Κάθε πόλη είναι ένας μοναδικός χωροχρόνος όπου οι άνθρωποι αναπτύσσουν την συλλογική τους μνήμη και καλλιεργούν τους κοινούς τρόπους της ευημερίας τους. Ευτυχισμένος είναι όποιος ζει σε λαμπρή πόλη, έγραφε ο Ευριππίδης, αναγνωρίζοντας πόσο σημαντική είναι η πόλη στην ανθρώπινη περιπέτεια. Πολλές φορές όμως τα πράγματα δεν εξελίσσονται γραμμικά και οι πόλεις αντί να ακμάζουν, συρρικνώνονται. Και σιγά-σιγά σβήνουν από τον χάρτη, αφήνοντας πίσω τους απόκοσμα σημάδια από το πέρασμά τους. Πόλεις-φαντάσματα που χτυπήθηκαν άλλοτε από φυσικές καταστροφές, άλλοτε από την ανθρώπινη αφροσύνη, κάποτε και από την ίδια τους τη ματαιοδοξία. Όπως και οι άνθρωποι, το ίδιο και οι πόλεις τους γερνούν, υπόκεινται στην φθορά, χάνονται στη λήθη του χρόνου. Διαλέγουμε μερικές από τις πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις πόλεων από κάθε γωνιά του πλανήτη που εξέπεσαν από τις μέρες της ακμής τους. Χωρίς να ξεχνάμε ότι ζούμε και εμείς πάνω στα ερείπια των παλαιών πόλεων, αποτελώντας τα θεμέλια για τα λαμπερά τείχη του μέλλοντος.
HashimaIsland, Ιαπωνία
Ίσως η πιο εντυπωσιακή εικόνα σε ολόκληρο τον πλανήτη για ένα μέρος που έχει ξεχαστεί από τον χρόνο. Το νησί Hashima, επίσης γνωστό ως Gunkanjima ή Battleship Island, είναι ένα εγκαταλελειμμένο νησί που βρίσκεται περίπου 15 χιλιόμετρα από το Ναγκασάκι της Ιαπωνίας. Είναι αξιοσημείωτο για τα εγκαταλελειμμένα τσιμεντένια κτίρια και τον περιβάλλοντα θαλάσσιο τοίχο. Το νησί απέκτησε το παρατσούκλι του λόγω της ομοιότητάς του με πολεμικό πλοίο. Με έκταση 6,3 εκτάρια, το Hashima ήταν κάποτε μια πολυσύχναστη εγκατάσταση εξόρυξης άνθρακα, που ανήκε στη Mitsubishi Goshi Kaisha από το 1890. Ο πληθυσμός του νησιού έφτασε στο αποκορύφωμά του το 1959 με 5.259 κατοίκους, καθιστώντας το ένα από τα πιο πυκνοκατοικημένα μέρη στον κόσμο εκείνη την εποχή. Η εξόρυξη άνθρακα ξεκίνησε στη Χασίμα το 1887 και το νησί γνώρισε σημαντική ανάπτυξη με την κατασκευή του πρώτου μεγάλου κτιρίου από οπλισμένο σκυρόδεμα στην Ιαπωνία το 1916 για την προστασία από τυφώνες. H φήμη του ως τόπου μαρτυρίου για Κορεάτες και Κινέζους αιχμαλώτους το ακολουθεί έως και σήμερα. Το 1974, η Mitsubishi έκλεισε τα ορυχεία και το νησί εγκαταλείφθηκε. Μετά από δεκαετίες εγκατάλειψης, το ενδιαφέρον για τη Χασίμα αναζωπυρώθηκε τη δεκαετία του 2000, με αποτέλεσμα να ανοίξει ξανά για τους τουρίστες το 2009. Στα έρημα πολυώροφα σπίτια έχουν γυριστεί πολλές ταινίες (μεταξύ των οποίων και σκηνές από το Skyfall του James Bond), ενώ αποτελεί προσφιλή τόπο τουριστικών δραστηριοτήτων, αν και με αρκετούς περιορισμούς, λόγω της αστάθειας των κτηρίων.
Αμμόχωστος, Κύπρος
Η ανοιχτή πληγή του ελληνισμού, που εδώ και 50 χρόνια παραμένει σε ένα ειδικό καθεστώς, παρά τις έντονες προσπάθειες της Τουρκικής πλευράς τα τελευταία χρόνια να αλλάξει το καθεστώς. Η πόλη ήταν το διαμάντι της Κύπρου, ένας από τους πιο σημαντικούς τουριστικούς προορισμούς σε αυτό το κομμάτι της Μεσογείου, χάρη στις υπέροχες αμμουδιές της και τα πολυτελή ξενοδοχεία που φιλοξενούσαν διάσημους της εποχής, από διανοούμενους μέχρι σταρ του σινεμά, όπως η Ελίζαμπεθ Τέιλορ . Ο χρόνος σταμάτησε στις 14 Αυγούστου του 1974, όταν η πόλη καταλήφθηκε από τους Τούρκους και οι κάτοικοί της αναγκάστηκαν να την εγκαταλείψουν. Οι Τούρκοι περιέφραξαν την περιοχή των Βαρωσίων και μετά το ψήφισμα του ΟΗΕ του 1984, η διαχείριση ανήκει στα Ηνωμένα Έθνη με στόχο κάποια στιγμή οι κάτοικοι να επιστρέψουν στα σπίτια τους. Οι Τούρκοι βέβαια δεν συμμορφώθηκαν με το ψήφισμα και έτσι όλη η περιοχή παραμένει σαν μία καρτ-ποστάλ από την δεκαετία του 1970, με εγκαταλελειμμένα κτήρια και επιχειρήσεις που συντηρούν την εικόνα μιας πόλης-φάντασμα. Και μία από τις πιο σπαρακτικές εικόνες για τους Κύπριους που ζουν με το όνειρο της επιστροφής και της αναγέννησης του διαμαντιού του νησιού.
Pripyat, Ουκρανία
Το ατύχημα στο Τσερνόμπιλ αποτέλεσε τη μεγαλύτερη σύγχρονη καταστροφή από πυρηνικό εργοστάσιο και οδήγησε -μεταξύ άλλων- στην εγκατάλειψη της κοντινής πόλης. Το Pripyat είναι μία πόλη στη βόρεια Ουκρανία, κοντά στα σύνορα με τη Λευκορωσία. Πήρε το όνομά της από τον κοντινό ομώνυμο ποταμό και ιδρύθηκε στις 4 Φεβρουαρίου 1970, ως πόλη για την εξυπηρέτηση του πυρηνικού σταθμού παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας του Τσερνομπίλ. Το Pripyat ανακηρύχθηκε επίσημα πόλη το 1979 και είχε πληθυσμό 49.360 κατοίκους όταν εκκενώθηκε μέσα σε μόλις δύο ημέρες στις 27 Απριλίου 1986, μετά την καταστροφή του Τσερνομπίλ. Οι κάτοικοι άφησαν πίσω τους όλα τους τα υπάρχοντα ενώ η περιοχή αποκλείστηκε σε μία μεγάλη ακτίνα, παραμένοντας απαγορευμένη για πάρα πολλά χρόνια καθώς θα χρειαστούν 24.000 χρόνια για να απαλλαγεί πλήρως από την ακτινοβολία. Τα σπίτια και οι εγκαταστάσεις έμειναν έρμαια της φθοράς του χρόνου ενώ καταλήφθηκαν από άγρια ζώα τα οποία δεν γνωρίζουν από απαγορεύσεις και επέστρεψαν σε έναν χώρο που τους ανήκε πριν την ίδρυση της πόλης. Σήμερα, μετά από αρκετές δεκαετίες και σε τακτική βάση και χωρίς πολλές γραφειοκρατικές διατυπώσεις μπορεί κανείς να επισκεφτεί την πόλη και είναι σχετικά ασφαλής για ολιγόωρα τουρ, σε ένα απόκοσμο σκηνικό που θα μείνει για πάντα να θυμίζει τις οδυνηρές συνέπειες που μπορεί να έχει μία πυρηνική καταστροφή.
Bodie State, Καλιφόρνια
Το Bodie State Historic Park είναι μια αυθεντική πόλη-φάντασμα των χρυσωρυχείων της Καλιφόρνια, που βρίσκεται βόρεια της λίμνης Mono. Στο απόγειό της, η Bodie διέθετε περίπου 2.000 κατοικίες και πληθυσμό περίπου 8.000 ατόμων. Η πόλη πήρε το όνομά της από τον W.S. Body (ή Bodey), ο οποίος ανακάλυψε μικρές ποσότητες χρυσού στους κοντινούς λόφους. Το 1875, μια κατάρρευση στο ορυχείο αποκάλυψε μια πλούσια φλέβα μεταλλεύματος, γεγονός που οδήγησε στην αγορά του ορυχείου από την εταιρεία Standard Company το 1877. Το γεγονός αυτό μεταμόρφωσε το Bodie από έναν μικρό οικισμό μερικών δεκάδων ανθρώπων σε μια πολυσύχναστη πόλη. Μέχρι το 1881, ο πληθυσμός και οι υποδομές της πόλης είχαν κορυφωθεί, αλλά μετά άρχισε η παρακμή, μέχρι που οι εργασίες εξόρυξης σταμάτησαν το 1942. Μετά από δύο μεγάλες πυρκαγιές, μόνο το 10% των κατοικιών έχουν απομείνει σήμερα. Στις μέρες μας το Bodie παραμένει μία καλά διατηρημένη πόλη-φάντασμα, αποτελώντας μάλιστα και έναν από τους πιο ενδιαφέροντες τουριστικούς προορισμούς σε ολόκληρες τις ΗΠΑ, θυμίζοντας όσο γίνεται πιο πειστικά την μεγάλη αμερικάνικη περιπέτεια του «πυρετού του χρυσού».
Pyramiden, Νορβηγία
Για όσους καταφέρουν να βρεθούν στα νησιά Σβάλμπαρντ της Νορβηγίας, σε απόσταση αναπνοής από τον Βόρειο Πόλο, μία εντυπωσιακή πόλη-φάντασμα είναι ένας απαραίτητος σταθμός. Το Pyramiden, ένας άλλοτε ακμάζων σοβιετικός οικισμός εξόρυξης άνθρακα ο οποίος ιδρύθηκε από τους Σουηδούς το 1910 και πήρε το όνομά του από ένα κοντινό βουνό σε σχήμα πυραμίδας. Το 1927, η Σουηδία πούλησε το Pyramiden στη Σοβιετική Ένωση και αποτέλεσε σημαντικό μέρος των σοβιετικών μεταλλευτικών δραστηριοτήτων στο Σβάλμπαρντ. Στην ακμή του, το Pyramiden είχε πάνω από 1.000 κατοίκους, κυρίως Ουκρανούς ανθρακωρύχους από την περιοχή Donbas, μαζί με πολιτιστικές ανέσεις όπως θέατρο, βιβλιοθήκη, στούντιο τέχνης και μουσικής, αθλητικό συγκρότημα και μια καντίνα που λειτουργούσε όλο το 24ωρο. Διέθετε επίσης το βορειότερο μνημείο του Βλαντιμίρ Λένιν και τη βορειότερη πισίνα σε όλο τον πλανήτη. Μετά από τρεις δεκαετίες ακμής, η εξόρυξη σταμάτησε στις 31 Οκτωβρίου του 1998 και η πόλη εγκαταλείφθηκε. Από το 2007, έχουν καταβληθεί προσπάθειες να διατηρηθεί το Pyramiden ως τουριστικό αξιοθέατο μετά από άδεια των Ρώσων που έχουν ακόμα την εκμετάλλευση, σε μία παράξενη βόλτα στην σοβιετική εποχή όπως εκφράστηκε σε αυτή την απώτατη άκρη του πλανήτη.
Houtouwan, Κίνα
Ένα από τα πιο διάσημα και πολυφωτογραφημένα χωριά-φαντάσματα του κόσμου, χάρη κυρίως στον τρόπο που η φύση φροντίζει να προσθέτει την πινελιά της ομορφιάς στην ανθρώπινη φθορά. Βρίσκεται στο νησί Shengshan, μέρος του αρχιπελάγους Shengsi, περίπου 80 χιλιόμετρα από τη Σαγκάη της Κίνας. Ιδρύθηκε τη δεκαετία του 1950 και κάποτε ήταν ένα ακμάζον ψαροχώρι με πληθυσμό πάνω από 3.000 κατοίκους. Λόγω της απομακρυσμένης και δυσπρόσιτης θέσης του, οι κάτοικοι άρχισαν να μετακομίζουν τη δεκαετία του 1990. Μέχρι το 2002, το χωριό ερημώθηκε εντελώς και συγχωνεύτηκε επίσημα με ένα κοντινό χωριό. Η μεγάλη επιστροφή του έγινε στα μέσα της προηγούμενης δεκαετίας όταν οι πρώτες φωτογραφίες από ένα ονειρικό μέρος έκαναν το γύρο του κόσμου, με τα εγκαταλελειμμένα σπίτια να έχουν καλυφθεί από πλούσια βλάστηση. Οι αρχές φρόντισαν να απαγορεύσουν έγκαιρα την πρόσβαση στους επισκέπτες και πλέον μόνο από ειδικές πλατφόρμες μπορεί κάποιος να θαυμάσει αυτό το μοναδικό θαύμα της φύσης.
Burj Al Babas, Τουρκία
Μία αποτυχημένη οικιστική προσπάθεια, χαρακτηριστική της οικονομικής κατάστασης της Τουρκίας, η οποία οδήγησε σε ένα πολύ παράξενο θέαμα με ένα παραμυθένιο χωριό που ποτέ δεν κατοικήθηκε. Το Burj Al Babas βρίσκεται στην Τουρκία, κοντά στην πόλη Mudurnu στην επαρχία Bolu. Το έργο διαφημίστηκε ως ένα από τα πιο σημαντικά έργα της περιοχής με αρχικό στόχο να χτιστούν 732 πανομοιότυπες βίλες σε στυλ πύργου, καθεμία από τις οποίες έμοιαζε με ένα κάστρο μινιατούρα. Το έργο ξεκίνησε το 2014, με φιλόδοξα σχέδια για πολυτελείς ανέσεις, όπως αθλητικές εγκαταστάσεις, κινηματογράφους και τουρκικά λουτρά. Μέχρι το 2018, η Τουρκία βίωσε μια σοβαρή νομισματική κρίση και κρίση χρέους, που οδήγησε στην πτώχευση της ανάπτυξης του Burj Al Babas των 200 εκατ. δολαρίων. Τελικά μόνο 587 κτίρια ολοκληρώθηκαν, αφήνοντας την ανάπτυξη σε κατάσταση εγκατάλειψης. Το χωριό διαθέτει απόκοσμα, απόλυτα πανομοιότυπα κάστρα, με πυργίσκους, μπαλκόνια τύπου Ρωμαίος και Ιουλιέτα και κατάλευκους πέτρινους τοίχους. Πλέον έχει αφεθεί στην τύχη του, αποτελώντας ένα παράδοξο τουριστικό αξιοθέατο. Και μία υπενθύμιση για τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Τουρκία των ημερών μας.
Fordlandia, Βραζιλία
Ένα από τα μεγαλεπήβολα βιομηχανικά σχέδια των αρχών του προηγούμενου αιώνα που είχε όμως μία άτυχη κατάληξη. Η Fordlandia ιδρύθηκε το 1928 από τον Αμερικανό βιομήχανο Henry Ford και προοριζόταν να είναι μια φυτεία καουτσούκ και μια αυτοσυντηρούμενη βιομηχανική πόλη. Το έργο αποσκοπούσε στην εξασφάλιση μιας αξιόπιστης πηγής καουτσούκ για την Ford Motor Company, σπάζοντας το βρετανικό μονοπώλιο στο φυσικό καουτσούκ. Η Fordlandia σχεδιάστηκε ως μια προγραμματισμένη κοινότητα με κατοικίες, νοσοκομεία, σχολεία, μια βιβλιοθήκη, ένα ξενοδοχείο, μια πισίνα, μια παιδική χαρά, ακόμη και ένα γήπεδο γκολφ. Η πόλη επέβαλε αυστηρούς κανόνες, απαγορεύοντας το αλκοόλ, τις γυναίκες, τον καπνό και το ποδόσφαιρο, γεγονός που οδήγησε σε κοινωνικές εντάσεις μεταξύ των εργαζομένων. Oι εντάσεις με τους εργάτες ήταν σε μόνιμη βάση ενώ και το έδαφος της περιοχής δεν ήταν κατάλληλο για τα καουτσουκόδεντρα. Το 1945 ο Ford πούλησε την πόλη έναντι ευτελούς αντίτιμου στην κυβέρνηση της Βραζιλίας. Μέχρι το 2000 ήταν πλήρως έρημη, ενώ πλέον υπάρχουν λίγοι κάτοικοι που διαμένουν σε κτήρια και υποδομές που ελάχιστα έχουν αλλάξει από τις αρχές του 20ού αιώνα.
Kolmanskop, Ναμίμπια
Η αναζήτηση διαμαντιών στην έρημο της Ναμίμπια υπήρξε μία δραστηριότητα που τράβηξε εκατοντάδες Ευρωπαίους σε αυτή την αφιλόξενη περιοχή του πλανήτη. Ακούστηκε για πρώτη φορά το 1908 όταν ένας εργάτης ανακάλυψε ένα μεγάλο διαμάντι και το έδειξε στον Γερμανό επιθεωρητή σιδηροδρόμων. Οι Γερμανοί που κατείχαν την περιοχή την ανακήρυξαν απαγορευμένη και μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα άρχισα να συρρέουν κυνηγοί διαμαντιών, χτίζοντας μία πόλη με έντονο το γερμανικό αρχιτεκτονικό στίγμα στη μέση της αφρικανικής ερήμου. Η πόλη διέθετε διάφορες ανέσεις τυπικές για έναν γερμανικό οικισμό, όπως νοσοκομείο, αίθουσα χορού, ηλεκτροπαραγωγικό σταθμό, σχολείο, θέατρο, καζίνο και τον πρώτο σταθμό ακτίνων Χ στο νότιο ημισφαίριο. Η πόλη γνώρισε μεγάλη ακμή για λίγα χρόνια, όμως σιγά-σιγά τα διαμάντια λιγόστεψαν και οι κάτοικοι μετακινήθηκαν σε άλλες περιοχές της Ναμίμπια. Μέχρι το 1956, το Kolmanskop εγκαταλείφθηκε εντελώς και η άμμος της ερήμου άρχισε να καλύπτει την πόλη. Σήμερα είναι ένα παράξενο τουριστικό αξιοθέατο, με τα ευρωπαϊκά σπίτια του να σβήνουν χρόνο με το χρόνο κάτω από την άμμο, δημιουργώντας απόκοσμες αλλά και ιδιαίτερα εντυπωσιακές εικόνες.
Oradour-sur-Glane, Γαλλία
Μία πόλη-φάντασμα αλλά μαζί και ένα μνημείο που θυμίζει τις ακρότητες που διαπράχθηκαν από τους Γερμανούς στην Ευρώπη κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στις 10 Ιουνίου 1944, έγινε εδώ μια βίαιη σφαγή, όταν τα SS εκτέλεσαν 642 κατοίκους, μεταξύ αυτών γυναίκες και παιδιά. Μετά το τέλος του πολέμου, το χωριό ξαναχτίστηκε λίγο πιο μακριά, ενώ με απόφαση της Γαλλικής Δημοκρατίας Σαρλ-ντε-Γκολ διατάχθηκε να παραμείνουν ανέγγιχτα τα ερείπια της παλιάς πόλης για να θυμίζουν στις επόμενες γενιές την φρίκη του πολέμου. Το χωριό παραμένει όπως το άφησαν οι κάτοικοί του εκείνη την ημέρα, με προσόψεις από τούβλινα κτίρια, απανθρακωμένες βιτρίνες καταστημάτων, σκουριασμένα αυτοκίνητα και ποδήλατα, ραπτομηχανές και αχρησιμοποίητες γραμμές τραμ. Το Oradur-sur-Glane είναι ένα ζωντανό μουσείο το οποίο δέχεται κάθε χρόνο εκατοντάδες επισκέπτες που έχουν την δυνατότητα να διανύσουν την βασανιστική απόσταση ανάμεσα στην σκοτεινή πλευρά του ανθρώπου και την παρηγορητική λειτουργία της ιστορικής μνήμης.
