Τα Χριστούγεννα είναι μια από τις πιο όμορφες περιόδους του χρόνου και σίγουρα η πιο «φωτεινή»! Οι Έλληνες, σε κάθε γωνιά της Γης, φροντίζουν να υποδέχονται αυτήν την λαμπερή εποχή τηρώντας ελληνικά χριστουγεννιάτικα έθιμα. Από την άλλη, υπάρχουν και τα ξεχασμένα έθιμα Χριστουγέννων, αυτά που δεν «άντεξαν» με την πάροδο του χρόνου όμως τα Χριστούγεννα στην Ελλάδα έχουν πάντοτε μια μοναδική, δική τους, «μαγεία».

Τα έθιμα των Χριστουγέννων είναι αυτά που δίνουν ένα άλλο «χρώμα» στην γιορτή. Φέρνουν τους ανθρώπους πιο κοντά, «μοιράζουν» χαμόγελα και δημιουργούν αναμνήσεις.

Χριστούγεννα στην Ελλάδα

Ελληνικά Χριστουγεννιάτικα έθιμα με τα οποία υποδεχόμαστε την γέννηση του Χριστού ως σήμερα και ξεχασμένα έθιμα Χριστουγέννων

Με έθιμα και παραδόσεις που έχουν τις ρίζες τους βαθιά πίσω στο χρόνο, όλες οι περιοχές της Ελλάδας υποδέχονται τη «γέννηση του Χριστού».

Τα κάλαντα

Τα κάλαντα, τα οποία στην ουσία είναι δημοτικά τραγούδια με εγκωμιαστικούς στίχους, συχνά αναφέρονται ως εθιμικά τραγούδια, καθώς είναι ένα από εκείνα τα έθιμα που διατηρούν τη «ζωντάνια» τους ως τις μέρες μας.

Τα κάλαντα παίρνουν την ονομασία τους από τη λατινική «calendae», που σημαίνει αρχή του μήνα και διαμορφώθηκε από το ελληνικό ρήμα «καλώ».

Τα κάλαντα είναι ελληνικό έθιμο που διατηρείται αμείωτο ακόμα και σήμερα. Τα παιδιά γυρνούν από σπίτι σε σπίτι, δύο μαζί ή και περισσότερα, και τραγουδούν τα κάλαντα συνοδεύοντας το τραγούδι τους με το τρίγωνο ή ακόμα και κιθάρες, ακορντεόν ή φυσαρμόνικες.

Τα παιδιά γυρνούν χτυπούν την πόρτα και ρωτούν «Να τα πούμε;». Αν η απάντηση από τον νοικοκύρη ή την νοικοκυρά είναι θετική, τότε τραγουδούν τα κάλαντα για μερικά λεπτά τελειώνοντας με την ευχή «Και του Χρόνου. Χρόνια Πολλά». Ο νοικοκύρης τα ανταμοίβει με κάποιο χρηματικό ποσό, ενώ παλιότερα τους πρόσφερε μελομακάρονα ή κουραμπιέδες.

Κάλαντα λέγονται την παραμονή των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και των Φώτων και είναι διαφορετικά για κάθε γιορτή.

Το χριστόψωμο

Το χριστόψωμο είναι ένα από τα ξεχασμένα χριστουγεννιάτικα έθιμα πλέον αν και σε συγκεκριμένες περιοχές κάποιοι το τηρούν ως και σήμερα. Το «ψωμί του Χριστού» ζυμώνεται την παραμονή των Χριστουγέννων με ιδιαίτερη ευλάβεια. Απαραίτητο «στολίδι» του είναι ο χαραγμένος σταυρός.

Ανήμερα των Χριστουγέννων, ο νοικοκύρης του σπιτιού παίρνει το χριστόψωμο, το σταυρώνει, το κόβει και το μοιράζει σε όλους όσοι παρευρίσκονται στο τραπέζι, σαν συμβολισμό της Θείας Κοινωνίας, όπου ο Χριστός έδωσε τον Άρτο σε όλη την ανθρώπινη οικογένειά του.

Στην Κρήτη, το χριστόψωμο το παρασκευάζουν οι γυναίκες με ιδιαίτερη φροντίδα και υπομονή. Χρησιμοποιούν ακριβά υλικά, ψιλοκοσκινισμένο αλεύρι, ροδόνερο, μέλι, σουσάμι, κανέλα, γαρίφαλα, και καθώς ζυμώνουν λένε: «Ο Χριστός γεννιέται, το φως ανεβαίνει, το προζύμι για να γένει».

Όταν πλάσουν το ζυμάρι, παίρνουν τη μισή ζύμη και φτιάχνουν μια κουλούρα, ενώ με την υπόλοιπη φτιάχνουν ένα σταυρό με λωρίδες και τον τοποθετούν πάνω στο ψωμί. Στο κέντρο βάζουν ένα άσπαστο καρύδι και στην υπόλοιπη επιφάνεια σχεδιάζουν σχήματα με το μαχαίρι ή με το πιρούνι, όπως λουλούδια, φύλλα, καρπούς, πουλιά.

Στην Κεφαλλονιά, όλη η οικογένεια συγκεντρώνεται στο σπίτι του πιο ηλικιωμένου μέλους της. Στο πάτωμα τοποθετούν τρία δαυλιά χιαστί και πάνω τους την «κουλούρα».

Όλοι κάνουν έναν κύκλο γύρω ακουμπώντας ο καθένας με το δεξί του χέρι την κουλούρα. Στην συνέχεια, ο νοικοκύρης ψάλλει το «Η γέννησίς σου, Χριστέ ο Θεός ημών…», ρίχνει λάδι στα δαυλιά και τους βάζει φωτιά. Μετά κόβει την κουλούρα, τη μοιράζει και δειπνούν όλοι μαζί.

Το «τάισμα» της βρύσης

Τα μεσάνυχτα της παραμονής των Χριστουγέννων πραγματοποιείται το «τάισμα της βρύσης» σε χωριά της κεντρικής Ελλάδας.

Οι κοπέλες του χωριού, τα χαράματα των Χριστουγέννων, αλλού την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, πηγαίνουν στην πιο κοντινή βρύση «για να κλέψουν το άκραντο νερό». Άκραντο, δηλαδή «αμίλητο», γιατί σε όλη την διαδρομή παραμένουν σιωπηλές.

Αλείφουν τις βρύσες του χωριού με βούτυρο και μέλι, με την ευχή «όπως τρέχει το νερό να τρέχει και η προκοπή στο σπίτι τον καινούργιο χρόνο και γλυκιά να είναι και η ζωή» τους.

Για να έχουν καλή σοδειά, όταν φτάνουν εκεί, την «ταΐζουν», με διάφορες λιχουδιές, όπως βούτυρο, ψωμί, τυρί, όσπρια ή κλαδί ελιάς. Όποια θα πήγαινε πρώτη στη βρύση, αυτή θα ήταν και η πιο τυχερή ολόκληρο το χρόνο.

Έπειτα ρίχνουν στη στάμνα ένα βατόφυλλο και τρία χαλίκια, «κλέβουν νερό» και γυρίζουν στα σπίτια τους πάλι αμίλητες μέχρι να πιούνε όλοι από το άκραντο νερό. Με το ίδιο νερό ραντίζουν και τις τέσσερις γωνίες του σπιτιού, ενώ σκορπούν στο σπίτι και τα τρία χαλίκια.

Το σπάσιμο του ροδιού

Ένα από τα έθιμα που ακόμα «κρατεί» τα Χριστούγεννα στην Ελλάδα είναι το σπάσιμο του ροδιού.

Το πρωί της Πρωτοχρονιάς ο νοικοκύρης του σπιτιού πηγαίνει στην εκκλησία κρατώντας το ρόδι του για να το «λειτουργήσει». Μετά πηγαίνοντας στο σπίτι του, χτυπάει την πόρτα της εισόδου και ανοίγοντας του σπάει με δύναμη το ρόδι για να σκορπιστούν οι ρώγες του παντού στο σπίτι.

Παράλληλα με το σπάσιμο του ροδιού, δίνουν και την ευχή «με υγεία, ευτυχία και χαρά το νέο έτος και όσες ρώγες έχει το ρόδι, τόσες λίρες να έχει η τσέπη μας όλη την χρονιά».

Αναμμένο πουρνάρι

Όταν γεννήθηκε ο Χριστός και πήγαν οι βοσκοί να προσκυνήσουν, ήταν νύχτα σκοτεινή. Βρήκαν κάπου ένα ξερό πουρνάρι κι έκοψαν τα κλαδιά του. Πήρε ο καθένας από ένα κλαδί στο χέρι, του έβαλε φωτιά και γέμισε το σκοτεινό βουνό χαρούμενες φωτιές και τριξίματα και κρότους.

Από τότε, λοιπόν, στα χωριά της Άρτας, όποιος πάει στο σπίτι του γείτονα, για να πει τα «χρόνια πολλά», καθώς και όλα τα παιδιά τα παντρεμένα, που θα πάνε στο πατρικό τους, για να φιλήσουν το χέρι του πατέρα και της μάνας τους, να κρατούν ένα κλαρί πουρνάρι, ή ό,τι άλλο δεντρικό που καίει τρίζοντας. Στο δρόμο το ανάβουν και το πηγαίνουν έτσι αναμμένο στο πατρικό τους σπίτι και γεμίζουν «χαρούμενες» φωτιές και κρότους τα σκοτεινά δρομάκια του χωριού.

Το ίδιο συμβαίνει και στα Γιάννενα. Μόνο που εκεί δεν κρατούν ολόκληρο το κλαρί το πουρνάρι αναμμένο στο χέρι τους αλλά κρατούν στη χούφτα τους μια χεριά δαφνόφυλλα και πουρναρόφυλλα, που τα πετούν στο τζάκι, μόλις μπούνε και καλημερίζουν. Κι όταν τα τα ξερά φύλλα πιάσουν φωτιά κι αρχίσουν να τρίζουν και να πετάνε σπίθες, εύχονται «Αρνιά, κατσίκια, νύφες και γαμπρούς!»

Το τσίκνισμα – Η γουρουνοχαρά

Τα ξημερώματα των Χριστουγέννων σε ορισμένες περιοχές της Ελλάδας το «τσικνίζουν».

Μετά το τέλος της Θείας Λειτουργίας τα ξημερώματα των Χριστουγέννων ανάβουν τις φωτιές και πριν ακόμα βγει ο ήλιος έχουν ήδη στήσει το χριστουγεννιάτικο τραπέζι με χοιρινά και μεζέδες.

Το παραδοσιακό χριστουγεννιάτικο τραπέζι στα Γρεβενά αλλά και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας περιλαμβάνει χοιρινό κρέας. Η προετοιμασία για το σφάξιμο του γουρουνιού γίνεται με «εξαιρετική» φροντίδα, ενώ ακολουθεί γλέντι μέχρι τα ξημερώματα, για να επαναληφθεί η ίδια διαδικασία την επόμενη και τη μεθεπόμενη μέρα.

Τρεις τέσσερις συγγενικές οικογένειες καθορίζουν με ποια σειρά θα σφάξουν το γουρούνι τους. Για κάθε σφαγή μεγάλου γουρουνιού απαιτούνται 5 με 6 άνδρες.

Το Χριστουγεννιάτικο στεφάνι

Το χριστουγεννιάτικο στεφάνι, είναι πατροπαράδοτο χριστουγεννιάτικο έθιμο το οποίο καλά «κρατεί» έως και σήμερα.

Την παραμονή των Χριστουγέννων συνηθίζεται στα χωριά να κρεμούν έξω από την πόρτα των σπιτιών πλεξούδες από σκόρδα, πάνω στις οποίες καρφώνουν γαριφαλάκια για να διώξουν την κακογλωσσιά που «καρφώνει» την ευτυχία του σπιτιού τους.

Την εξώπορτα των σπιτιών διακοσμεί, επίσης, ένα στεφάνι από έλατο, διακοσμημένο με χριστουγεννιάτικα στολίδια. Σύμφωνα με την παράδοση, το χριστουγεννιάτικο στεφάνι φέρνει τύχη στους ενοίκους του σπιτιού.

Το χριστουγεννιάτικο δέντρο

Χριστούγεννα στην Ελλάδα, αλλά και στον κόσμο ολόκληρο, χωρίς χριστουγεννιάτικο δέντρο δεν γίνεται! Ο στολισμός του ελάτου δεν είναι ένα από τα ελληνικά χριστουγεννιάτικα έθιμα, αλλά ένα έθιμο που τηρείται πολλά χρόνια τώρα παγκόσμια.

Το Χριστουγεννιάτικο δέντρο είναι ένα αειθαλές, κωνοφόρο δέντρο που ο στολισμός του αποτελεί παράδοση για τις μέρες των Χριστουγέννων. Στολίζεται με διάφορα στολίδια, γιρλάντες, κορδέλες, λαμπιόνια και στα παλαιότερα χρόνια αντί για λαμπιόνια τοποθετούσαν αληθινά κεριά.

Ένας άγγελος ή ένα αστέρι τοποθετούνται στην κορυφή του δέντρου συμβολίζοντας το αστέρι της Βηθλεέμ που οδήγησε τους μάγους ή τους αγγέλους που προστάτεψαν το Θείο βρέφος εκείνη την Άγια νύχτα.