10 αριστουργήματα στα αρχαιολογικά μουσεία της Ελλάδας. Ο αρχαιολογικός τουρισμός έχει χαρακτηριστεί ως η νέα τάση στα ταξίδια αναψυχής, δεν σου κάνει όμως τόση αίσθηση ως «trend» όταν ζεις σε μια χώρα γεμάτη αρχαιότητες που εκτείνονται από τους προϊστορικούς μέχρι τους νεότερους χρόνους.

Είναι βέβαια πολύ δύσκολο να ξεχωρίσει κανείς μόλις δέκα από τα τόσα πραγματικά σπουδαία αρχαιολογικά ευρήματα που υπάρχουν στην επικράτεια, ακόμα κι αν εξαιρέσει την Αθήνα και γενικότερα την Αττική. Οπότε η παρακάτω επιλογή δεν είναι αξιολογική αλλά όσο γίνεται αντιπροσωπευτική γεωγραφικά, χρονολογικά αλλά και από πλευράς εκθεμάτων.

Ηνίοχος

Μουσείο Δελφών, Φωκίδα

Αφιέρωμα στο Μαντείο των Δελφών από τον τύραννο της Γέλας Πολύζαλο και σμιλεμένο σε χαλκό, είναι ένα από τα πιο αριστουργηματικά αγάλματα των κλασικών χρόνων που έχουν διασωθεί, κάτι που οφείλεται στον σεισμό του 373 π.Χ., που κατέστρεψε τον αρχαϊκό ναό όπου στεγαζόταν, καταπλακώνοντάς το και έτσι «κρύβοντάς» το από τους αρχαιοκάπηλους μέχρι το 1896, οπότε αποκαλύφθηκε κατά τις ανασκαφές της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής.

Ο ύψους 1.82 μ. νεαρός αναβάτης απεικονίζεται όρθιος στον δίφρο, αμέσως μετά τη νίκη του και ενώ κάνει τον γύρο του θριάμβου. Φορά μακρύ χιτώνα που ζώνεται ψηλά και συγκρατείται με δύο ταινίες για να μην ανεμίζει στη διάρκεια του αγώνα. Την κόμη του περιζώνει σύμβολο νίκης, μια ταινία διακοσμημένη με ασημί μαίανδρο. Τα μάτια του είναι ένθετα, από ημιπολύτιμο λίθο και γυαλί. Σου εντυπώνονται και νιώθεις ότι σε παρατηρούν απ’ όποια μεριά κι αν σταθείς, αποπνέουν δε μια αυτοπεποίθηση και μια εσωτερικότητα που συμβολίζει τη μετάβαση από την αρχαϊκή στην κλασική τέχνη, καθώς διαβάζω.

Κεφαλή Σφίγγας από την είσοδο του τύμβου Καστά

Μουσείο Αμφίπολης, Σέρρες

Πρόκειται για τη σπάνιας ομορφιάς και μεγάλης καλλιτεχνικής αξίας κεφαλή μίας εκ των δύο, ύψους 2 μ. Σφιγγών που «φρουρούν» τον τύμβο. Βρέθηκε στο εσωτερικό του τρίτου θαλάμου του μνημειώδους αυτού ταφικού μνημείου των ελληνιστικών –κατ’ άλλους ρωμαϊκών–χρόνων το 2014 από ανασκαφείς που αφαιρούσαν τα χώματα ώστε να προσεγγίσουν τον τέταρτο.

Η εν λόγω κεφαλή όπως και τα άλλα εντυπωσιακά ευρήματα αυτής της ανασκαφής, που είχε ξεκινήσει σε πρώτη φάση την περίοδο 1950-1970 και συνεχίστηκε σε δεύτερη το 2012, γνώρισαν ιδιαίτερη προβολή και έφτασαν να γίνουν πεδίο πολιτικής εκμετάλλευσης και αντιπαράθεσης. Επιπλέον διατυπώθηκε η εικασία ότι στον τύμβο Καστά είχε θαφτεί ο Μέγας Αλέξανδρος, κάτι που όμως δεν επιβεβαιώθηκε. Το σίγουρο είναι ότι αποτέλεσε την τελευταία κατοικία κάποιου ισχυρού ηγεμόνα ή αξιωματούχου, του Ηφαιστίωνα, κατά παραγγελία του Αλέξανδρου, σύμφωνα με την εκδοχή που παρουσιάστηκε κατά την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων της ανασκαφικής ομάδας το 2015. Κατασκευαστής του φέρεται να είναι ο Δεινοκράτης.

https://www.youtube.com/watch?v=FD0gx2yeeFE

Ερμής του Πραξιτέλη

Μουσείο Αρχαίας Ολυμπίας

Από τα κορυφαία αριστουργήματα της αρχαίας ελληνικής τέχνης είναι το κορυφαίο εύρημα που στεγάζει το εν λόγω μουσείο. Ο αγγελιοφόρος των θεών απεικονίζεται να κρατά τον μικρό Διόνυσο σε ένα μαρμάρινο σύμπλεγμα του 340 π.Χ. που θεωρείται αντιπροσωπευτικό της μετάβασης από την κλασική στην ελληνιστική γλυπτική. Ο ύψους 2.13 μ. Ερμής, που έχει χαρακτηριστεί ως η επιτομή του κλασικού ανδρικού κάλλους, στηρίζεται σε κορμό δέντρου καλυμμένο με ιμάτιο, ενώ στο δεξί του χέρι, που λείπει, εικάζεται ότι κρατούσε σταφύλι το οποίο πρότεινε στον γόνο του Δία και της Σεμέλης, που έμελλε να γίνει ο οργιαστικός θεός του κρασιού και του γλεντιού, δημιουργώντας δική του λατρεία. Συμπληρωμένα είναι το αριστερό πόδι από το γόνατο και κάτω, η δεξιά κνήμη και το κάτω μέρος του κορμού.

«Ο ψαράς»

Τοιχογραφία, Ακρωτήρι Θήρας

Από τις πιο ονομαστές τοιχογραφίες του Ακρωτηρίου στη Σαντορίνη και τα πιο αντιπροσωπευτικά δείγματα της κυκλαδικής τέχνης, η νατουραλιστική αυτή νωπογραφία χρονολογείται στο 1650 π.Χ. και βρέθηκε στο 5ο δωμάτιο της Δ. Οικίας. Ο νεαρός ψαράς απεικονίζεται να κρατά δύο αρμαθιές ψάρια περασμένα σε σχοινί, δείγμα ευμάρειας, ενώ φαίνεται να κινείται πάνω στη θάλασσα ή δίπλα στην ακτογραμμή.

Ο ακμάζων κάποτε οικισμός του Ακρωτηρίου, η λεγόμενη ελληνική Πομπηία, αποτελούσε τα χρόνια εκείνα σημαντικό λιμάνι και ήταν από τα κυριότερα κέντρα του κυκλαδικού πολιτισμού. Είχε επαφές με την ηπειρωτική Ελλάδα, τη μινωική Κρήτη, την Κύπρο και τη Μέση Ανατολή και τίποτα δεν φαινόταν να τον απειλεί, ώσπου καταστράφηκε με την έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης γύρω στο 1500 π.Χ. Η ηφαιστειακή τέφρα που τον κάλυψε, όμως, διατήρησε σχεδόν ανέπαφο μεγάλο τμήμα του, διασώζοντας ταυτόχρονα πολλά ευρήματα.

Δίσκος της Φαιστού

Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου Κρήτης

Με διάμετρο 16 εκ. και πάχος 1 εκ,. ο πήλινος αυτός εγχάρακτος δίσκος κατέχει ξεχωριστή θέση στα μινωικά ευρήματα καθώς από το 1908, οπότε ανακαλύφθηκε στο υπόγειο του δωματίου XL-101 του παλατιού της Φαιστού, του δεύτερου σημαντικότερου μινωικού κέντρου μετά την Κνωσσό, επιμένει να μην αποκαλύπτει τα μυστήριά του. Στις δύο του όψεις ο διάσημος αυτός δίσκος φέρει 45 διαφορετικά σύμβολα, πολλά από τα οποία αναπαριστούν ανθρώπινες μορφές, ψάρια, πουλιά, έντομα και φυτά. Συνολικά υπάρχουν 241 σύμβολα, 122 στη μία πλευρά και 119 στην άλλη, τοποθετημένα σπειροειδώς.

Ανάγεται στην Ύστερη ή Μέση Εποχή του Χαλκού (2η χιλιετία π.Χ.) και πολλές θεωρίες έχουν διατυπωθεί για τη χρήση και τους συμβολισμούς του. Άλλοι πρότειναν ότι πρόκειται για ύμνο, προσευχή ή εξορκισμό, άλλοι ότι είναι ένα ποιητικό ή λογοτεχνικό κείμενο με θρησκευτικό χαρακτήρα – το πιθανότερο. Θεωρήθηκε επίσης τάμα, φυλαχτό ή ένα είδος ημερολογίου, τίποτα όμως δεν έχει τεκμηριωθεί απόλυτα, καθιστώντας τον Δίσκο της Φαιστού ένα προϊστορικό «X-file»!

«Ιππόκαμπος»

Αρχαιολογικό Μουσείο Μεσσηνίας, Καλαμάτα

Το λεπτοδουλεμένο αυτό χάλκινο εδώλιο του 5ου αι. π.Χ., που αποτελεί και το σύμβολο του μουσείου, εντοπίστηκε τυχαία από αγρότες στα Ακοβίτικα στα τέλη της δεκαετίας του ’50 και εκτιμάται ως ένα ιδιαίτερo και εξαιρετικά σπάνιο στην κατηγορία του εύρημα. Ο περίτεχνος αλογόμορφος ιππόκαμπος μήκους 13,6 εκ., ο οποίος δείχνει σαν να καλπάζει με τα δυο μπροστινά πόδια και ταυτόχρονα να ελίσσεται στο νερό με τη βοήθεια της ουράς και των πτερυγίων που φέρει, αναπαριστά ένα από τα μυθολογικά πλάσματα που έσερναν πάνω από τα κύματα το χρυσό άρμα του Ποσειδώνα με τη συνοδεία δελφινιών. Φαίνεται ότι είχε αφιερωθεί στο ιερό του θεού της θάλασσας που βρέθηκε στην τοποθεσία αυτή από κάποιον ευσεβή πιστό που είτε ο ίδιος είτε κάποιο στενό συγγενικό ή φιλικό του πρόσωπο επρόκειτο να έρθει σε επαφή με το υγρό στοιχείο (αλιείς, ναυτικοί, ταξιδιώτες ή έμποροι).

Χρυσό διάδημα της Μήδας

Μόνιμη έκθεση του Μουσείου Βασιλικών Τάφων Αιγών, Βεργίνα

Ένα υψηλής τέχνης διάδημα της ελληνιστικής περιόδου από καθαρό χρυσό και υαλόμαζα που, παρότι διασώθηκε «τραυματισμένο» από τις φλόγες, δεν έχει χάσει σχεδόν τίποτα από την ομορφιά και τη λάμψη του. Βρέθηκε μέσα στη χρυσή λάρνακα που περιείχε τα καμένα οστά της γυναίκας που ενταφιάστηκε στον προθάλαμο του τάφου του Φιλίππου Β’. Σύμφωνα με όλες τις μαρτυρίες πρόκειται για την πριγκίπισσα Μήδα από τη Θράκη, την έκτη σύζυγο του Μακεδόνα βασιλιά που, σύμφωνα με το έθιμο της φυλής της, όφειλε να ακολουθήσει τον άντρα της στον Άδη, όταν εκείνος δολοφονήθηκε στο θέατρο των Αιγών το 336 π.Χ., μπαίνοντας αυτοβούλως στη νεκρική πυρά. Έτσι έκανε και έτσι ερμηνεύεται η ταυτόχρονη διπλή ταφή.

Πυξίδα με παράσταση οικιακών δραστηριοτήτων

Αρχαιολογικό Μουσείο Κορίνθου

Πολλά σπουδαία ευρήματα απέδωσαν οι ανασκαφές στην αρχαία Κόρινθο, αξίζει όμως να σταθεί κανείς σε αυτήν τη μελανόμορφη πυξίδα του 5ου π.Χ. αιώνα, καθώς αποτελεί μια πολύ παραστατική όσο και λεπτομερή μαρτυρία των δραστηριοτήτων που συντελούνταν σε ένα «αστικό» σπίτι των κλασικών χρόνων, κάτι σαν μια κεραμική χρονοκάψουλα.

Η αφήγηση ξεκινά με μια γυναίκα, προφανώς την κυρία του σπιτιού, η οποία παίζει με το παιδί της. Από πίσω μια δούλα τής περιποιείται τα μαλλιά, ενώ μια άλλη μεταφέρει τα απαραίτητα σύνεργα για τον καλλωπισμό της – η προσεγμένη εμφάνιση είχε σίγουρα μεγάλη σημασία ως ενδεικτική του καλού γούστου και της κοινωνικής θέσης σε μια ισχυρή και πλούσια πόλη-κράτος, όπως ήταν η αρχαία Κόρινθος, έστω κι αν οι γυναίκες περιορίζονταν όχι μόνο από τον δημόσιο χώρο αλλά και από ιδιωτικές κοινωνικές εκδηλώσεις που θεωρούνταν «αντρική υπόθεση».

Ρωμαϊκό ψηφιδωτό με παράσταση Διονύσου και Αριάδνης

Νέο Αρχαιολογικό Μουσείο Χανίων

Η Κρήτη φημίζεται κατεξοχήν για τις μινωικές της αρχαιότητες, δεν περιορίζεται όμως εκεί το αρχαιολογικό της ενδιαφέρον. Ένα από τα πιο αξιόλογα ευρήματα που εκτίθενται στο νέο, αισθητά αναβαθμισμένο αρχαιολογικό μουσείο των Χανίων, το οποίο εγκαινιάστηκε φέτος τον Απρίλιο, είναι το πιο καλοδιατηρημένο από τα τρία ψηφιδωτά που βρέθηκαν το 2002 εντός πολυτελούς κατοικίας των ύστερων ρωμαϊκών χρόνων στην περιοχή της αρχαίας Κυδωνίας με θέματα εμπνευσμένα από την ελληνική μυθολογία. Μέσα σε ένα οκτάγωνο περίγραμμα που κοσμούσε την αίθουσα υποδοχής, το «χολ» σαν να λέμε, απεικονίζεται η ανακάλυψη της Αριάδνης της Νάξου από τον Διόνυσο και δύο μέλη του θιάσου του, έναν Σειληνό και έναν Σάτυρο. Η εικονογράφηση πλαισιώνεται από ορθογώνια διάχωρα με σκηνές από κωμωδίες του Μενάνδρου και μετάλλια με προσωποποιημένες τις τέσσερις εποχές του έτους.

«Πιπίνα»

Αρχαιολογικό Μουσείο Πάρου

Ένα από τα σημαντικότερα και πιο πολυταξιδεμένα εντός και εκτός συνόρων εκθέματα του Αρχαιολογικού Μουσείου Πάρου είναι ένα δαιδαλικό ειδώλιο με γυναικεία μορφή που χρονολογείται στην προκλασική περίοδο, περί τα μέσα του 6ου αιώνα π.Χ. Από το πρωτότυπο έργο σώζεται µόνο το άνω µέρος του κορµού, από τη µέση και πάνω μαζί με το κεφάλι, ύψους 0,25 µ., το δε κάτω μέρος θα πρέπει να ήταν κυλινδρικό.

Η «Πιπίνα», όπως την ονόμασαν οι αρχαιολόγοι, ανακαλύφθηκε σχετικά πρόσφατα κατά τις ανασκαφές στο ακατοίκητο σήμερα νησάκι Δεσποτικό, 10 ν.μ. δυτικά της Πάρου, κοντά στην Αντίπαρο, στη θέση όπου βρισκόταν μεγάλο αρχαϊκό ιερό του Απόλλωνα, «ανταγωνιστικό» εκείνου στη Δήλο. Φορά πόλο (ιερατικό καπέλο) που σώζεται τμηματικά και έχει µακριά κόµη με ζωγραφική διακόσµηση, τα δε χαρακτηριστικά του προσώπου της αποδίδονται με εξαιρετική ζωντάνια, όπως και τα μεγάλα ζωγραφιστά μάτια της.

Το αριστοτεχνικό αυτό ειδώλιο πιστεύεται ότι ήταν έργο Παριανού καλλιτέχνη –η Πάρος και τα γύρω νησιά φημίζονταν για τις επιδόσεις τους στην κεραμική και στην αγγειοπλαστική– και ταυτίζεται με το πρωιμότερο λατρευτικό είδωλο του ιερού. Οι ανασκαφές στο Δεσποτικό συγκαταλέγονται στις πλέον σημαντικές σε όλο το Αιγαίο.