Μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, διάφορα κράτη, μεταξύ των οποίων και οι ΗΠΑ, κατηγόρησαν τον Ρώσο πρόεδρο, Βλαντιμίρ Πούτιν, και τον στρατό του, ότι διαπράττουν εγκλήματα πολέμου, εγείροντας, έτσι, και το ζήτημα εάν, τελικά, θα τους επιβληθούν κατηγορίες. Πρόκειται για ένα περίπλοκο νομικό ζήτημα, το οποίο επιδεινώνεται εν μέρει από το γεγονός ότι η Ρωσία, όπως και οι ΗΠΑ, αλλά και η Κίνα, δεν είναι συμβαλλόμενα μέρη στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, το οποίο, συνήθως, εκδικάζει υποθέσεις εγκλημάτων πολέμου στα κεντρικά γραφεία του, στην Ολλανδία.

Ο εισαγγελέας του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, Κάριμ Καν, τέσσερις ημέρες μετά την εισβολή, ανέφερε ότι θα ξεκινήσει έρευνα για παραβιάσεις, βάσει προηγούμενης συμφωνίας της Ουκρανίας για τη δικαιοδοσία του δικαστηρίου. Ο Καν ταξίδεψε στη δυτική Ουκρανία και την Πολωνία και συμμετείχε σε meeting μέσω διαδικτύου με τον Ουκρανό Πρόεδρο, Βολοντίμιρ Ζελένσκι. Ανέφερε ότι προσπαθεί, επίσης, να συναντηθεί με Ρώσους αξιωματούχους.

Η κυβέρνηση των ΗΠΑ, εν τω μεταξύ, κατηγόρησε τις ρωσικές δυνάμεις, στην Ουκρανία, ότι διαπράττουν εγκλήματα πολέμου, τυπική κίνηση των ΗΠΑ, με σκοπό τη διατήρηση πληροφοριών και αποδεικτικών στοιχείων για τυχόν μελλοντικούς ελέγχους. Ο Υπουργός Εξωτερικών, Άντονι Μπλίνκεν, αναφέρθηκε σε επιθέσεις σε πολιτικά κέντρα, μεταξύ των οποίων και πολυκατοικίες, σχολεία, νοσοκομεία, πολιτικά οχήματα και άλλα, αναφέροντας, παράλληλα, ότι οι στόχοι των επιθέσεων δεν ήταν σαφείς, καθώς χρησιμοποιούνται από πολίτες.

Αυξάνονται οι αναφορές για ευρύτερες καταχρήσεις. Ο δήμαρχος της Μπούτσα, προάστιο του Κιέβου, δήλωσε, στις 3 Απριλίου, ότι 118 πτώματα βρέθηκαν θαμμένα σε μαζικούς τάφους, μετά την απόσυρση των ρωσικών στρατευμάτων. Είναι μια από τις αρκετές περιοχές όπου Ουκρανοί αξιωματούχοι και ανεξάρτητοι μηχανισμοί παρακολούθησης δικαιωμάτων αναφέρουν ότι βρίσκουν στοιχεία που παραπέμπουν σε εγκλήματα πολέμου που διαπράχθηκαν από τις δυνάμεις κατοχής.

Ωστόσο, είναι πιο εύκολο να δικάζονται επί τόπου διοικητές για φερόμενα εγκλήματα πολέμου παρά οι πολιτικοί ηγέτες που τους διέταξαν να εισέλθουν στο πεδίο. Εάν, τελικά, επιβληθούν κατηγορίες εναντίον του Πούτιν, η σύλληψή του θα πρέπει να γίνει σε μία χώρα, η οποία να αποδέχεται τη δικαιοδοσία του δικαστηρίου – κάτι που θα μπορούσε εύκολα να αποφευχθεί. Η Μόσχα απέρριψε τις κατηγορίες ότι έχει προβεί σε εγκλήματα πολέμου, μεταξύ των οποίων και κατηγορίες ότι η Ρωσία έχει θέσει ως στόχο άμαχους πολίτες.

Τι θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί έγκλημα πολέμου;

Ο ορισμός του τι θα μπορούσε να θεωρηθεί «έγκλημα πολέμου» είναι ευρύς και περιλαμβάνει την εκ προθέσεως θανάτωση ή πρόκληση δεινών, την εκτεταμένη καταστροφή και κατάσχεση περιουσιών, τη σκόπιμη στόχευση αμάχων πληθυσμών, καθώς και άλλες σοβαρές παραβιάσεις των νόμων που εφαρμόζονται σε ένοπλες συγκρούσεις. Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο ασκεί, επίσης, διώξεις σε άλλα τρία αδικήματα: τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, τη γενοκτονία και τα εγκλήματα επίθεσης. Ο Καν, εισαγγελέας του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, υποστηρίζει ότι έχει ήδη δημιουργηθεί μια εύλογη βάση, ώστε να αρχίσουμε να πιστεύουμε ότι τόσο εγκλήματα πολέμου όσο και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας έχουν λάβει χώρα στην Ουκρανία.

Για ποια εγκλήματα έχει κατηγορηθεί η Ρωσία;

Ο Ουκρανός πρόεδρος, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, επικεντρώθηκε στο ότι, σύμφωνα με όσα ισχυρίζεται ο ίδιος, η Ρωσία ξεκίνησε να στοχοποιεί άμαχους πληθυσμούς, αφού οι ουκρανικές δυνάμεις καθυστέρησαν να ανταπαντήσουν στην αρχική προέλαση του ρωσικού τάγματος στην πρωτεύουσα, το Κίεβο. Χαρακτήρισε την επίθεση στην Πλατεία Ελευθερίας στην ανατολική πόλη, Χάρκοβο, «έγκλημα πολέμου» και ζήτησε τη βοήθεια της Δύσης, ώστε να σταματήσουν «τα εγκλήματα που διαπράττει η Ρωσία», στην Ουκρανία.

«Κτηνωδία! Για πόσο ακόμα θα είναι ο κόσμος συνεργός σε τέτοιες ενέργειες, αγνοώντας τον τρόμο;» Έγραψε ο Ζελένσκι σε δημοσίευμά του, στο Twitter, μετά την επίθεση των Ρώσων σε μαιευτήριο, στη Μαριούπολη, στις 9 Μαρτίου.

Τον Απρίλιο, ο Ζελένσκι κατηγόρησε τις ρωσικές δυνάμεις για ναρκοθέτηση και τοποθέτηση παγίδων σε μεγάλες περιοχές της επικράτειας που είχαν καταλάβει οι Ρώσοι, γύρω από το Κίεβο, αφού οι ουκρανικές δυνάμεις εξαπέλυσαν αντεπίθεση. Κάτοικοι στην περιοχή Μπούτσα έθαψαν κάποιους γείτονες σε μαζικούς τάφους, ενώ η Ομάδα Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων ανέφερε ότι έχει καταγράψει αρκετές περιπτώσεις εγκλημάτων πολέμου από Ρωσικές στρατιωτικές δυνάμεις σε περιοχές γύρω από το Τσερνιχίβ, το Χάρκοβο και το Κίεβο.

«Νομίζω ότι είναι εγκληματίας πολέμου», δήλωσε ο Πρόεδρος Μπάιντεν για τον Πούτιν, στον Λευκό Οίκο, στις 16 Μαρτίου.

Ο Μπάιντεν «είχε βγάλει συμπεράσματα από όσα είχε δει στην τηλεόραση, τα οποία είναι βάρβαρες πράξεις από έναν βάρβαρο δικτάτορα, μέσω της εισβολής του σε μία ξένη χώρα», δήλωσε η Εκπρόσωπος Τύπου του Λευκού Οίκου, Τζεν Ψάκι. Στην επακόλουθη κατηγορία του κατά των ρωσικών δυνάμεων που δρουν στην Ουκρανία, το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, επεσήμανε, συγκεκριμένα, τους ρωσικούς βομβαρδισμούς σε μαιευτήριο και σε θέατρο στη νότια παράκτια πόλη, Μαριούπολη.

«Κάθε μέρα που οι δυνάμεις της Ρωσίας συνεχίζουν τις βίαιες επιθέσεις τους, ο αριθμός των αθώων αμάχων που σκοτώθηκαν και τραυματίστηκαν, μεταξύ των οποίων γυναίκες και παιδιά, αυξάνεται», δήλωσε ο Μπλίνκεν. «Με βάση τις πληροφορίες που είναι επί του παρόντος διαθέσιμες, η κυβέρνηση των ΗΠΑ εκτιμά ότι μέλη των ρωσικών δυνάμεων έχουν διαπράξει εγκλήματα πολέμου στην Ουκρανία.»

Νομικοί εμπειρογνώμονες ανέφεραν, ωστόσο, ότι θα πρέπει να αποδειχθεί ότι οι ρωσικές δυνάμεις επέλεγαν συστηματικά πολιτικούς στόχους.

Ποιος θα πρέπει να λάβει δράση;

Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, στη Χάγη, εξετάζει υποθέσεις εγκλημάτων πολέμου και συναφή ζητήματα, μεταξύ των οποίων και οι γενοκτονίες. Παρόλο που η Ουκρανία δεν είναι συμβαλλόμενο μέρος στο καταστατικό της Ρώμης του 1998, που θέσπισε το δικαστήριο, έχει αποδεχθεί τη δικαιοδοσία του δικαστηρίου. Αυτό σημαίνει ότι, ενώ η Ουκρανία δεν μπορεί να παραπέμψει τυχόν εγκλήματα στο δικαστήριο, το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο μπορεί να διερευνήσει, με δική του πρωτοβουλία, και να κατηγορήσει τον Πούτιν ή άλλους Ρώσους ηγέτες, παρόλο που δεν μπορεί να τους δικάσει ερήμην. Ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου, Ντμίτρι Πέσκοφ, έχει ήδη απορρίψει την έρευνα του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, σημειώνοντας ότι η Ρωσία δεν είναι μέρος του δικαστηρίου, εφόσον αποσύρθηκε, το 2016.

Η Ουκρανία επιδιώκει, από το 2014, μετά την προσάρτηση της Κριμαίας, το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο να ξεκινήσει έρευνα. Ο εισαγγελέας του δικαστηρίου, το 2018, δήλωσε ότι βρέθηκαν στοιχεία που μπορούν να αποδείξουν ότι τα εγκλήματα πολέμου, όπως βασανιστήρια, βιασμοί και η σκόπιμη στόχευση αμάχων, έλαβαν χώρα σε ανατολικές περιοχές της Ουκρανίας, όπου αυτονομιστές που υποστηρίζονται από τη Ρωσία πολεμούσαν την κεντρική κυβέρνηση. Η έρευνα τέθηκε σε αναμονή, εξαιτίας της πανδημίας και άλλων συγκυριών.