Δύσκολα θα μπορούσε να φανταστεί ο Ζακ-Ιβ Κουστό το 1975 πως το ναυάγιο του «Βρετανικού» (αδελφό πλοίο του θρυλικού «Τιτανικού»), που ανακάλυψε εκείνη τη χρονιά στα βορειοδυτικά της Τζιας, θα ανακηρυσσόταν 50 χρόνια αργότερα από την Ελλάδα ως ενάλιος ιστορικός τόπος, ένα από τα λιγοστά τέτοια θαλάσσια πάρκα παγκοσμίως. Ωστόσο ο «Βρετανικός» δεν είναι το μόνο ναυάγιο που έλαβε την αναγνώριση και την προστασία που συνεπάγεται η εξέλιξη: ενάλιοι ιστορικοί τόποι ανακηρύχθηκαν και τα ναυάγια του «Μπουρντιγκαλά» και του ελληνικού ατμόπλοιου «Πατρίς».
Πρόκειται για μια εξέλιξη η οποία αναμένεται να έχει πολυεπίπεδα οφέλη για την Ελλάδα, την προβολή της και τον τουρισμό της, αλλά και το νησί της Κέας ειδικότερα, στα νερά της οποίας αναπαύονται τα ιστορικά αυτά πλοία. Το εξαιρετικά πλούσιο πολιτιστικό απόθεμα της Τζιας εμπλουτίζεται περαιτέρω, ενώ ενισχύονται οι αναπτυξιακές και οικονομικές δυνατότητες του νησιού. Πρόκειται για ένα θεματικό θαλάσσιο πάρκο, μοναδικό για τα ελληνικά δεδομένα, το οποίο αποτελείται από τρεις προστατευόμενες θαλάσσιες περιοχές, εμβαδού 360 στρεμμάτων εκάστη, πάνω από τα τρία σημαντικά ιστορικά ναυάγια, νεότερα μνημεία δηλαδή που βρίσκονται στο νησί: του υπερωκεάνιου «Βρετανικός», του υπερωκεάνιου «Μπουρντιγκαλά» (Burdigala) και του τροχήλατου ατμόπλοιου «Πατρίς».
Σύντομα θα προστεθεί και το τέταρτο «ναυάγιο», του αεροσκάφους Junkers 52, εξηγεί ο Γιάννης Τζαβελάκος, σύμβουλος του Δήμου Κέας με αρμοδιότητα τον καταδυτικό τουρισμό και ιδιοκτήτης καταδυτικού κέντρου «keadivers», καταλύτης της όλης προσπάθειας – ήταν εκείνος που κατάφερε να εξασφαλίσει την κινητοποίηση και τη συνεργασία των τριών υπουργείων Πολιτισμού, Τουρισμού και Ναυτιλίας και των υπηρεσιών τους, την υποστήριξη της κυβέρνησης στα ανώτατα κλιμάκιά της, αλλά και του δήμου και του πλήθους των συναρμόδιων αρχών που χρειάστηκε να συντονιστούν για να γεννηθεί αυτό το ιστορικό ενάλιο πάρκο.
«Το νέο θαλάσσιο πάρκο χωροθετεί τρεις ζώνες απολύτου προστασίας για τα ιστορικά μνημεία, απαγορεύοντας κάθε μορφή ερασιτεχνικής και επαγγελματικής αλιείας στις συγκεκριμένες περιοχές», σημειώνει και προσθέτει πως «το νησί αποκτά επιτέλους προστατευόμενες θαλάσσιες ζώνες, οι οποίες με την κατάλληλη διαχείριση θα αποτελέσουν σύντομα πόλο έλξης, αναγέννησης και πολλαπλασιασμού της θαλάσσιας ζωής. Υπολογίζουμε ότι σε 3 με 5 χρόνια τα αποθέματα θα αυξηθούν εντυπωσιακά, σε απίστευτα για τα δεδομένα της Μεσογείου επίπεδα».
Τα συγκεκριμένα ναυάγια είναι διεθνώς γνωστά και αποτελούν πόλο έλξης για πεπειραμένους δύτες απ’ όλο τον κόσμο. Εως τώρα, προκειμένου να καταδυθεί κανείς σε αυτά, απαιτείτο μακροχρόνια και περίπλοκη γραφειοκρατική διαδικασία αδειοδότησης, με υψηλό κόστος και πολλούς περιορισμούς. Ομως όχι πια. Πλέον, με το νέο νομοθετικό πλαίσιο, κατάλληλα πιστοποιημένοι δύτες απ’ όλο τον κόσμο θα μπορούν να πραγματοποιήσουν καταδύσεις στα ναυάγια, υπό την προϋπόθεση ότι θα οργανώνουν τις καταδύσεις τους, υποστηριζόμενοι και συνοδευόμενοι από ανθρώπους, επισήμως αδειοδοτημένους από το υπουργείο Ναυτιλίας, ελληνικών καταδυτικών κέντρων.
Το πλαίσιο για την ανάπτυξη και προώθηση του καταδυτικού τουρισμού στην Ελλάδα θεσπίστηκε τον Μάιο 2020. «Διακριτό και σημαντικότατο κεφάλαιο αποτελεί η δημιουργία επισκέψιμων ενάλιων αρχαιολογικών χώρων και ναυαγίων-μνημείων», εξηγεί η υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη. Η συμβολή τους στη βιώσιμη αειφόρο ανάπτυξη των παράκτιων και νησιωτικών περιοχών είναι καθοριστική, προσθέτει. «Η ερασιτεχνική καταδυτική δραστηριότητα ενδιαφέρει ολοένα και μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων παγκοσμίως και ο καταδυτικός τουρισμός καταγράφει διαρκώς ανοδικές τάσεις, ενώ ο κύκλος εργασιών της καταδυτικής βιομηχανίας στην Ευρώπη ανέρχεται πλέον σε δισεκατομμύρια ευρώ», σημειώνει.
«Για το υπουργείο, η δημιουργία επισκέψιμων υποθαλάσσιων αρχαιολογικών χώρων αποτελεί ένα τολμηρό εγχείρημα και μια πρόκληση με ειδικές απαιτήσεις και προϋποθέσεις, που υπαγορεύονται από τρεις αναγκαιότητες: την ασφάλεια του κοινού, τη διαφύλαξη του φυσικού περιβάλλοντος και την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς. Κάθε ενάλιος χώρος πρέπει πρώτα να τεκμηριωθεί και οριοθετηθεί, ώστε να αποκλειστούν κατά το δυνατόν η πιθανότητα ατυχήματος, το ενδεχόμενο πρόκλησης φθοράς στο μνημείο ή η δυνατότητα ανάπτυξης παράνομων αρχαιοκαπηλικών δραστηριοτήτων», υπογραμμίζει η κ. Μενδώνη.
Ο καταδυτικός τουρισμός είναι μια νέα εν δυνάμει πηγή ισχύος για τον ελληνικό τουρισμό. «Μετά τη δυνατότητα επισκεψιμότητας των ιστορικών ναυαγίων και υπό την προϋπόθεση ότι σύντομα θα γίνουν επισήμως επισκέψιμα και τα υπόλοιπα ιστορικά ναυάγια της λίστας των 91 συνολικά που έχουν προταθεί, στοχεύουμε σε προσέλκυση δεκάδων χιλιάδων δυτών απ’ όλο τον κόσμο», τονίζει ο Γιάννης Τζαβελάκος. Πλέον η Ελλάδα διαθέτει και μπορεί να προβάλει ένα νέο άκρως ανταγωνιστικό προϊόν θεματικού τουρισμού.
«Από την πρώτη στιγμή, στηρίξαμε το αίτημα της δημοτικής αρχής, ξεμπλοκάροντας και επιταχύνοντας τις σχετικές διαδικασίες –που λίμναζαν για δεκαετίες– προκειμένου τα ναυάγια της Κέας να καταστήσουν το νησί σημείο-αναφοράς για τον παγκόσμιο καταδυτικό τουρισμό», ο υπουργός Τουρισμού Βασίλης Κικίλιας. «Δέσμευσή μας άλλωστε είναι η μετατροπή της Ελλάδας σε πρότυπο βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης και στο υπουργείο Τουρισμού έχουμε προχωρήσει, όλο αυτό το διάστημα, στην υλοποίηση της στρατηγικής αυτής, σε συνεργασία με την αυτοδιοίκηση και όλους τους συναρμόδιους φορείς». «Η Κέα συγκαταλέγεται στους κορυφαίους καταδυτικούς προορισμούς της χώρας μας, συνδυάζοντας με τρόπο ξεχωριστό το ενδιαφέρον για την ιστορική έρευνα και την πλούσια ενάλια ζωή που συναντά κάποιος στα βάθη της», συμπληρώνει ο υπουργός Τουρισμού. Δεσμεύεται μάλιστα πως «μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης, χρηματοδοτούμε τις απαραίτητες υποδομές που απαιτούνται για την ενίσχυση όλων των εναλλακτικών μορφών τουρισμού –συμπεριλαμβανομένου και του καταδυτικού– αναδεικνύοντας τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και την πολιτιστική κληρονομιά κάθε περιοχής».
Το χρονικό των ιστορικών καταδύσεων και ανακαλύψεων
Προκειμένου να ολοκληρωθεί η μακροχρόνια κι επίπονη αυτή διαδικασία χρειάστηκε να δουλέψουν σκληρά, να οραματιστούν, να καταδυθούν σε βαθιά και, παλιότερα, αχαρτογράφητα νερά πολλοί άνθρωποι, υπενθυμίζει ο Γ. Τζαβελάκος.
Πρώτος απ όλους ο Ζακ-Ιβ Κουστό, ο οποίος το 1975 ήρθε με την ομάδα του, με το θρυλικό «Καλυψώ», και κατάφερε να εντοπίσει και να καταδυθεί σε βάθος 118 μέτρων για τον «Βρετανικό».
«Εκτοτε πραγματοποιήθηκαν αρκετές καταδυτικές αποστολές, κατά τις οποίες συγκεντρώθηκε σημαντικό υλικό τεκμηρίωσης του ναυαγίου, γράφτηκαν βιβλία, γυρίστηκαν ντοκιμαντέρ. Πάντα με την αρωγή και επίβλεψη της Εφορείας Εναλίων», επισημαίνει ο σύμβουλος του Δήμου Κέας.
Το 2008, μια ομάδα αποτελούμενη από τους Γιώργο Παπαθεοδώρου, Βύρωνα Ρηγινό, Αρετή Κομηνού, Δημήτρη Γκαλών, Λάζαρο Γαλώνη και Νίκο Καρατζά πραγματοποίησε καταδυτική αποστολή σε άγνωστο –έως τότε– ναυάγιο έξω από το λιμάνι της Κορησσίας, ανακαλύπτοντας και τεκμηριώνοντας το ναυάγιο του υπερωκεάνιου «Μπουρντιγκαλά». Τη χρονιά εκείνη, κατά τη διάρκεια ερευνών, εντόπισαν με το σόναρ το περίγραμμα αεροσκάφους, βυθισμένου πολύ κοντά στο «Μπουρντιγκαλά» σε βάθος 64 μέτρων. Πρόκειται για γερμανικό μεταγωγικό αεροσκάφος Junkers 52 με αριθμό 6590, που έπεσε στη θάλασσα κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Το 2016 πραγματοποιήθηκε στην Τζια μεγάλο διεθνές συνέδριο, με αφορμή τη συμπλήρωση 100 ετών από τη βύθιση του «Βρετανικού» και του «Μπουρντιγκαλά». Εκεί μπήκαν οι βάσεις για τη δημιουργία του ενάλιου ιστορικού τόπου Κέας.
«Εξι χρόνια αργότερα, καταφέραμε να ολοκληρώσουμε το όραμα, να κάνουμε κάτι μοναδικό, με διαφάνεια, χωρίς να δαπανηθούν χρήματα ούτε από τον δήμο, ούτε από την Περιφέρεια, αλλά ούτε από το Δημόσιο. Χωρίς μεσάζοντες, εργολάβους και καλοθελητές. Πολλοί άνθρωποι δούλεψαν επιμελώς, κάνοντας πραγματικά σπουδαίες προσπάθειες γι’ αυτό τον σκοπό», λέει εμφανώς συναισθηματικά φορτισμένος ο Γιάννης Τζαβελάκος. «Θέλουμε να πιστεύουμε ότι το πάρκο θα φυλαχθεί σωστά, θα αστυνομευθεί κατάλληλα αν κι εφόσον απαιτηθεί, διότι αποτελεί πλέον πολύτιμο περιουσιακό στοιχείο του νησιού, φιλοδοξώντας να αποτελέσει σημαντικό πόλο έλξης».
