Του δρ Κωνσταντίνου Κατσινίκα*

Στόχος του FAO ήταν η μέρα αυτή να αποτελεί κίνητρο για τους πολίτες να ευαισθητοποιούνται και να αποκτούν γνώσεις σχετικά με τα δασικά οικοσυστήματα. Τα δάση έχουν περιβαλλοντική, οικονομική και κοινωνική αξία. Περίπου το 25% της επιφάνειας της γης καλύπτεται από δάση, που:

– είναι υπεύθυνα για την απορρόφηση διοξειδίου του άνθρακα, που οι ανθρώπινες δραστηριότητες είναι υπαίτιες για την αύξηση των επιπέδων του και την παραγωγή οξυγόνου,- απορροφούν κάθε λογής ρύπο, από επιβλαβείς ουσίες για τον άνθρωπο όπως σκόνη και βαρέα μέταλλα, μέχρι τους ισχυρούς θορύβους,

– δημιουργούν μωσαϊκό μικροκλιμάτων μειώνοντας κατά τόπους τα ακραία καιρικά φαινόμενα (ακραίες θερμοκρασίες, ισχυρούς ανέμους κ.λ.π.),

– αποτελούν φυσικά αντιδιαβρωτικά και αντιπλημμυρικά έργα, συγκρατώντας τα νερά της βροχής και αποτρέποντας τη διάβρωση του εδάφους,

– συμβάλλουν στη δημιουργία νέου και γόνιμου εδάφους,

– αποτελούν σημαντικό ενδιαίτημα για την πανίδα και τη χλωρίδα και

– ενεργούν σαν φυσικά φίλτρα νερού.

Η οικονομική τους αξία αφορά στην παραγωγή προϊόντων όπως ξύλο, ρητίνη, μανιτάρια, φαρμακευτικά φυτά κ.ά., ενώ τα τελευταία έτη που σημειώνει σημαντική άνοδο και διάδοση ο οικοτουρισμός αυξάνει και η αξία των δασών προσφέροντας χώρους αναψυχής και αναζωογόνησης.

Ίσως η μεγαλύτερη οικονομική τους αξία είναι η μείωση των επιπέδων του διοξειδίου του άνθρακα, που προκαλεί την κλιματική αλλαγή, η οποία προκαλεί καταστροφές στην αγροτική παραγωγή, σε κατοικίες κ.λ.π.

Οι απειλές με τις οποίες έρχονται αντιμέτωπα τα δάση είναι η ερημοποίηση της γης, οι πυρκαγιές, η εκτεταμένη υλοτόμηση τροπικών δασών, η μείωση της βιοποικιλότητας και η κλιματική κρίση. Ο ρόλος της Δασικής Επιστήμης έχει αναβαθμιστεί, όντας βασικό εργαλείο στη διαχείριση όλων αυτών των προβλημάτων μεταξύ των οποίων και της κλιματικής κρίσης.

Η Ελλάδα επειδή έχει έντονο τοπογραφικό ανάγλυφο, εκτενή ακτογραμμή και λόγω της γεωγραφικής της θέση, διαθέτει πληθώρα οικοσυστημάτων με πλούσια βιοποικιλότητα (με πάνω από 6.600 είδη και υποείδη χλωρίδας) και υψηλά ποσοστά ενδημισμού (σχεδόν 20-25% στα είδη χλωρίδας, ενώ σε άλλα είδη αυτό το ποσοστό είναι κατά πολύ μεγαλύτερο), ενώ χώρες όπως η Γερμανία, με τριπλάσια έκταση, έχει 2.700 περίπου είδη χλωρίδας και ποσοστό ενδημισμού μικρότερο από 0,5%.Ενώ οι εκτάσεις των τροπικών δασών μειώνονται, στην Ελλάδα η έκταση των δασών αυξάνει παρόλο που υπάρχουν καταστρεπτικές πυρκαγιές. Ωστόσο, λόγω της έλλειψης διαχείρισης η αύξηση αυτή είναι ανομοιόμορφη, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται:

α) πυκνά δάση και θαμνώνες, χωρίς δυνατότητα εκμετάλλευσης και με υψηλό κίνδυνο πρόκλησης πυρκαγιάς και

β) η εισβολή δένδρων και θάμνων στα λιβάδια ορεινών περιοχών, που είναι οικολογικοί θησαυροί για τη βιοποικιλότητα (με υψηλό ενδημισμό) καθώς αποτελούν ενδιαίτημα για σπάνια είδη χλωρίδας και σημαντικό ενδιαίτημα για την τροφοληψία ειδών πανίδας.

Είναι πολύ σημαντικό να αναφερθεί πως η αξία των δασών, εκτός από την ξυλοπαραγωγή, έχει αρχίσει να γίνεται έντονα αντιληπτή τα τελευταία χρόνια. Η εκμετάλλευση των δασών συνεισφέρει στο ετήσιο ΑΕΠ της Ελλάδας περίπου 0,6%, παρόλο ότι η Δασική Υπηρεσία διαθέτει κατά κανόνα γηραιό επιστημονικό προσωπικό, με απαρχαιωμένο εξοπλισμό και ελάχιστη κρατική χρηματοδότηση.

Πρέπει να αναφερθεί ότι έχει υλοποιηθεί μόλις μία (1) Εθνική Απογραφή Δασών που ξεκίνησε το 1963 και δημοσιεύθηκε το 1992 και η οποία αποτελεί βασική βιβλιογραφική πηγή για μελέτες που γίνονται σχετικά με τα δασικά οικοσυστήματα και προστατευόμενες περιοχές.

Τέλος, η Δασική Νομοθεσία είναι δαιδαλώδης, οι διαρκείς αμφισβητήσεις τόσο επί του δασικού ή όχι χαρακτήρα των εκτάσεων, οι χρονοβόρες διοικητικές διαδικασίες που τις συνοδεύουν και οι ατέρμονες δίκες, έχουν ως αποτέλεσμα την ελλιπή προστασία του δασικού πλούτου, την υπέρμετρη απασχόληση των δημοσίων υπηρεσιών και των δικαστηρίων και την πολυετή ταλαιπωρία των πολιτών, που λειτουργούν ανασταλτικά στην αναπτυξιακή προσπάθεια της Ελλάδας.

Από τα παραπάνω γίνεται αντιληπτό πως η Ελλάδα δεν έχει αξιοποιήσει όπως θα έπρεπε τον φυσικό πόρο που λέγεται «Δάσος».

Η σημασία του Τμήματος Δασολογίας και Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος στο Καρπενήσι

Στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών ιδρύθηκε το 2019 το Τμήμα Δασολογίας και Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος με έδρα το Καρπενήσι, με στόχο να καλλιεργήσει επιστήμονες που όχι μόνο θα εκπροσωπούν επάξια τη Δασική Επιστήμη, αλλά θα «φυτέψουν» νέες αντιλήψεις και τεχνογνωσία στη συνολική διαχείριση του Φυσικού Περιβάλλοντος με κύριο γνώμονα την αειφορία και τη διατήρηση της βιοποικιλότητας.Το Τμήμα βρίσκεται στην Ευρυτανία, στην καρδία ενός πλούσιου και ιδιαίτερα πολύμορφου φυσικού περιβάλλοντος με μεγάλη δασοκάλυψη, ψηλά βουνά και πολλά ποτάμια. Πρόκειται για μια περιοχή που συνδέεται άμεσα με τη φυσιογνωμία και το γνωστικό αντικείμενο του Τμήματος, ιδανική για την απόκτηση πρακτικής εμπειρίας όσων περιλαμβάνει η Δασική Επιστήμη.

Το Καρπενήσι ανήκει στη ζώνη βλάστησης Οξυάς-Ελάτης και τα πλούσια δάση της περιοχής απαρτίζονται κυρίως από την ενδημική κεφαλληνιακή και υβριδογενή ελάτη. Οι φοιτητές/τριες διδάσκονται την δασολογική επιστήμη στους χώρους του Τμήματος, αλλά την κάνουν και πράξη με την επίβλεψη των καθηγητών τους στα δάση, λιβάδια και άλλα δασικά οικοσυστήματα που βρίσκονται στην εγγύς περιοχή.

Το Τμήμα για το φετινό εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας Δασών διοργανώνει συμβολικές δενδροφυτεύσεις και ημερίδα με τίτλο “Διατήρηση της βιοποικιλότητας των φυσικών οικοσυστημάτων”.
(ιστότοπος Τμήματος: karp.aua.gr)

*Ο δρ. Κωνσταντίνος Κατσινίκας είναι δασοπόνος – νομικός, επ. συνεργάτης Τμήματος Δασολογίας & Δ.Φ.Π. του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών.

**φωτ. Κώστας Κατόπης