Déjà Vu: Φυσιολογική εμπειρία ή νευρολογική ασθένεια;

Τι θα μπορούσε τελικά να σημαίνει για την υγεία μας το déjà vu; Αυτή η φευγαλέα αίσθηση που μας κάνει να νιώθουμε ότι έχουμε ήδη βιώσει κάτι, ακόμη και όταν ξέρουμε ότι δεν το έχουμε ξαναζήσει, είναι τελικά τόσο αθώα όσο πιστεύουμε;

Μήπως νιώθετε ότι έχετε ξαναδιαβάσει αυτό το άρθρο; Οι περισσότεροι από εμάς παθαίνουν déjà vu, ή αλλιώς προμνησία. Και όταν λέμε οι περισσότεροι το εννοούμε. Σύμφωνα με μελέτη από το Πανεπιστημιακό Νοσοκομειακό Κέντρο Ζάγκρεμπ και το Τμήμα Νευρολογίας του Ζάγκρεμπ στην Κροατία, το 97% των ανθρώπων έχουν βιώσει déjà vu τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους. Αυτή την κατάσταση δηλαδή, που μεταφράζεται στα γαλλικά ως “ξανά είδα” και αποτελεί μια παροδική αίσθηση ότι έχουμε ήδη ζήσει μια εντελώς πανομοιότυπη κατάσταση σε κάποια στιγμή στο παρελθόν.

Ένα αδιαμφισβήτητα μεγάλο ποσοστό, που ωστόσο μειώνεται όσο μεγαλώνουμε, αλλά δεν παύει να μας κάνει να αναρωτιόμαστε γιατί μας συμβαίνει, ειδικότερα αν ανήκουμε σε αυτό το 67% των ανθρώπων που τους συμβαίνει τακτικά. Παράλληλα με εμάς, πολλοί επιστήμονες και ειδικοί ασχολούνται με αυτό το φαινόμενο, διερευνώντας το αν πρόκειται για μια απλή ψευδαίσθηση της μνήμης, ή αν μπορεί να αποτελεί σύμπτωμα κάποιας νευρολογικής δυσλειτουργίας. Αν και συχνά δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας, το déjà vu μπορεί να συνοδεύει τις κρίσεις επιληπτικών κρίσεων σε άτομα με επιληψία του κροταφικού λοβού. Ωστόσο, αν και το déjà vu είναι αρκετά συχνό ακόμα και σε άτομα χωρίς προβλήματα υγείας και ιδίως μεταξύ των νέων ενηλίκων, οι ειδικοί δεν έχουν εντοπίσει μία και μοναδική αιτία.

Τι προκαλεί το déjà vu;

Όταν βιώνουμε déjà vu, ο εγκέφαλός μας δημιουργεί μια ψευδαίσθηση. Αυτό πιστεύεται ότι συμβαίνει όταν υπάρχει μια μικρή ασυνεννοησία μεταξύ δύο τμημάτων του εγκεφάλου μας.

“Το Déjà vu προκαλείται από δυσλειτουργικές συνδέσεις μεταξύ των τμημάτων του εγκεφάλου σας που παίζουν ρόλο στην ανάκληση της μνήμης και την εξοικείωση”, εξηγεί ο Δρ Khoury σε επίσημο άρθρο που δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα της κλινικής του Cleveland στο Οχάιο της Αμερικής. Εξηγεί ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος έχει δυο κροταφικούς λοβούς, έναν σε κάθε πλευρά του κεφαλιού μας και οι οποίοι παίζουν σημαντικό ρόλο στο να μας βοηθούν να ανακαλούμε λέξεις, να θυμόμαστε μέρη τα οποία έχουμε επισκεφτεί, να αναγνωρίζουμε ανθρώπους, γλώσσες και συναισθήματα των άλλων.

Σε κάθε κροταφικό λοβό υπάρχει λοιπόν ένας ιππόκαμπος, ο οποίος συμβάλλει σε πολλές από αυτές τις λειτουργίες και είναι υπεύθυνος για την αποθήκευση των βραχυπρόθεσμων αναμνήσεών μας. Περιστασιακά, όπως κατά τη διάρκεια ορισμένων τύπων επιληπτικών κρίσεων, ο ιππόκαμπος και ο περιβάλλοντας εγκεφαλικός ιστός μπορεί να ενεργοποιηθούν, προκαλώντας μας εμπειρίες μνήμης όπως το déjà vu. Αυτό προκαλεί διαταραχή των συστημάτων μνήμης αναγνώρισης, η οποία μας δίνει αυτή την ψευδή αίσθηση οικειότητας.

Πέρα από τις έρευνες που το έχουν συνδέσει με την σχιζοφρένεια και την επιληψία, το φαινόμενο αυτό θεωρείται ευρέως ως μια “αθώα” ανωμαλία της μνήμης, μια σύντομη δυσλειτουργία δηλαδή στα κυκλώματα του εγκεφάλου μας. Απλούστερα, μπορεί να συμβεί ένα είδος σύγχυσης μεταξύ των δυο τμημάτων του εγκεφάλου μας που παρακολουθούν τα παρόντα γεγονότα και ανακαλούν αναμνήσεις. Όταν ο εγκέφαλός μας απορροφά πληροφορίες, αυτές ακολουθούν γενικά μια συγκεκριμένη διαδρομή από την αποθήκευση της βραχυπρόθεσμης μνήμης στην αποθήκευση της μακροπρόθεσμης μνήμης. Η θεωρία υποδηλώνει ότι, μερικές φορές, οι βραχυπρόθεσμες αναμνήσεις μπορούν να κόψουν δρόμο προς την αποθήκευση στη μακροπρόθεσμη μνήμη. Αυτό μπορεί να μας κάνει να αισθανόμαστε σαν να ανακαλούμε μια μακρινή ανάμνηση και όχι σαν κάτι που συνέβη το τελευταίο δευτερόλεπτο. Αυτός ο τύπος εγκεφαλικής δυσλειτουργίας δεν αποτελεί γενικά λόγο ανησυχίας.

Σε μια τρίτη επικρατούσα θεωρία, πολλοί ειδικοί βρίσκουν πιθανή εξήγηση για το φαινόμενο στον τρόπο που επεξεργαζόμαστε και ανακαλούμε τις αναμνήσεις. Η έρευνα που διεξήχθη από την Anne Cleary, ερευνήτρια του déjà vu και καθηγήτρια ψυχολογίας στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Κολοράντο, βοήθησε υποστηριχθεί αυτή τη θεωρία. Μέσω της εργασίας της, βρήκε στοιχεία που υποδηλώνουν ότι το déjà vu μπορεί να συμβεί ως απάντηση σε ένα γεγονός που μοιάζει με κάτι που έχουμε όντως βιώσει αλλά δεν θυμόμαστε και που μπορεί να έλαβε χώρα στην παιδική ηλικία μας, ή να το παρακάμπτουμε για κάποιο λόγο από την μνήμη μας. Αυτό μπορεί να μας προκαλέσει ένα συναίσθημα οικειότητας, ακόμα και με μέρη ή πρόσωπα που δεν έχουμε ξαναδεί, βιώνοντας έτσι την λεγόμενη προμνησία. Η θεωρία αυτή στηρίζεται στην ιδέα ότι οι άνθρωποι τείνουν να βιώνουν αισθήματα οικειότητας, όταν έρχονται αντιμέτωποι με μια σκηνή που έχει ομοιότητες με κάτι που έχουν ξανά βιώσει.

Πότε μπορεί να είναι ανησυχητικά τα déjà vu;

Σε δυο περιπτώσεις μόνο μπορούν να θεωρηθούν προβληματικά για την υγεία μας και να χρήζουν βοήθεια ειδικού. Η πρώτη είναι η άνοια, ένα σοβαρό φαινόμενο εκφυλισμού της εγκεφαλικής λειτουργίας μας, της οποίας η προμνησία μπορεί να αποτελέσει σύμπτωμα. Ωστόσο, μόνο μαζί με μια παρέα άλλων συμπτωμάτων και σε έντονο και συχνό ρυθμό.

Στην δεύτερη περίπτωση, η προμνησία μπορεί να είναι οιωνός των επιληπτικών κρίσεων, φυσικά για ανθρώπους που πάσχουν από επιληψία. Το déjà vu συμβαίνει συνήθως πριν από μια τέτοια κρίση, σε συνδυασμό με άλλα συμπτώματα, όπως συσπάσεις ή απώλεια μυϊκού ελέγχου, αισθητηριακές διαταραχές ή ψευδαισθήσεις, όπως γεύση, όσφρηση, ακοή ή θέαση πραγμάτων που δεν υπάρχουν, επαναλαμβανόμενες ακούσιες κινήσεις, όπως ανοιγοκλείσιμο των ματιών και μια έξαρση συναισθημάτων που δεν μπορείτε να εξηγήσετε.