνονται οι δραστηριότητες που φέρνουν τους ανθρώπους σε επαφή με τρωκτικά- φορείς. Κι ο Ebola έτσι ξεπηδάει, εν μέρει. Δεύτερον, και κυριότερον, επειδή έχουμε αυξημένο ευάλωτο πληθυσμό. Ποτέ στην ιστορία της ανθρωπότητας δεν είχαμε τόσο ποσοστό του πληθυσμού ευάλωτο σε monkeypox, επειδή απλά ποτέ δεν είχαμε ταυτόχρονα απουσία ευλογιάς και απουσία εμβολιασμένων για ευλογιά. Η ανοσία στους ιούς της οικογένειας είναι διασταυρούμενη, οπότε είτε έχεις περάσει ευλογιά και επέζησες, ή έκανες εμβόλιο για την ευλογιά με τον ιό της δαμαλίτιδας, εχεις ανοσία για όλη την οικογένεια των ιών σε μεγάλο βαθμό.

Και πράγματι, οι παρατηρήσεις που έγιναν σε Αφρικανούς ασθενείς πριν 25-35 χρόνια, έδειξαν αυτό ακριβώς: οι ανεμβολίαστοι είχαν 4-5 φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να κολλήσουν monkeypox. Πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι η προστασία αυτή κρατάει δεκαετίες, οπότε όποιος είχε εμβολιαστεί, ενδέχεται να είναι ακόμη προστατευμένος. Στην Ελλάδα ο εμβολιασμός σταμάτησε στις αρχές της δεκαετίας του 70, όποιος έχει σημάδι στο μπράτσο και είναι άνω των 50 είναι μάλλον εμβολιασμένος.

7. Οπότε γιατί δεν ξαναρχίζουμε να εμβολιάζουμε τον κόσμο για ευλογιά; Να είμαστε διπλά προστατευμένοι, μην και εμφανιστεί κανένας παλαβός και αποφασίσει να κάνει βιοτρομοκρατική επίθεση με ευλογιά; Το τελευταίο άλλωστε είναι ιστορικά το πρώτο σενάριο που αναπτύσσουν όσοι ασχολούνται με ετοιμότητα απέναντι σε βιοτρομοκρατία, την ευλογιά φοβάσαι περισσότερο από κάθε τι άλλο. Δεν εμβολιάζουμε όλο τον κόσμο, πλέον, επειδή η πιθανότητα να εκτεθεί κάποιος, είτε σε ευλογιά ή monkeypox ή όποιο άλλο συγγενή, είναι μικρή. Και επειδή τα εμβόλια έχουν τις παρενέργειές τους, που δεν είναι αμελητέες, ειδικά όταν δεν ζούμε σε περιβάλλον ευλογιάς. Και επειδή τα εμβόλια, τα παραδοσιακά, χρησιμοποιούσαν εξασθενημένο ιό δαμαλίτιδας, που αντενδείκνυται σε ανοσοκατασταλμένους, αλλά ακόμη και στο περιβάλλον ορισμένων από αυτούς τους ανοσοκατασταλμένους (και η σύγχρονη κοινωνία έχει πολλούς ανοσοκατασταλμένους).

Όμως πλέον, έχουμε νεότερα, τροποποιημένα εμβόλια, εγκεκριμένα από ετών στην Ευρωπαϊκή Ένωση (επειδή κυκλοφορούν και ασύλληπτοι “δημοσιογράφοι” που ανακάλυψαν συνομωσία κι εδώ), που είναι καταλληλότερα για ανοσοκατασταλμένους.

Έχουμε στοκ εμβολίων; Σίγουρα όχι από τα νέα, τώρα τρέχουν στις ΗΠΑ να παραγγείλουν (έχουν προτεραιότητα, από χρόνια συμφωνημένη με την εταιρεία), θα παραλάβουν του χρόνου. Έχουμε στοκ από τα παλιά; Στις ΗΠΑ ναι, εδώ χλωμό. Πρέπει να κάνουν κάποιοι εμβόλιο; Κάνουν όσοι έρχονται επαγγελματικά σε επαφή με τέτοιους ιούς, ή όσοι κινδυνεύουν να βρεθούν στο επίκεντρο βιοτρομοκρατικών πράξεων.

8. Και πεθαίνει τελικά τόσος κόσμος για να είναι ανησυχητική η κατάσταση; Κυκλοφορούν κάτι ποσοστά θνητότητας 10% που δεν είναι ακριβή, ακόμη και για το “κακό στέλεχος monkeypox”, αυτό της λεκάνης του Κονγκό. Μικρότερη είναι η θνητότητα αρκετά, πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη σε ποιες συνθήκες νοσηλεύονται και ποια περιστατικά- σπανίως δηλώνονται όλα, με τι μέσα να κάνεις διάγνωση άλλωστε στις γειτονιές του Μπανγκί. Πολύ λιγότερος κόσμος πεθαίνει, και οι ευάλωτοι είναι τα μικρότερα παιδιά, οι εγκυμονούσες (περνάει ο ιος και στο έμβρυο), οι ανοσοκατασταλμένοι (οπότε αν βάλετε και τον HIV στην εξίσωση, συν την ανάγκη νεώτερου εμβολίου…).

Φάρμακο έχουμε; Το tecovirimat ανακαλύφθηκε μέσα από μια απίθανη διαδικασία, ψάχνοντας ανάμεσα σε 356.240 ουσίες, ευτύχημα (ή συνομωσία για τους “φωστήρες” εκεί έξω) ότι πιάνει μόνο τους ιούς της κατηγορίας. Οι ΗΠΑ έχουν στοκ για 2 εκατομμύρια ασθενείς, ενδέχεται να το δούμε να χρησιμοποιείται αν νοσήσει κάποιος βαριά, απορία γιατί δεν έγιναν δοκιμές στην Αφρική όπου κάποιοι νοσούν βαριά. Έγκριση στις ΗΠΑ έχει και άλλο αντιιικό, το brincidofovir, δεν ξέρω αν η ένδειξη επεκτείνεται και πέραν του απευκταίου σεναρίου ευλογιάς και δούμε δοκιμές και σε monkeypox.

9. Οπότε τι κάνουμε; Τίποτε; Ο γενικός πληθυσμός, άμα δει κανένα περίεργο εξάνθημα, να ρωτήσει τον γιατρό του. Άμα κάνει πυρετό και έχει ταξιδέψει πρόσφατα, ας ξαναμιλήσει με τον γιατρό του, και χωρίς εξάνθημα. Τίποτε άλλο δεν χρειάζεται. Αν κολλήσεις, εν Ελλάδι, κάποιος σου το μετέδωσε, οπότε ας έχετε γνώση των στενά περιβαλλόντων ατόμων σας. Δεν θα κολλήσεις, μάλλον, στα ΜΜΜ και το μπαρ και το σινεμά. Οπότε, απλά παρακολουθείς την εξέλιξη της ιστορίας- βοηθά να δεις σε πραγματικό χρόνο πώς τρέχει η επιστήμη, ποιος παριστάνει τον παντογνώστη, ποιος είναι εντελώς ανόητος (αν δεν έχει εκδηλωθεί σε δυόμισι χρόνια πανδημίας) και ποιος μιλάει χωρίς να έχει διαβάσει.

10. Θεωρητικά, αν έχεις κολλήσει στην Ελλάδα, αποτελείς μέρος μιας αλυσίδας μετάδοσης από άνθρωπο σε άνθρωπο (εκτός αν κατέβηκαν τίποτε παράνομα φορτία με τρωκτικά από το Κονγκό, που δεν κατέβηκαν). Οπότε είναι δουλειά της πολιτείας να ανασυστήσει αυτές τις αλυσίδες, και να φροντίσει να εντοπίσει τις κρίσιμες επαφές. Είναι δουλειά και των υγειονομικών να ανιχνεύσουν έγκαιρα κάθε πιθανό περιστατικό (και δουλειά της πολιτείας να τους προμηθεύσει τα κατάλληλα μέτρα ατομικής προστασίας και να τους υπενθυμίσει την ανάγκη τακτικής εφαρμογής τους- στις δημόσιες δομές, στον ιδιωτικό τομέα τα κάνουμε μόνοι μας ως οφείλουμε, όσοι τα κάνουμε, είμαστε large).

Αυτά που πρέπει να προσέχουν οι υγειονομικοί έχουν αναφερθεί κατ΄επανάληψη: το εξάνθημα αλλάζει ταυτόχρονα μορφή (ενώ στην ανεμευλογιά έχεις όλων των ειδών τις μορφές παράλληλα), είναι πιο διάσπαρτο (ενώ της ανεμευλογιάς βγαίνει σε “φουρνιές”), της ανεμευλογιάς κάνει περισσότερο κνησμό ενώ του monkeypox πόνο, η λεμφαδενοπάθεια είναι χαρακτηριστική (ενώ δεν υπάρχει σε ευλογιά και ανεμοβλογιά).

Παρεμπιπτόντως, η ανεμοβλογιά ΔΕΝ είναι συγγενής ιός, είναι από άλλο χωριό, από άλλο νομό (ερπητοϊός η μεν, orthopoxvirus οι δε).

Σε θεωρητική βάση εμβολιασμός εντός των πρώτων ημερών μετά την έκθεση μπορεί να προλάβει τη νόσο ή να απαλύνει δραματικά την έντασή της. Αλλά τέτοια ζητήματα δεν θα τεθούν στην Ελλάδα. Μπορεί όμως όλο να λειτουργήσει σαν μια άσκηση για την δημόσια υγεία. Σαν μια από τις ασκήσεις που έπρεπε να κάνουμε κάποια από τα καλοκαίρια που πέρασαν για άλλο λόγο.

11. Η εικόνα από το Variola Vera, την υποδειγματική αναπαράσταση του τρόπου που αντιμετωπίστηκε μια από τις τελευταίες συρροές ευλογιάς στην Γιουγκοσλαβία του 1972. Σημαντική ταινία του χώρου, με ολόκληρο Erland Josephson μάλιστα, αριστερά στην εικόνα.