Πρόκειται για έναν από τους πιο γνωστούς και αγαπημένους αγίους μικρών και μεγάλων. Ντυμένος στα κόκκινα, γελαστός, με λευκή γενειάδα και κρατώντας στη πλάτη του τσουβάλι με δώρα, γυρίζει όλο τον κόσμο και τα μοιράζει στα παιδιά. Ο λόγος για τον Άγιο Βασίλη. Τι σχέση μπορεί να έχει ο Άγιος Βασίλης με τον Τόμας Ναστ;
Ο καλλιτέχνης με καταγωγή από το Μίσιγκαν των ΗΠΑ, Haddon Sundblom, δημιούργησε τη φιγούρα του Άη Βασίλη το 1931 για λογαριασμό της Coca-Cola και πιο συγκεκριμένα για την καμπάνια «Thirst Knows No Season».
Η έμπνευση ήρθε από ένα ποίημα του Clement C. Moore από το μακρινό 1822, με τίτλο «Μια επίσκεψη του Αγίου Νικολάου».
Προηγουμένως, η αντίληψη του κόσμου σχετικά με τον Άγιο Βασίλη και την πιθανή του μορφή ήταν πιο κοντά σε αυτή ενός επισκόπου, ενός καλοσυνάτου ξωτικού ή τρολ, ακόμα και ενός άντρα με χαρακτηριστικά που παρέπεμπαν στο Διογένη.
Ωστόσο, η πρώτη οπτικοποιημένη εκδοχή του Άγιου Βασίλη πρωτοεμφανίστηκε στο περιοδικό «Harper’s Weekly» το 1863 από τον Τόμας Ναστ, ο οποίος θεωρείται ο αμερικανός πατέρας του καρτούν.
Ο Άγιος Βασίλης στην Ορθόδοξη κουλτούρα
Σύμφωνα με την παράδοση, ο Μέγας Βασίλειος ήταν ψηλόλιγνος, με μαύρα μάτια και γένια. Καταγόταν από πλούσια οικογένεια, αλλά πέθανε φτωχός, έχοντας σπαταλήσει όλη την περιουσία του για τη φροντίδα των άλλων.
Ενώ ακόμα ζούσε ακόμη, τον ονόμασαν «Μέγα» για την πίστη, τη σοφία, τη φιλανθρωπία και τη γενναιοδωρία του.
Κατά τη διάρκεια της θητείας του ως Μητροπολίτης Καισαρείας, εκτός από το ότι αγωνίστηκε για έναν καλύτερο κόσμο και μερίμνησε να χτιστούν νοσοκομεία, πτωχοκομεία και ορφανοτροφεία, ενώ φρόντιζε πάντα όσους είχαν την ανάγκη του και καθιέρωσε την διανομή αγαθών τροφίμων, ρούχων, χρημάτων και κάθε είδους βοήθειας σε φτωχές οικογένειες απόρων.
Ο Μέγας Βασίλειος πέθανε στης 31 Δεκεμβρίου του 378. Τη 1 Ιανουαρίου του 379, ημέρα της κηδείας του, διατηρούμενη στη παράδοση, θεωρήθηκε απ΄ όλους χριστιανικούς λαούς ότι φέρνει ευλογία και καλή τύχη στη νέα χρονιά.
Στη Δύση το πρόσωπο του Santa Claus έχει ταυτιστεί με την ιστορία του Αγίου Νικολάου που φημιζόταν για τη γενναιοδωρία του. Στην ιστορία του Αγίου Νικολάου οι βόρειοι λαοί έχουν προσθέσει στοιχεία των δικών τους παραδόσεων (τάρανδοι, έλκηθρο, άστρο του Βορρά, μεγάλες κάλτσες κλπ), μια κουλτούρα που τον συνοδεύει μέχρι και σήμερα και δημιούργησε τη σημερινή φιγούρα του Santa Claus με όλα τα χαρακτηριστικά του.
Γεννήθηκε στο Ντεμρέ της σημερινής Νότιας Τουρκίας και η ιστορία ξεκινάει τον 4ο αιώνα, όταν η περιοχή ήταν γνωστή ως Μύρα της Λυκίας. Ο Νικόλαος ήταν Επίσκοπος Μύρων, γνωστός και αγαπητός για τις καλές του πράξεις. Ιστορίες για την καλοσύνη του Νικολάου εξαπλώθηκαν μετά τον θάνατό του. ήταν μάλιστα τόσο αγαπητός που τα οστά του εκλάπησαν από τα Μύρα το 1087 και μεταφέρθηκαν στην Ιταλία για να μην πέσουν στα χέρια των τούρκων εισβολέων. Στην ορθόδοξη παράδοση έγινε ο προστάτης άγιος των παιδιών και των ναυτικών.
Η ιστορία του Αγίου Νικολάου άρχισε σιγά σιγά να ταξιδεύει σε ολόκληρη την Ευρώπη. Παρά την απαγόρευση αναγνώρισης αγίων που επέβαλε ο προτεσταντισμός, επέζησε με το όνομα Σίντερ Κλάας, ο οποίος την ημέρα της εορτής του, στις 6 Δεκεμβρίου, παριστάνεται με ιερατική στολή και επισκοπική ράβδο να μοιράζει δώρα στα παιδιά. Πρόκειται πιθανότατα για την πιο καθαρή μορφή του Αγίου Νικολάου που έχει μείνει σήμερα.
Οι Ολλανδοί άποικοι μετέφεραν τον μύθο του στον Νέο Κόσμο. Με την πάροδο των χρόνων, ο «Ολλανδός» Sinterklaas, μετονομάστηκε σε Santa Claus. Η πρώτη καταγραφή του Oλλανδικού μύθου έγινε το 1809, από τον συγγραφέα Ουάσινγκτον Ίρβινγκ, που μιλούσε για την άφιξη ενός Αγίου πάνω σε άλογο την παραμονή της γιορτής του Αγίου Νικολάο.
Η οπτικοποιημένη εκδοχή του Άγιου Βασίλη
Λίγο αργότερα, το 1823, δημοσιεύτηκε το ποίημα «A Visit from St. Nicholas»(Μια επίσκεψη από τον Άγιο Νικόλαο). Η οπτικοποιημένη εκδοχή πρωτοεμφανίστηκε στο περιοδικό «Harper’s Weekly» το 1863 από τον Τόμας Ναστ, ο οποίος θεωρείται ο αμερικανός πατέρας του καρτούν, ενώ έγινε γνωστός και από το παιδικό βιβλίο «The Life and Adventures of Santa Claus» του 1902.
Ο μύθος του Άη Βασίλη που πετά με ταράνδους και μοιράζει δώρα έχει πλέον γίνει κτήμα των Νεοϋορκέζων. Ωστόσο, η εικόνα του δεν είναι συγκεκριμένη. Άλλες φορές μοιάζει με μικρόσωμο ξωτικό, κάτι που εξηγεί και την ευελιξία με την οποία χωρά στις καμινάδες και άλλες με μεγαλόσωμο άντρα. Πολλές φορές πάλι η κάπα του είναι πράσινη και άλλες κόκκινη.
Το 1863, το περιοδικό Harper’s Weekly προσέλαβε έναν 21χρονο σκιτσογράφο, προκειμένου να φτιάξει εικόνες του Άη Βασίλη να επισκέπτεται Αμερικανούς στρατιώτες στον αμερικανικό εμφύλιο πόλεμο.
Ο Τόμας Ναστ, όπως ήταν το όνομα του σκιτσογράφου εμπνεύστηκε από το ποίημα του Μουρ και σχεδίασε έναν μεγαλόσωμο, ευτραφή άνδρα με λευκή γενειάδα και ροδαλά μαγουλάκια. Η κάπα του μάλιστα έμοιαζε πολύ με την αστερόεσσα, τη σημαία των ΗΠΑ. «Το σκίτσο αναπτέρωσε το ηθικό των στρατιωτών και των πολιτών γιατί έδειχνε πως το πνεύμα των Χριστουγέννων δεν χάθηκε στον εμφύλιο πόλεμο» έγραφε ο ιστορικός Τζέιμς Ρόμπερτσον.
Το εγχείρημα ήταν τόσο πετυχημένο, που ο Ναστ συνέχιζε να ζωγραφίζει με πανομοιότυπο τρόπο τον Άη Βασίλη επί 40 ολόκληρα χρόνια. Με τον καιρό βέβαια, η κάπα που παρέπεμπε στην αμερικανική σημαία αντικαταστάθηκε από μια ζεστή, μάλλινη κατακόκκινη φορεσιά.
Μεταξύ του 1863 και του 1886, ολοκλήρωσε 33 χριστουγεννιάτικα σχέδια με τον Άγιο Βασίλη, τα οποία ήταν εν μέρει αυτοπορτραίτα και αντικατοπτρίζουν τις προσωπικές του πεποιθήσεις. Κατά τη διάρκεια του πολέμου, μάλιστα, χρησιμοποιούσε τον Άγιο ως μέσο προπαγάνδας. Ήθελε να διαδώσει τις απόψεις του για τη σκλαβιά και τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Ο Ράιαν Χάιμαν, ο οποίος εργάζεται στο Μουσείο Macculloch Hall, έχει δηλώσει πως ο Ναστ και οι συνεργάτες του αντιμετώπιζαν τη δημοτικότητα της συγκεκριμένης φιγούρας και των γιορτών, γενικότερα, σαν την ιδανική ευκαιρία να περάσουν τα μηνύματά τους. Η εικόνα που περιγράψαμε πάνω, σχετίζεται με τους μισθούς των στρατιωτικών. Το άλογο αντιπροσωπεύει το Δούρειο Ίππο και την προδοσία, ενώ η ώρα που δείχνει το ρολόι (10 λεπτά πριν τα μεσάνυχτα) τονίζει την επιτακτική ανάγκη για βελτίωση των αμοιβών.
Ο Τόμας Ναστ ήταν γνωστός για τα πολεμικά του σκίτσα. Σχεδίαζε σκηνές που υποστήριζαν το Στρατό της Ένωσης, που παρουσίαζαν τη νίκη τους. Ταυτόχρονα, απεικόνιζε τους στρατιώτες της πρώτης γραμμής μ’ έναν τρόπο τόσο ιδιαίτερο, που συγκινούσε τον καθένα.
Οι ζωγραφιές του έγιναν ανάρπαστες. Κι εκείνος, έκανε ό, τι περνούσε από το χέρι του για το καλό της Ένωσης και το τέλος του πολέμου. Ένα από τα βήματα που περιλάμβανε το σχέδιο την εκπλήρωση της αποστολής του, ήταν και η δημιουργία του Αγίου Βασίλη. Απάλυνε τη μοναξιά των στρατιωτών, τον πόνο του πολέμου και όλη η Αμερική έβλεπε αυτό που εκείνος ήθελε να δείξει. Ακόμη κι ο Πρόεδρος Αβραάμ Λίνκολν τον αποκάλεσε «καλύτερο στρατολόγο που είχαμε». Πρόσθεσε, μάλιστα πως «Τα εμβληματικά αυτά καρτούν δεν απέτυχαν ποτέ να αναθερμάνουν τον πατριωτισμό και τον ενθουσιασμό».
O Thomas Nast δεν δημιούργησε μόνο τον εικονικό Άγιο Βασίλη
Ο Τόμας Ναστ, βέβαια, βρισκόταν πίσω κι από ένα ακόμη μεγάλο σύμβολο των ΗΠΑ. Το Θείο Σαμ. Σύμφωνα με το περιοδικό History, ο Θείος Σαμ ήταν ένα πέρα για πέρα υπαρκτό πρόσωπο – ένας κρεοπώλης που προμήθευε το Στρατό, πίσω στον Πόλεμο του 1812. Τα κιβώτια με το κρέας έγραφαν τα αρχικά U. S. (United States, Ηνωμένες Πολιτείες), τα οποία οι φαντάροι διάβαζαν χιουμοριστικά Uncle Sam.
Οι εφημερίδες λάτρευαν τη συσχέτιση αυτή και, πριν καν περάσει καιρός, ο Θείος Σαμ έγινε συνώνυμο του αμερικανικού πατριωτισμού. Όταν, πια, ξεκίνησε να τον σχεδιάζει ο Ναστ, του έδωσε και προσωπικότητα.
Το 1869, κυκλοφόρησε ένα σκίτσο με τίτλο Το Δείπνο Ευχαριστιών του Θείου Σαμ. Σύμφωνα με το The Atlantic, προωθούσε την ιδέα πως ο Λίνκολν θριάμβευε – δεν ήταν το αίμα, η εθνικότητα ή η υπηκοότητα που έκανε κάποιον Αμερικανό, αλλά τα ιδανικά, οι πεποιθήσεις. Ο Ναστ ζωγράφισε ένα τραπέζι, γύρω από το οποίο κάθονταν κάθε λογής άνθρωποι και ο Θείος Σαμ έκοβε τη γαλοπούλα. «Έλα εσύ, ελάτε όλοι», έγραφε η λεζάντα. «Ελεύθεροι και ίσοι». Το μήνυμα ήταν ξεκάθαρο: Οι Αμερικανοί είναι Αμερικανοί, ανεξάρτητα από την εμφάνισή τους.
Το 1886, οι σχέσεις του Τόμας Ναστ και του εκδότη της Harper’s Weekly ήταν στη χειρότερη τους κατάσταση. Η απόλυσή του, σε συνδυασμό με ορισμένες αποτυχημένες οικονομικές κινήσεις, τον οδήγησαν στην καταστροφή. Τον έσωσε, προς έκπληξη όλων, ο Θίοντορ Ρούσβελτ, ο οποίος του πρόσφερε δουλειά – όχι, φυσικά, στο χώρο της τέχνης. Του πρότεινε να εργαστεί ως πρόξενος των ΗΠΑ στο Εκουαδόρ.
Δέχθηκε και έφτασε στο νέο του σπίτι τον Ιούλιο του 1902. Πριν προλάβει να συνηθίσει τη νέα του ζωή, «κόλλησε» κίτρινο πυρετό. Το Δεκέμβριο εκείνης της χρονιάς, άφησε την τελευταία του πνοή.
